Μπορεί η Ευρώπη να σταματήσει τον πόλεμο;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται χωρίς κάποιον ξεκάθαρο τελικό στόχο. Και ο πρόεδρος Πούτιν επαναλαμβάνει το ψέμα ότι δήθεν «η Δύση ετοίμαζε εισβολή στη Ρωσία» για να τον δικαιολογήσει (ομιλία στην «Ημέρα της Νίκης», 9 Μαΐου). Τούτων δοθέντων, το ερώτημα που αναδύεται είναι: Θα υπνοβατήσει η ανθρωπότητα σε Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο ή σε μια παρατεταμένη σύγκρουση στην ευρωπαϊκή ήπειρο; Καθώς με την επανεκλογή του Εμ. Μακρόν στη προεδρία της Γαλλίας ξεκαθάρισε το πολιτικό τοπίο, η Ευρώπη/Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) θα πρέπει να ξανασκεφτεί τώρα τη συνολική στρατηγική της, το τι ακριβώς επιδιώκει ως τελικό στόχο στον πόλεμο της Ουκρανίας. Γιατί αυτή τη στιγμή φαίνεται να έχει μια μάλλον αδιέξοδη προσέγγιση χωρίς κάποιον συγκεκριμένο, επεξεργασμένο ευρωπαϊκό στόχο προς επίτευξη. Μάλλον ακολουθεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη στρατηγική του προέδρου Τζο Μπάιντεν.

Στον αναστοχασμό αυτόν η αφετηρία δεν μπορεί να είναι άλλη παρά η παραδοχή ότι η Ενωση είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα, από τη σύλληψη, γέννησή της και την τελεολογία της, μια ειρηνοποιός δύναμη. Ιδρύθηκε για να καταργήσει τον πόλεμο – τους «εμφύλιους ευρωπαϊκούς πολέμους» – και να διασφαλίσει την ειρήνη στην Ευρώπη χωρίς να είναι βέβαια και αφελής. Χρειάζεται ενίοτε να «μιλά και τη γλώσσα της ισχύος» για να είναι αποτελεσματική στη διασφάλιση της ειρήνης και στη διαχείριση κρίσεων. Οθεν η ανάγκη για τη «στρατηγική αυτονομία» και την «ευρωπαϊκή κυριαρχία» που προτείνει επιμόνως ο πρόεδρος Μακρόν. Αν και τώρα και οι δύο έννοιες θα πρέπει να προσλάβουν διαφορετικό περιεχόμενο που να ανταποκρίνεται στα νέα γεωπολιτικά δεδομένα.

Ποια είναι τα δεδομένα αυτή τη στιγμή; Πρώτον, η Ουκρανία κατατρόπωσε, συνέτριψε το αρχικό σχέδιο Πούτιν για σύντομη κατάληψη της χώρας, κατάλυση της κυριαρχίας και ανεξαρτησίας της και μετατροπή της σε επαρχία της Ρωσίας. Ενταξή της δηλαδή στον λεγόμενο «ρωσικό κόσμο». Στην ηρωική αυτή προσπάθεια η Ευρώπη ορθώς στηρίζει πολλαπλώς την Ουκρανία (παροχή στρατιωτικής, οικονομικής και ανθρωπιστικής βοήθειας, κ.λπ.) και τιμώρησε τη Ρωσία επιβάλλοντας σκληρές οικονομικές και άλλες κυρώσεις με κόστος για την ευρωπαϊκή κοινωνία και οικονομία. Δεύτερον, ενώ συνέτριψε το αρχικό σχέδιο, διασφάλισε την ανεξάρτητη ύπαρξή της και οδήγησε τη Ρωσία να περιορίσει τις στοχεύσεις της και τον πόλεμο στην περιοχή του Ντονμπάς και στον νότο της χώρας, θα πρέπει να είναι σαφές ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη, ολοκληρωτική (και ενδεχομένως ταπεινωτική) ήττα τη Ρωσία επί του πεδίου όπως σαφώς επιδιώκει τώρα. Δεν είναι εφικτή. Αυτό λέει η ψυχρή ανάλυση, ανεξάρτητα από το τι είναι το επιθυμητό.

«Η ειρήνη δεν μπορεί να οικοδομηθεί με την ταπείνωση της Ρωσίας» τόνισε ο πρόεδρος Μακρόν στο ΕΚ. Δεν θα το επιτρέψει αυτό ποτέ ο πρόεδρος Πούτιν και η λογική του (της επιβίωσης, το γόητρό του κλπ.). Για να το αποτρέψει, μπορεί να φθάσει μέχρι τη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων με τα εφιαλτικά σενάρια που ανοίγει για την ανθρωπότητα (σενάριο Γ’  Παγκοσμίου Πολέμου). «Μπορεί ο Βλαντίμιρ Πούτιν στον επιθετικό πόλεμο που διεξάγει να φθάσει σε πυρηνικό χτύπημα σε μια πόλη της Ουκρανίας» διερωτάται ο γνωστός καθηγητής του Χάρβαρντ Gr. Allison. Και απαντά: «Δυστυχώς και αναντίρρητα η απάντηση είναι ναι» (βλέπε Graham Allison, «Would Putin’s Russia really Nuke Ukraine?», National Interest, 22 Απριλίου 2022). Αν και στην πρόσφατη ομιλία του απέφυγε να αναφερθεί σε «πυρηνικές απειλές».

Ως εκ τούτου, πλήρης, καθαρός, ολοκληρωτικός νικητής επί του πεδίου στον πόλεμο αυτόν δεν μπορεί να υπάρξει ούτε από τη μία ούτε από την άλλη πλευρά. Το πιθανότερο σενάριο, εκτός της πυρηνικής απειλής, είναι η πολεμική σύγκρουση να κλιμακώνεται εξελισσόμενη σε «παγωμένη σύγκρουση» ή σ’ ένα Αφγανιστάν για τη Ρωσία με τεράστιο κόστος, ανθρώπινο και οικονομικά, αλλά και ενδεχόμενη επέκτασή της (σε Μολδαβία και αλλού ίσως). Ωστόσο ΗΠΑ και Βρετανία θεωρούν τώρα ότι η Ουκρανία μπορεί να πετύχει πλήρη νίκη επί της Ρωσίας και παράλληλα να εξασθενίσουν τη Ρωσία σε τέτοιον βαθμό ώστε να καταστεί ανίκανη να επιχειρήσει οποιονδήποτε άλλο πόλεμο στο μέλλον. Αρκεί να αποκτήσει η Ουκρανία τα κατάλληλα βαρέα όπλα (που βέβαια τώρα της παρέχει η Δύση).

Αυτό είναι το βασικό σενάριο που προωθούν οι ΗΠΑ. Και στο μέτρο που η διαδικασία αυτή φθείρει, εξασθενίζει τη Ρωσία και τον πρόεδρο Πούτιν προσωπικά, τόσο το καλύτερο. Αλλά είναι ένα εξαιρετικά ριψοκίνδυνο και μάλλον ανέφικτο σενάριο με απρόβλεπτες συνέπειες. Για τις ΗΠΑ οι οποιεσδήποτε άλλες συνέπειες είναι ένα αναγκαίο τίμημα που πρέπει να καταβληθεί. Οι ΗΠΑ είναι άλλωστε κάπως μακριά από την εστία του πολέμου. Η Ευρώπη όμως;

Αλλά θα πρέπει να είναι σαφές ότι για την Ευρώπη το σενάριο αυτό – της ολοκληρωτικής ήττας της Ρωσίας επί του πεδίου – μπορεί να είναι αυτο-ηττούμενο επειδή ακριβώς, όσο επιθυμητό κι αν είναι, δεν είναι εφικτό (όπως τελικά καταστροφικά μπορεί να είναι και για την Ουκρανία). Επομένως για την Ευρώπη τώρα είναι η στιγμή να προωθήσει μια two track προσέγγιση: ολόπλευρη στήριξη της Ουκρανίας ενώ διαρκεί ο πόλεμος αλλά και αναζήτηση της στρατηγικής εξόδου από το διαφαινόμενο ολέθριο αδιέξοδο με την ενεργοποίηση της ειρηνοποιητικής διπλωματικής διαδικασίας για την επίτευξη ειρήνης με δικαιοσύνη για την Ουκρανία. Εχοντας ως αφετηρία το γεγονός ότι η ανεξαρτησία της Ουκρανίας έχει κερδηθεί από τη σθεναρή αντίσταση των Ουκρανών και η ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ενωση έχει ήδη δρομολογηθεί. Πρόεδρος Μακρόν (και ως πρόεδρος του Συμβουλίου της ΕΕ μέχρι τέλος Ιουνίου και ουσιαστικός πολιτικός ηγέτης της Ενωσης) και καγκελάριος Ολαφ Σολτς θα πρέπει να κινηθούν τώρα προς αυτή την κατεύθυνση. Η συνέχιση μιας τυφλής στρατηγικής δεν οδηγεί πουθενά ή μάλλον οδηγεί στον όλεθρο. Ο Angus Roxburgh, για χρόνια ανταποκριτής του BBC στη Μόσχα, γράφει στον «Guardian»: «Η Δύση πρέπει να σταματήσει τον πόλεμο τώρα» (27/4). Να τον σταματήσει με την ήττα της Ρωσίας και του προέδρου Πούτιν.

Ο καθηγητής Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Tελευταίο του βιβλίο: «Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (Θεμέλιο).