Ο Μπόρις Τζόνσον και οι συμφωνίες της Βρετανίας με τη Φινλανδία και τη Σουηδία για την ασφάλεια

«Η εισβολή στην Ουκρανία από τον Βλαντιμίρ Πούτιν αποτελεί ένα κρίσιμο, κομβικό σημείο για τη μεταπολεμική ιστορία», λέει ο Μπόρις Τζόνσον. Διότι «μας εισήγαγε σε μια νέα εποχή, στην οποία βρισκόμαστε σήμερα».

Ένα σημάδι αυτής της νέας εποχής φάνηκε στις 11 Μαΐου, όταν ο Βρετανός πρωθυπουργός ταξίδεψε πρώτα στη Σουηδία και μετά στη Φινλανδία για να υπογράψει «επίσημες δηλώσεις» με τους ηγέτες των δύο χωρών. Σε κάθε περίπτωση, οι υπογράφοντες επιβεβαίωσαν ότι εάν ο ένας δεχόταν επίθεση, ο άλλος θα ήταν έτοιμος να απαντήσει με στρατιωτική βοήθεια. Ένα άλλο σημάδι φάνηκε την επόμενη μέρα, όταν η ηγεσία της Φινλανδίας ανακοίνωσε ότι επιλέγει να εντάξει τη χώρα στο ΝΑΤΟ.

Τα γεγονότα αυτής της εβδομάδας υπογραμμίζουν τις δραματικές αλλαγές που έχουν επέλθει σε ό,τι αφορά την ασφάλεια της Ευρώπης μετά την απόφαση του κ. Πούτιν να εισβάλει στις 24 Φεβρουαρίου. Ρίχνουν επίσης φως στη θέση που κατέχει η Βρετανία στην Ευρώπη και αποτυπώνουν μια απογοητευτική δυαδικότητα του κ. Τζόνσον, που εμφανίζεται τολμηρός όταν βρίσκεται εκτός βρετανικών συνόρων και δειλός όταν είναι εντός.

Οι συμφωνίες

Ας ξεκινήσουμε με τις συμφωνίες. Η Φινλανδία ήταν ουδέτερη στον Ψυχρό Πόλεμο και η Σουηδία δεν έχει εμπλακεί σε μεγάλο συμβατικό πόλεμο εδώ και 200 χρόνια. Καθώς και οι δύο χώρες κινούνται τώρα γρήγορα προς την ένταξη στο ΝΑΤΟ, οι συμφωνίες με τη Βρετανία προσφέρουν επιπλέον ασφάλεια έναντι πιθανής ρωσικής επίθεσης κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου μεταξύ της αίτησης για ένταξη και της επικύρωσης της ένταξής τους στη Συμμαχία. Εάν όντως προσχωρήσουν στη συμμαχία, «αυτό θα σήμαινε μια πλήρη διάψευση των υποθέσεων που είχε κάνει ο Πούτιν», λέει ο κ. Τζόνσον, μιλώντας στον Economist στο αεροπλάνο της επιστροφής στο Λονδίνο.

Οι σκεπτικιστές μπορεί να πουν ότι η ανάληψη δεσμεύσεων είναι εύκολη όταν ο κίνδυνος μιας συμβατικής επίθεσης είναι χαμηλός, τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον. Ο ρωσικός στρατός έχει βαλτώσει στην Ουκρανία και μετά βίας διαθέτει το ανθρώπινο δυναμικό για να προχωρήσει στην περιοχή του Ντονμπάς. Πόσο μάλλον για να στρέψει την προσοχή του στη Φινλανδία και τη Σουηδία. «Κοιτάζοντας τις ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις αυτή τη στιγμή, είναι μάλλον κατεχόμενες στην Ουκρανία», σημείωσε η σουηδή πρωθυπουργός Μαγκνταλένα Άντερσον.

Φινλανδοί και Σουηδοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι ένας πολύ μεγαλύτερος κίνδυνος είναι μια παρατεταμένη και έντονη εκστρατεία «υβριδικού» πολέμου. Κυβερνοεπιθέσεις δηλαδή σε ζωτικής σημασίας υποδομές, εισβολές από ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη, εκστρατείες παραπληροφόρησης και άλλα παρόμοια. Οι συμφωνίες που υπογράφτηκαν προβλέπουν την στενότερη συνεργασία με τη Βρετανία σε τομείς όπως η ανταλλαγή πληροφοριών και η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Και προορίζονται να διατηρηθούν εις το διηνεκές. «Γινόμαστε πιο ασφαλείς με αυτή τη συμφωνία; Ναι γινόμαστε. Και αυτό φυσικά σημαίνει κάτι», τόνισε η κ. Andersson.

Η έννοια του σκληρού περιβλήματος

Οι συμφωνίες συμβαδίζουν με την εξέλιξη της Βρετανίας την τελευταία δεκαετία σε έναν από τους πιο ενεργούς υπερασπιστές της βόρειας πλευράς του ΝΑΤΟ, όπως και του ανατολικού μετώπου. Αποτελούν κομβικό σημείο ενός δικτύου διμερών συμφωνιών και μεγαλύτερων ομαδοποιήσεων κρατών, συμπεριλαμβανομένης της Κοινής Εκστρατευτικής Δύναμης, ενός συμπλέγματος δέκα κρατών γύρω από τη Βαλτική και τη Βόρεια Θάλασσα. Η Βρετανία δεν μετέχει στην ευρωπαϊκή συνθήκη για την Εξωτερική Πολιτική και την Ασφάλεια μετά την αποχώρησή της από την ΕΕ. Το αποτέλεσμα, κατά τον Ρίτσαρντ Γουίτμαν από το Πανεπιστήμιο του Κεντ, είναι η πολιτική της στην Ευρώπη να μοιάζει με «καραμέλα μέντα Polo»: έχει ένα σκληρό εξωτερικό περίβλημα και μια τρύπα στη μέση.

Η έννοια του σκληρού περιβλήματος βοηθά για να περιγράψουμε την άποψη του κ. Τζόνσον για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας Ντμίτρο Κουλέμπα έχει ξεκαθαρίσει ότι ο στόχος της χώρας του δεν είναι τίποτα λιγότερο από την απελευθέρωση των εδαφών που κατέλαβε η Ρωσία το 2014. «Οι πολεμικοί στόχοι της Ουκρανίας είναι δική της υπόθεση. Αλλά αυτή η φιλοδοξία για την απελευθέρωση των κατεχομένων εδαφών είναι απολύτως λογική», λέει ο κ. Τζόνσον. «Οι Ουκρανοί αισθάνονται ότι δεν μπορούν να διαπραγματευτούν λογικά με κάποιον που βρίσκεται στη διαδικασία να προσπαθεί να κατασπαράξει τη χώρα τους. Και πρέπει να πω ότι συμφωνώ μαζί τους. Έτσι, όλοι αναγκάζονται να υιοθετήσουν την ίδια λογική θέση και η μόνη απάντηση είναι να προχωρήσουμε μέχρι ο Πούτιν να επιστρέψει στο status quo ante της 24ης Φεβρουαρίου—τουλάχιστον», συμπλήρωσε.

Δόγμα «αποτροπής μέσω της άρνησης»

Μακροπρόθεσμα, λέει ο Τζόνσον, η Δύση πρέπει να βοηθήσει την Ουκρανία μέσω ενός «δόγματος αποτροπής μέσω της άρνησης». Έτσι, «ακόμη και χωρίς να επικαλεστεί το ζήτημα της ένταξης στο ΝΑΤΟ, η Ουκρανία λαμβάνει συμβατό με το ΝΑΤΟ οπλισμό και επίσης εκπαίδευση και ανταλλαγή πληροφοριών τέτοιας ποιότητας και ποσότητας που θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για οποιονδήποτε θελήσει να εισβάλει ξανά στην Ουκρανία».

Άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν συμμερίζονται τον επιθετικό τόνο του «γερακιού» της εξωτερικής πολιτικής, που υιοθετεί ο κ. Τζόνσον. Σε μια ομιλία του στις 9 Μαΐου, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν πρότεινε «να βρεθεί ένα μέσο για να αποφευχθεί η ταπείνωση της Ρωσίας». Ο κ. Τζόνσον απορρίπτει αυτήν την άποψη. «Ενα από τα παράδοξα πλεονεκτήματα της συγκυρίας είναι ότι η δύναμη της λαϊκής υποστήριξης που απολαμβάνει ο Πούτιν τού δίνει όντως τη δυνατότητα να είναι πολύ ευέλικτος. Και να πει για παράδειγμα ότι έχουν επιτευχθεί ορισμένοι στόχοι, η “αποναζιστικοποίηση” ή ο,τιδήποτε άλλο, προκειμένου να δικαιολογήσει το τέλος της επιχείρησης», είπε ο Τζόνσον.

Η ιδέα του Μακρόν

Η ιδέα του κ. Μακρόν για μια κοινότητα κρατών της ΕΕ και εκτός ΕΕ που συνεργάζονται για την ασφάλεια, τη μετανάστευση και πολλά άλλα είναι πιθανό να μην πέσει σε γόνιμο έδαφος. «Νομίζω ότι οι περισσότεροι δίκαια σκεπτόμενοι παρατηρητές θα έλεγαν ότι, ύστερα από κάποιου είδους αρχικές ανησυχίες και δισταγμούς, μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική του Ηνωμένου Βασιλείου ήταν πραγματικά σημαντική», λέει ο κ. Τζόνσον. «Νομίζω ότι η ικανότητά μας να παίρνουμε αποφάσεις με ταχύτητα, να είμαστε μπροστά, να διαφημίζουμε τα αποτελέσματα που θέλουμε και που πιστεύουμε ότι είναι σωστά, ήταν πολύ πολύτιμη… είμαστε σε θέση να ηγηθούμε με διαφορετικό τρόπο», επισήμανε.

Οι δίκαια σκεπτόμενοι παρατηρητές θα μπορούσαν όμως να επισημάνουν ότι η Βρετανία απέχει πολύ από τον μεγαλύτερο δωρητή στην Ουκρανία, σε μετρητά ή ως μερίδιο του ΑΕΠ. Και ότι δεν είναι ιδιαίτερα γενναιόδωρη σε ό,τι αφορά την υποδοχή Ουκρανών προσφύγων. Αλλά η πολιτική της είχε μια ευελιξία που επέτρεψε στον κ. Τζόνσον να κερδίσει τη γνήσια και ευρεία ευγνωμοσύνη της ίδιας της Ουκρανίας. Η Βρετανία έστελνε αντιαρματικά όπλα προτού ξεκινήσει η εισβολή. Ο κ. Τζόνσον ήταν ο πρώτος Δυτικοευρωπαίος ηγέτης που περπάτησε στους δρόμους του Κιέβου μετά την απόκρουση της ρωσικής επίθεσης. Και ο πρώτος που μίλησε στο Κοινοβούλιό του.

Ο κ. Τζόνσον δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ο αρχιτέκτονας της πολιτικής της Βρετανίας στην Ουκρανία, σημειώνει ο Ρόμπιν Νίμπλετ της δεξαμενής σκέψης Chatham House. Αντίθετα, ακολουθεί την τροχιά που διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από το υπουργείο Άμυνας. Μια πολιτική αρωγής της Ουκρανίας απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα που εφαρμόζεται από το 2015. Αλλά ο πρωθυπουργός αξίζει τα εύσημα επειδή δεν οπισθοχώρησε όταν ξέσπασε η κρίση, λέει ο κ. Νίμπλετ. «Αναζήτησε έναν πιο σπουδαίο σκοπό για τη βρετανική πολιτική. Μερικές φορές η Ιστορία σού μοιράζει ένα χαρτί και σε σένα εναπόκειται να παίξεις σωστά το χαρτί αυτό».

Η… εσωτερική δειλία

Από την άλλη πλευρά, η δειλία του κ. Τζόνσον στο εσωτερικό της χώρας είναι εντυπωσιακή. Ο φόβος του να μην επιδεινώσει τη σχέση του με τους βουλευτές και τους βασικούς ψηφοφόρους του αποκαλύφθηκε πλήρως στις 10 Μαΐου μετά την ομιλία της Βασίλισσας με κεντρικό θέμα την ασφάλεια, όταν ο πρωθυπουργός παρουσίασε το νομοθετικό πρόγραμμα της κυβέρνησης για τη νέα κοινοβουλευτική σύνοδο. Ο στόμφος του συχνά τον κάνει να μοιάζει με κλόουν, ο χαρακτήρας του είναι αμφισβητήσιμος και η κρίση του φαίνεται αδύναμη. Οι απειλές για ακύρωση της συμφωνίας της Βρετανίας με την ΕΕ αναφορικά με το εμπόριο στη Βόρεια Ιρλανδία είναι βαθιά λανθασμένες.

Αλλά τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την Ουκρανία και τις δεσμεύσεις του προς τη Σουηδία και τη Φινλανδία, η μεγαλοθυμία και η τόλμη που επέδειξε έχουν ωφελήσει πολύ τον κ. Τζόνσον. Η προκάτοχός του, Τερέζα Μέι, πετούσε με ένα αεροπλάνο βαμμένο με το θαμπό γκρι της πολεμικής αεροπορίας. Στις μέρες μας το αεροπλάνο είναι βαμμένο με έντονο κόκκινο, λευκό και μπλε χρώμα και έχει χρυσά γράμματα στην άτρακτο.