Για μια εκσυγχρονιστική συσπείρωση

Ένας πολύ σοβαρός κίνδυνος που απειλεί την Ελλάδα και όχι βέβαια μόνον αυτήν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι το κοινωνικό ρήγμα μεταξύ κοινωνιών υποκείμενων που κατέχουν γνώση και των άλλων, που πολύ απλά απορρίπτουν αυτόν τον κορυφαίο συντελεστή παραγωγής ανάπτυξης της εποχής μας. Πρόκειται για όσους δεν θέλουν να γνωρίζουν γιατί είναι βέβαιοι πως ξέρουν και για τους λίγους άλλους που θέλουν να μάθουν, γιατί όπως θα έλεγε και ο Σωκράτης ουδέν γνωρίζουν.

Από κοινωνιολογικής πλευράς έτσι, έχουμε να κάνουμε μ’ ένα σύνθετο φαινόμενο αποσύνθεσης των Κοινωνικών υποκειμένων, το οποίο όπως επισημαίνει και ο διάσημος Γάλλος κοινωνιολόγος Αλαίν Τουρέν, 96 ετών, «.. είναι απότοκο της ταχύτητας με την οποίαν λειτουργεί η οικονομική παγκοσμιοποίηση και η γνώση που μεταφέρεται μέσω αυτής, προκαλώντας κοινωνικές συγκρούσεις ,αλλά και γεωπολιτικές ανακατατάξεις».

«Μπορούμε μάλιστα να φτάσουμε μέχρι το σημείο να πούμε ότι η έννοια της κοινωνίας παύει να έχει κάποια χρησιμότητα και μάλιστα γίνεται επιζήμια, από τη στιγμή που αυτός ο διαχωρισμός ανάμεσα σε οικονομικά ή τεχνολογικά διακυβεύματα και στις κάθε είδους κοινωνικές και πολιτικές παρεμβάσεις γίνεται περίπου πλήρης….»συμπληρώνει ο Γάλλος στοχαστής.

Μπροστά στη διαπίστωση αυτή, δεν είναι λίγοι, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Γαλλία, αυτοί που θα σπεύσουν να αντιτάξουν ότι σε καμμιά χώρα οι θεσμοί δεν έπαψαν να λειτουργούν και πάντως όχι σε χώρες όπου κυριαρχεί το κράτος δικαίου. Υποστηρίζουν έτσι ότι στη δημοκρατική πλευρά του πλανήτη, τα μετρό τρέχουν, οι οδοντίατροι θεραπεύουν την τερηδόνα και τίποτε δεν άλλαζε στο τελετουργικό της αλλαγής της φρουράς των Ευζώνων στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη.

Νομίζω ότι ο αντίλογος συγχέει την υλική λειτουργία μιας κοινωνίας με την κατανόηση των μηχανισμών με τους οποίους ένα άτομο ή μια κοινωνική κατηγορία μπορούν να γίνουν υποκείμενα, δηλαδή δημιουργοί αλλαγής. Είναι συνεπώς ανησυχητική η άρνηση κάποιων να κατανοήσουν σε βάθος ανατροπές που γνωρίζουν οι κοινωνίες μας εδώ και έναν αιώνα, συμβάλλοντας αρνητικά έτσι, στην όλο και μεγαλύτερη δυσκολία που έχουν τα άτομα και οι κοινωνικές κατηγορίες να καταστούν υποκείμενα της ίδιας τους της ιστορίας και της διαχείρισης ή του μετασχηματισμού της κοινωνίας τους.

Βέβαια, τα άτομα διέθεταν πάντα αρκετό χώρο για να εκδηλώσουν τις διαφορές τους, την προσωπικότητά τους, καθώς επίσης και ορισμένες από τις απόψεις τους, αλλά δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ότι ο τύπος της κοινωνίας μας δεν είναι πια εκείνος που περιέγραφαν τα μαρξιστικά εγχειρίδια πριν από μισό αιώνα. Μάλιστα,με το πέρασμα του χρόνου, η αλλαγή πραγματοποιήθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που προέβλεπαν οι ριζοσπαστικές ομάδες.

Η πολυπλοκότητα των κοινωνικών συναλλαγών δεν μετατράπηκε σε απευθείας σύγκρουση ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή μια αυξανόμενη διαφοροποίηση των καταστάσεων, των κατηγοριών, των ομάδων και των απόψεων. Όχι πως προωθήθηκε η ισότητα: είναι σαφές ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων οι Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά η μεγαλύτερη αφθονία των παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών οδήγησε σε τεράστια ποικιλία προϊόντων στον κόσμο της κατανάλωσης, όπως είχε ήδη αρχίσει να γίνεται στον κόσμο της παραγωγής, από το τέλος του 19ου αιώνα και μετά. Συνεπώς ένας έστω και άνισα μοιραζόμενος πλούτος συνέβαλε στην μαζική έξοδο από την φτώχεια μεγάλων κατηγοριών πληθυσμού και στον σχηματισμό μεσαίων τάξεων .οι οποίες για διαφορετικούς λόγους σήμερα βρίσκονται σε μεταξύ τους ανταγωνισμό.

Η πιο γνωστή περίπτωση είναι εκείνη της «εργατικής τάξης». Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι έχει διαφοροποιηθεί. Διαπιστώνουμε έτσι έναν αυξανόμενο διαχωρισμό ανάμεσα σε μια κεντρική κατηγορία ευρέως προστατευμένη από τις υπηρεσίες υγείας, παιδείας, κοινωνικής ασφάλισης και σε κατηγορίες αποκλεισμένων ή περιθωριοποιημένων, εκείνων που ο Ρομπέρ Καστέλ αποκάλεσε με τη λέξη «αποκομμένοι». Μερικές φορές, μέσα σε αυτή την αχανή κατηγορία πραγματοποιούνται ορισμένες ομαδοποιήσεις, σχηματίζονται κοινότητες, κάποιες μειοψηφίες αντιτάσσονται στις συμπεριφορές της πλειοψηφίας, χρησιμοποιούνται έτσι από τους εχθρούς της ανοικτής κοινωνίας ως εργαλείο υπονόμευσης της.

Αυτή η εικόνα μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση της περιόδου 2007-2009 αλλάζει. Και η αλλαγή αυτή δεν είναι διόλου τυχαία. Οι ανερχόμενες δυνάμεις του αυταρχισμού, με αφορμή την χρηματοπιστωτική κρίση, μπήκαν δυναμικά στο γεωπολιτικό παιχνίδι, από τη μια πλευρά αξιοποιώντας τον αυταρχισμό τους ως ανταγωνισμό πλεονέκτημα στο εσωτερικό τους και από την άλλη επενδύοντας, στην ανάπτυξη του λαϊκισμού και του παραλογισμού στις χώρες του κράτους δικαίου.

Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα για παράδειγμα, από το 2014 και μετά, ο ρωσικός παράγοντας έχει επενδύσει σημαντικά κεφάλαια για να την αποσταθεροποιήσει πολιτικά και αν το 2014 δεν είχε προκύψει το θέμα της Κριμαίας, είναι πολύ πιθανόν η Ελλάδα, να ήταν σήμερα εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Παρ’ όλα αυτά η χώρα κρατήθηκε ζωντανή, πλην όμως σήμερα αντιμετωπίζει ένα σοβαρό πρόβλημα εσωτερικού κοινωνικού και οικονομικού ρήγματος. Ένα ρήγμα που το επιδιώκουν οι εχθροί της, οι οποίοι πρωτίστως είναι εσωτερικοί. Ονομάζονται δε λαϊκισμός, χυδαιότητα, αμορφωσιά και διαπόμπευση των αξιών αυτών που κρατούν μια κοινωνία σε υψηλό επίπεδο. Η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία, θα ενισχύσουν τα πιο οπισθοδρομικά τμήματα της κοινωνίας μας, η οποία από τώρα στο επίπεδο της αντίστασης της σε πιθανές αντιδημοκρατικές εκτροπές, αν θέλει να παραμείνει ενεργή στον κόσμο του ψηφιακού γίγνεσθαι πρέπει να πετύχει μια ευρεία εκσυγχρονιστική συσπείρωση.