Οι «27» μπροστά στον καθρέφτη τους – Ποιο μέλλον για την Ευρώπη;

Τον Μάρτιο του 2021, όταν εκκινούσε με τυμπανουκρουσίες η αποκαλούμενη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, δεν ήταν πολλοί εκείνοι που πίστευαν πως θα πετύχαινε στους δύο βασικούς στόχους της: Αφενός, να δώσει στους πολίτες των 27 κρατών-μελών πιο άμεσο και ουσιαστικό λόγο στις αποφάσεις που λαμβάνονται και τους αφορούν άμεσα και, αφετέρου, να διαμορφώσει έναν «οδικό χάρτη» για τις αλλαγές που έχει ανάγκη η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σήμερα το μεσημέρι, έχει έρθει η ώρα για το πρώτο «ταμείο». Ανήμερα της «Ημέρας της Ευρώπης» – η άλλη επίσημη… ταυτότητα της 9^ης Μαΐου, που αρχικά ήταν ταυτόσημη με τη νίκη κατά της χιτλερικής Γερμανίας – η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, μαζί με τον Εμανουέλ Μακρόν (η Γαλλία ασκεί την εξάμηνη περιοδική προεδρία της ΕΕ), θα παρουσιάσουν στην ολομέλεια της Ευρωβουλής τα συμπεράσματα της διαδικασίας που διήρκεσε σχεδόν 14 μήνες.

Διάλογος για λίγους

Εκεί στο Στρασβούργο, λοιπόν, όσοι ενδιαφερθούν θα μπορέσουν να σχηματίσουν μια πρώτη γνώμη αναφορικά με το τι, πώς και προς ποια κατεύθυνση μπορεί να αλλάξει, όπως και για το ποιους θα αφορούν οι όποιες αλλαγές. Το σίγουρο, πάντως, είναι πως δεν θα είναι όλοι, ούτε η πλειοψηφία – ούτε καν μια σημαντική μειοψηφία, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς.

Για μια ακόμη φορά, εξάλλου, οι συζητήσεις διεξήχθησαν μέσα σε ένα πολύ «στενό κύκλο» ανθρώπων, θεσμών και πολιτικών, που μικρή ή ελάχιστη σχέση έχουν με τα πραγματικά προβλήματα που βιώνει ο μέσος Ευρωπαίος, με τις αγωνίες και με τις ανάγκες του. Κι αυτό, από μόνο του, αρκεί να αποδείξει ότι στον πρώτο στόχο, η προσπάθεια στέφθηκε με παταγώδη αποτυχία.

«Στόχος της Διάσκεψης ήταν να εμπλέξει τους πολίτες σε ένα διευρυμένο διάλογο για το μέλλον της Ευρώπης. Δυστυχώς, σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, η Ευρωβουλή εργαλειοποίησε τη διάσκεψη προκειμένου να προωθήσει τα θεσμικά της συμφέροντα, όπως για παράδειγμα το να έχει τον τελευταίο λόγο στον προϋπολογισμό, την πρωτοβουλία στη νομοθετική διαδικασία, την υιοθέτηση της αρχής των Spitzekandidaten (για την προεδρία της Κομισιόν) κ.λπ», σημείωσε χαρακτηριστικά ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης μιλώντας στο Politico.

«Δεν ακούσαμε τους απλούς πολίτες να ζητούν τέτοιου είδους θεσμικές αλλαγές. Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι τα πολιτικά αποτελέσματα», πρόσθεσε ο ίδιος – σε μια σαφή προσπάθεια να ρίξει την ευθύνη στον (θεωρητικά) πιο αντιπροσωπευτικό και δημοκρατικό θεσμό της ΕΕ.

Ο πόλεμος τα άλλαξε όλα

Μήπως όμως, παρ’ όλα αυτά, έχουν γίνει σημαντικά βήματα στο δεύτερο μέτωπο, που μας επιτρέπουν να κάνουμε τα… στραβά μάτια στο φιάσκο του πρώτου; Μήπως υπάρχει πλέον μια «πυξίδα» για το μέλλον της Ευρώπης που μας κάνει να αισθανόμαστε πιο αισιόδοξοι, έστω κι αν οι περισσότεροι θα συνεχίσουν να παρακολουθούν από το παρασκήνιο τις εξελίξεις;

Και εδώ, η αλήθεια είναι μάλλον οδυνηρή. Εκτός όλων των άλλων διότι όποια σχέδια κι αν είχαν καταστρώσει οι εμπνευστές και πρωτεργάτες της Διάσκεψης – στους οποίους συγκαταλέγονται τόσο ο Μακρόν όσο και η τέως καγκελάριος της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ – έχουν πλέον περιορισμένη (αν όχι μηδενική) αξία. Κι αυτό διότι η ζωή ήρθε πάλι να θέσει τους δικούς της όρους, αποδεικνύοντας αυτό που θα επικαλούνταν οι θρήσκοι: Όταν ο άνθρωπος κάνει σχέδια, ο θεός γελάει.

Η αιτία, αυτή τη φορά, δεν είναι άλλη από τη ρωσική εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Έναν πόλεμο ο οποίος διαρκεί ήδη δυόμιση μήνες, διεξάγεται στη γειτονιά της ΕΕ, έχει οδηγήσει στο έδαφός της εκατομμύρια πρόσφυγες και έχει κοστίσει τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, ενώ έχει προκαλέσει την ολοκληρωτική καταστροφή ολόκληρων πόλεων, με τις εικόνες να θυμίζουν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και να κάνουν πιο πιστευτές τις εκτιμήσεις εκείνων που κάνουν λόγο για την αρχή του δρόμου ο οποίος οδηγεί προς τον Τρίτο.

Οι ρωγμές βάθυναν κι άλλο

Είναι ένας πόλεμος που έχει φέρει κυριολεκτικά τα πάνω-κάτω στην Ευρώπη, η οποία για μια ακόμη φορά βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακόμη και η Γερμανία να αναγκαστεί να κόψει τον ομφάλιο λώρο που την συνδέει με τη Ρωσία, αλλά και να εγκαταλείψει παραδόσεις που είχαν κυριαρχήσει μετά την ήττα του 1945.

Ένας πόλεμος ο οποίος αναγκάζει τους Ευρωπαίους να αναγνωρίσουν εκ νέου, με οδυνηρό τρόπο, ότι δεν μπορούν να πετύχουν και, πολύ περισσότερο, να επιβάλλουν τίποτα χωρίς τη συναίνεση και τη στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, που ενισχύουν την ηγεμονική τους θέση στη Γηραιά Ήπειρο. Κάνοντας, ταυτόχρονα, να φαντάζουν άτοπες οι θεωρίες περί «στρατηγικής αυτονομίας» – στις οποίες, ειρήσθω εν παρόδω, στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό ο αρχικός σχεδιασμός της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης.

Ένας πόλεμος, επίσης, που αναδεικνύει εκ νέου τις βαθιές ρωγμές που υπάρχουν στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Αυτές που φάνηκαν καθαρά και στο πρόσφατο ναυάγιο των διαπραγματεύσεων για την επιβολή εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς αρκετοί εταίροι (Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία, Αυστρία κ.λπ) κυριολεκτικά «τα στήλωσαν», προτάσσοντας το εθνικό τους συμφέρον.

Αλλάζουμε ή βουλιάζουμε!

Σε αυτό το φόντο, είναι σαφές ότι το πρώτο στο οποίο καλούνται να πάρουν απόφαση οι ηγεσίες των «27» είναι το εξής απλό: Ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε! Κι αυτό, έστω κι αν ακόμη δεν υπάρχει συναίνεση αναφορικά με την κατεύθυνση των αλλαγών – πέρα, ίσως, από την κατάργηση της αρχής της ομοφωνίας και του δικαιώματος βέτο, που απαιτούν πλέον όλοι σχεδόν οι ισχυροί της ΕΕ.

Μπορεί, βεβαίως, ο Μάριο Ντράγκι να έχει γίνει σημαιοφόρος του… κινήματος για αναθεώρηση των Συνθηκών, αυτό όμως δεν αρκεί. Όπως δεν αρκεί και η σχετική πρόταση η οποία αναμένεται να κατατεθεί σήμερα, φέροντας την υπογραφή τουλάχιστον 10 κρατών-μελών (Σουηδίας, Δανίας, Φινλανδίας, Λετονίας, Λιθουανίας, Εσθονίας, Σλοβενίας, Τσεχίας, Βουλγαρίας και Μάλτας, σύμφωνα με το Politico).

Τελικά, όμως, αυτό θα είναι το πιο κρίσιμο, όπως συμβαίνει πάντα: Το περιεχόμενο και οι λεπτομέρειές του θα κρίνουν εάν και πώς θα αλλάξει η ΕΕ. Όσο για τη διαδικασία, θα εκκινήσει μόνο εάν συμφωνήσουν σε αυτήν οι δύο ισχυροί, δηλαδή η Γερμανία και η Γαλλία – διασφαλίζοντας, προφανώς, τη συναίνεση της Ιταλίας και, στη συνέχεια, άλλων εταίρων.

Ο «άξονας που αγκομαχά

Η σημερινή επίσκεψη του Εμανουέλ Μακρόν στο Βερολίνο δεν είναι βέβαιο ότι θα μας δώσει σαφή εικόνα εάν υπάρχει η απαιτούμενη κοινή βούληση. Εκτός των άλλων, επειδή ο άρτι επανεκλεγείς πρόεδρος της Γαλλίας αντιμετωπίζει τον κίνδυνο τους σχηματισμού μιας εχθρικής προς αυτόν κυβέρνησης μετά τις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου, που θα απαρτίζεται από κόμματα τα οποία πρεσβεύουν άλλες θέσεις αναφορικά με το μέλλον της Ευρώπης.

Όσο για τον συνομιλητή του, τον καγκελάριο της Γερμανίας, Όλαφ Σολτς, βρίσκεται ήδη αντιμέτωπος με μια κρίση αναξιοπιστίας. Κι αυτό, προτού καν καταφέρει να καθίσει καλά στην καρέκλα που κατείχε επί 16 χρόνια η Μέρκελ, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία μάλλον αποδεικνύει ότι είναι πολύ «λίγος» – τουλάχιστον μπροστά στις απαιτήσεις που υπάρχουν.

Ας κρατήσουμε, λοιπόν, μικρό καλάθι ενόψει της σημερινής παρουσίασης των βασικών συμπερασμάτων (49, με βάση τις πληροφορίες) της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης. Όπως και για τα όσα θα αποφασίσουν και θα πουν Μακρόν και Σολτς, που διαπιστώνουν με οδυνηρό τρόπο ότι η ιστορία γράφεται αλλού, από άλλους.