Παιχνίδια: Έπαιζε ο Μαρξ video games;

Ο Καρλ Μαρξ δεν έπαιζε video games, ωστόσο εμφανίζεται σε μια παραλλαγή του γνωστού παιχνιδιού Assassins Creed. Όμως, δεν είναι αυτό που ενδιαφέρει τον αναπληρωτή καθηγητή του βρετανικού Open University Τζέιμι Γούντκοκ. Κυρίως τον ενδιαφέρει ο Μαρξ να πάει εκεί που παράγονται και παίζονται τα video game.

Εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου του Ο Μαρξ στο ουφάδικο. Κονσόλες, Χειριστήρια και Ταξική Πάλη, που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος, με την μετάφραση (όπως και το επίμετρο) να έχουν κάνει οι Πάρις Λαυτσής, Αλέξανδρος Μινωτάκης και Πάνος Πετρόπουλος.

Σκοπός του Γούντκοκ είναι να δει σε ποιο βαθμό ο Μαρξ μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ένα φαινόμενο που είναι ταυτόχρονα μια τεράστια βιομηχανία με διασυνδέσεις με τον χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας και ταυτόχρονα ένα πολιτιστικό φαινόμενο μεγάλων μεγάλης επίδρασης στο πώς διαμορφώνονται ιδεολογίες και συλλογικές συμπεριφορές στο σύγχρονο κόσμο, εάν αναλογιστούμε τον χρόνο που αφιερώνουν σε αυτά τα παιχνίδια οι χρήστες τους σε όλο τον κόσμο.

Το βιβλίο του Γούντκοκ, που συμπληρώνει σημαντικές μελέτες πάνω στο αντικείμενο από την πρώτη δεκαετία του αιώνα όπως το Games  of  Empire. Global Capitalism and Video Games (Παιχνίδια της Αυτοκρατορίας. Παγκόσμιος Καπιταλισμός και Video Games), των Nick Dyer-Witheford και Greig de Peuter (2009, University of Minnesota Press), χρησιμοποιεί το είδος «εργατικής έρευνας», που προέρχεται από την παράδοση του ιταλικού εργατισμού και που ο ίδιος έχει στο παρελθόν αξιοποιήσει στη μελέτη των call centers, μελετώντας την κοινωνική και τεχνική σύνθεση της εργασίας σε έναν κλάδο, με έμφαση στην καταγραφή του πώς τα ίδια τα υποκείμενα που εμπλέκονται σε μια παραγωγική διαδικασία βιώνουν τόσο την εργασία όσο και την αντίσταση στις εκμεταλλευτικές και αλλοτριωτικές της διαστάσεις.

Αυτό το συνδυάζει με μια προσέγγιση κριτικής πολιτικής οικονομίας που εξετάζει τα οικονομικά, κοινωνικά και τεχνικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης βιομηχανίας, αλλά και με στοιχεία από τη βρετανική παράδοση των μαρξιστικά προσανατολισμένων πολιτισμικών σπουδών, όπου ξεχωρίζουν ονόματα όπως του Ρέιμοντ Γουίλιαμς ή του Στιούαρτ Χολ, και την αντιμετώπιση των προϊόντων της μαζικής κουλτούρας ως πεδίων όπου ξεδιπλώνονται αντιφατικές κοινωνικές νοηματοδοτήσεις.

Αυτό που περιγράφεται είναι καταρχάς μια βιομηχανία, με μεγάλο όγκο πωλήσεων από διαρκώς εξελισσόμενες πλατφόρμες που προσπαθούν να συντηρήσουν μια αυξημένη ζήτηση τόσο για το λογισμικό των παιχνιδιών όσο και για τις τεχνολογικές υποδομές που απαιτούν όπως είναι οι υπολογιστές και οι κονσόλες.

Μια βιομηχανία που συνδέεται τόσο με την βιομηχανία της υψηλής τεχνολογίας (άλλωστε η εξέλιξη των παιχνιδιών και των τεχνολογικών απαιτήσεων είναι βασικό κίνητρο για την αγορά ολοένα και πιο εξελιγμένων υπολογιστικών συστημάτων, επεξεργαστών, καρτών γραφικών κ.λπ.), όσο όμως και με αυτό που ονομάζουμε «στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα», αφού τα ψηφιακά παιχνίδια και οι διαδικασίες προσομοίωσης πολεμικών τεχνικών διαθέτουν πολλά κοινά στοιχεία.

Ο καθηγητής Jamie Woodock

Συνθήκες εκμετάλλευσης

Ως βιομηχανία στηρίζεται στην εκμετάλλευση υψηλά εξειδικευμένης εργασίας, που υφίσταται συνθήκες μεγάλης πίεσης και εντατικοποίησης, αφού η εκτεταμένη υπερωριακή εργασία ώστε έγκαιρα να βγουν νέα παιχνίδια στην αγορά, αυτό που στην ιδιόλεκτο του κλάδου ονομάζεται crunch, αποτελεί τον κανόνα, ενώ παράλληλα παρατηρούνται και σημαντικές έμφυλες διαφορές ως προς τα επίπεδα αμοιβής.

Είναι μια εργασία σύνθετη, με εναλλασσόμενους ρόλους, υπό συνεχή επιτήρηση (όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλες τις εργασίες σε ψηφιακό περιβάλλον) αλλά – και αυτή είναι μια από τις πρωτοτυπίες του βιβλίου – και με προσπάθειες να αναπτυχθούν αντιστάσεις, αλλά και μορφές πρωτότυπης συνδικαλιστικής οργάνωσης.

Μια εργασία που σε μεγάλο βαθμό έχει ως διακύβευμα το πώς μορφές τεχνολογικής επινόησης που προκύπτουν έξω από το πλαίσιο της παραγωγής για την αγορά (από αυτούς που συνήθως περιγράφουμε ως χάκερ) γίνεται προσπάθεια να υπαχθούν ακριβώς στις επιταγές μιας παραγωγής εμπορευμάτων για την αγορά.

Η αντιφατικότητα της διαδικασίας παραγωγής των παιχνιδιών, όπου η επιδίωξη μέγιστης κερδοφορίας συναντιέται με μορφές παραγωγής καινοτομίας εκτός αγοράς, έχει συμπλήρωμα και την αντιφατικότητα που έχουν τα παιχνίδια ως πολιτιστικές πρακτικές.

Μακριά από μια εύκολη «ηθικολογική» αποκήρυξή τους ως πεδίων που ενισχύουν τη βία, τα video games αποτυπώνουν αντιφατικές στρατηγικές. Από τη μια, προφανώς και ένα μεγάλο μέρος τους, καθαγιάζει μια ορισμένη εκδοχή αποικιοκρατικής και ιμπεριαλιστικής βίας, αναπαράγει «αντιτρομοκρατικά» ρατσιστικά στερεότυπα και κανονικοποιεί πρακτικές όπως η χρήση βασανιστηρίων, την ώρα που ακόμη και αυτά που έχουν ως αντικείμενο την κατασκευή «κόσμων» και πολιτισμών», δυσκολεύονται να συμπεριλάβουν χειραφετητικές εναλλακτικές.

Όμως, δεν παύουν να είναι μορφές απόδρασης από την εργασία και τρόποι πειραματισμού και διευρεύνησης μιας εναλλακτικής κοινωνικής μορφής. Άλλωστε, όπως σημειώνει ο Γούντκοκ  μπορεί ο χαρακτήρας του Μαρξ στο Assassins Creed να μην ταιριάζει ακριβώς στον πραγματικό, όμως η εντολή που δίνει το παιχνίδι στον παίκτη («Ακολούθα τον Μαρξ») διατηρεί την αξία της.

Game Workers Unite

Οι πρωτοβουλίες μαχητικής συνδικαλιστικής οργάνωσης στον χώρο των video games αποτυπώνουν τον δυναμικό και συγκρουσιακό χαρακτήρα που έχει αυτή η βιομηχανία. Η πλατφόρμα Game Workers Unite, ένα σημείο συνάντησης ανάμεσα σε συνδικαλιστικές πρωτοβουλίες σε διαφορετικές χώρες συνδυάζει την «εργατική έρευνα», την αλληλεγγύη και την ενημέρωση, παράλληλα με συντονισμό με επισφαλείς εργαζομένους σε κλάδους που στηρίζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες.