Τουρκία: Γιατί μπλοκάρει τις αιτήσεις Σουηδίας και Φινλανδίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ

Τα τηλέφωνα στο «Kulliye», το 1.100 δωματίων τεράστιο τουρκικό προεδρικό συγκρότημα, χτυπούν ασταμάτητα καθώς δυτικοί ηγέτες και αξιωματούχοι καλούν να βρουν την απάντηση στο επείγον ερώτημα: ποιο είναι το τίμημα του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν που θα επέτρεπε στη Σουηδία και τη Φινλανδία να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ;

Οι περισσότεροι ηγέτες του ΝΑΤΟ υποδέχτηκαν τους δύο υποψηφίους με ανοιχτές αγκάλες. Σε αντίθεση με πολλά πρόσφατα μέλη – τα πιο πρόσφατα ήταν το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία – οι Σκανδιναβοί αιτούντες θα προσέφεραν προηγμένες στρατιωτικές δυνατότητες στη συμμαχία και θα βοηθούσαν στην ενίσχυση του βόρειου σκέλους της. Και εγκαταλείποντας την παράδοσή ουδετερότητας, η απόφασή τους να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ είναι οδυνηρή απάντηση στη Ρωσία για τον επιθετικό της πόλεμο κατά της Ουκρανίας.

Όμως ο κ. Ερντογάν εξέπληξε τους συμμάχους του νωρίτερα αυτό το μήνα, όταν είπε ότι αντιτίθεται στην αίτηση. Δεν είναι ακόμη σαφές τι ακριβώς θέλει: περιορισμούς στους εχθρούς του στο εξωτερικό, αμερικανικά όπλα, πολιτική προσοχή ή την εύνοια του Βλαντιμίρ Πούτιν, του ηγέτη της Ρωσίας, τον οποίο εξακολουθεί να αποκαλεί φίλο;

Κατηγόρησε τις δύο χώρες, ειδικά τη Σουηδία, ότι είναι «απόλυτη εστία τρομοκρατίας» επειδή φιλοξενεί μέλη του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), στέργει αντάρτες στις κυρίως κουρδικές περιοχές της Τουρκίας και τους οπαδούς του Φετουλάχ Γκιουλέν, τους οποίους κατηγορεί για υποκίνηση του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016. Τέτοιες κατηγορίες θα μπορούσαν να απευθυνθούν εναντίον πολλών μελών του ΝΑΤΟ—και ιδίως της Αμερικής, η οποία έχει οπλίσει το συριακό παρακλάδι του PKK για να πολεμήσει ενάντια στους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους και φιλοξενεί τον ίδιο τον κ. Γκιουλέν.

Η διαφορά είναι ότι όταν νέες χώρες αιτούνται εισδοχή, οι κανόνες του ΝΑΤΟ απαιτούν όλα τα υπάρχοντα μέλη να υποστηρίξουν τον αιτούντα, δίνοντας υπομόχλιο σε οποιοδήποτε από αυτά. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, ανέστειλε την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας για μια δεκαετία λόγω διαφωνίας για το όνομα του νέου συμμάχου. Τώρα ο κ. Ερντογάν επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την πιο οξεία κρίση στην ευρωπαϊκή ασφάλεια από το τέλος του ψυχρού πολέμου για να κερδίσει πολιτικό πλεονέκτημα.

Στις 21 Μαΐου μίλησε με τον Γενς Στόλτενμπεργκ, τον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ, καθώς και με τον Σαούλι Νιινίστο, τον Φινλανδό πρόεδρο και τη Μαγκνταλένα Άντερσον, τη Σουηδή πρωθυπουργό. Δεν υπήρχε κανένα σημάδι σημαντικής προόδου. Το γραφείο του Ερντογάν ανάρτησε στο Twitter ότι η Τουρκία δεν μπορούσε να απαντήσει θετικά προτού οι Σκανδιναβοί δείξουν αλληλεγγύη με την Τουρκία «σε θεμελιώδη ζητήματα, ιδίως στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας». Είπε στη Φινλανδία, αόριστα, ότι περίμενε «σεβασμό» και «υποστήριξη» για τις τουρκικές ανησυχίες για την ασφάλεια. Απαίτησε, πιο αυστηρά, από τη Σουηδία να «λάβει συγκεκριμένα μέτρα» κατά του PKK και των παραφυάδων του και να άρει το εμπάργκο όπλων που έχει θέσει στην Τουρκία.

Σύμφωνα με λίστα που κυκλοφόρησε από τα φιλοκυβερνητικά μέσα της Τουρκίας, τα αιτήματα του κ. Ερντογάν περιλαμβάνουν την καταστολή των εξόριστων Γκιουλενιστών, διακοπή της υποστήριξης προς τη διοίκηση της βορειοανατολικής Συρίας, την οποία η Τουρκία θεωρεί προέκταση του PKK, και την έκδοση περισσοτέρων από 30 συμπαθούντων των δύο ομάδων.

Ωστόσο, ο κ. Ερντογάν μπορεί να παραπαίζει το χαρτί του. Ούτε η Σουηδία ούτε η Φινλανδία είναι πιθανό να εκδώσουν εξόριστους σε χώρα που έχει φυλακίσει περισσότερους από 300.000 ανθρώπους —από ένοπλους μαχητές μέχρι φοιτητές και πολιτικούς— με κατηγορίες για τρομοκρατία από το 2016. «Διπλωματικός συμβιβασμός είναι δυνατός, αλλά δεν είναι σίγουρος», λέει ο Πολ Λεβίν διευθυντής του Ινστιτούτου Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης. Ο αγώνας ενάντια στο PKK περιλαμβάνει θεμελιώδη ζητήματα εθνικής ταυτότητας για την Τουρκία, λέει ο κ. Λεβίν, αλλά πολλοί Σουηδοί βλέπουν επίσης την υποστήριξη για την ελευθερία του λόγου και την αλληλεγγύη προς τους καταπιεσμένους ως θεμελιώδες μέρος της ταυτότητάς τους. Αυτό θα καταστήσει πιο δύσκολο τον συμβιβασμό μεταξύ των δύο πλευρών.

Οι αντιρρήσεις της Τουρκίας μπορεί να έχουν λιγότερο σχέση με τη Σουηδία και τη Φινλανδία παρά με την Αμερική. Ο Ερντογάν αισθάνθηκε περιφρονημένος από τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος κράτησε αποστάσεις, σε αντίθεση με τον Ντόναλντ Τραμπ που τον αγκάλιασε. Ο κ. Ερντογάν δεν ήταν ανάμεσα στους 100 ηγέτες του κόσμου που προσκλήθηκαν πέρυσι να συμμετάσχουν στο βίντεο του Μπάιντεν «Σύνοδος Κορυφής για τη Δημοκρατία». Η Τουρκία εξοργίστηκε επίσης που η Αμερική επέβαλε κυρώσεις και την απέκλεισε από το πρόγραμμα κατασκευής του μαχητικού stealth F-35 ως απάντηση στην απόφαση της Τουρκίας να αγοράσει και να αναπτύξει το ρωσικής κατασκευής πυραυλικό σύστημα αεράμυνας S-400.

Οι σχέσεις φάνηκε να βελτιώθηκαν πρόσφατα και πιθανή συμφωνία ώστε η Τουρκία να αγοράσει 40 νέα αεροσκάφη F-16 μαζί με κιτ για την αναβάθμιση άλλων 80 μαχητικών φαινόταν να κερδίζει υποστήριξη στην Ουάσιγκτον. Ίσως, πιστεύουν ορισμένοι, ο κ. Ερντογάν προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τη μόχλευση του στο ΝΑΤΟ για να επισπεύσει τη συμφωνία για τα F-16. Το πιο πιθανό είναι ότι η κωλυσιεργία του θα προκαλέσει την οργή του Κογκρέσου. Η Τουρκία θα ήθελε επίσης τα άλλα μέλη του ΝΑΤΟ να επαναλάβουν τις πωλήσεις όπλων που σταμάτησαν εν μέρει μετά την έναρξη της στρατιωτικής επίθεσης κατά των Κούρδων στη Συρία. Η Βρετανία ήρε την απαγόρευσή της στα τέλη του περασμένου έτους.

Η τελευταία και λιγότερο ευχάριστη εξήγηση είναι ότι ο κ. Ερντογάν κάνει χάρη στον Πούτιν ή ότι ελπίζει σε χάρη. Η σχέση μεταξύ των δύο ισχυρών ανδρών παραμένει ανεξιχνίαστη και η πολιτική της Τουρκίας στον πόλεμο της Ουκρανίας ήταν άσκηση επιτήδειας ουδετερότητας. Η Τουρκία αντιτίθεται στην εισβολή της Ρωσίας και πούλησε το περίφημα οπλισμένα drones Μπαϊρακτάρ Tb-2 στην Ουκρανία. Αλλά αρνείται να ευθυγραμμιστεί με τις κυρώσεις της Δύσης κατά της Ρωσίας και αντ’ αυτού φλερτάρει με ρωσικά κεφάλαια. Ο κ. Ερντογάν αναγνωρίζει ότι ακολουθεί «ισορροπημένη πολιτική».

Η Σουηδία και η Φινλανδία ήλπιζαν να ολοκληρώσουν γρήγορα τις διαπραγματεύσεις με το ΝΑΤΟ και να υπογράψουν το πρωτόκολλο προσχώρησης πριν από τη σύνοδο κορυφής της συμμαχίας στη Μαδρίτη στις 29-30 Ιουνίου (η επικύρωση και η επίσημη ένταξη θα χρειαστούν αρκετούς μήνες). Αλλά αυτή η προοπτική σβήνει. “Αυτό είναι σαν ελβετικός σουγιάς για τον Ερντογάν – πολύ-εργαλείο για να πάρει παραχωρήσεις από τους Σουηδούς, ή να κεντρίσει το εθνικιστικό αίσθημα ή να έρθει σε επαφή με τον Τζο Μπάιντεν”, λέει ο Έρικ Έντελμαν, πρώην αξιωματούχος του Πενταγώνου και πρώην πρεσβευτής τόσο στην Τουρκία όσο και στη Φινλανδία. «Είμαι βέβαιος ότι θα το τραβήξει τουλάχιστον μέχρι τη σύνοδο κορυφής της Μαδρίτης, αν όχι για κανέναν άλλο λόγο πέραν του ότι αυτό θα τον φέρει στο επίκεντρο της προσοχής».

Αυτό καθιστά την αναμονή των αιτούντων ένταξη ακόμη πιο αγωνιώδη. Η δέσμευσή τους να ενταχθούν στη συμμαχία έχει εξοργίσει τη Ρωσία, η οποία έχει απειλήσει με απροσδιόριστα «στρατιωτικο-τεχνικά» μέτρα. Μέχρι να ολοκληρωθεί η ένταξή τους, δεν προστατεύονται από το άρθρο 5 της συνθήκης του ΝΑΤΟ, το οποίο ορίζει ότι επίθεση σε σύμμαχο θα αντιμετωπίζεται ως επίθεση εναντίον όλων. Οι καθυστερήσεις του κ. Ερντογάν δίνουν βαρύτητα στη σημασία της προσωρινής διασφάλισης ασφάλειας που προσφέρει η Αμερική και ορισμένοι άλλοι σύμμαχοι, όπως η Βρετανία. «Θα εργαστούμε μαζί για να παραμείνουμε σε επαγρύπνηση έναντι των απειλών για την κοινή μας ασφάλεια και για να αποτρέψουμε και να αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε επιθετικότητα όσο η Φινλανδία και η Σουηδία βρίσκονται σε αυτή τη διαδικασία ένταξης», δήλωσε ο κ. Μπάιντεν στις 19 Μαΐου αφού φιλοξένησε τον κ. Νιινίστο και την κα Άντερσον στον Λευκό Οίκο. Ο κ. Μπάιντεν υπονόησε ότι τίποτα δεν «θα λείψει», σχετικά με την ασφάλεια των δύο χωρών μέχρι την ένταξη τους.

Ο Μπάιντεν, ωστόσο, έχει πει ότι δεν θα ταξιδέψει στην Τουρκία για να μεσολαβήσει για συμφωνία. Οι ανώτεροι αξιωματούχοι του έχουν μιλήσει με τους ανθρώπους του κ. Ερντογάν, αλλά η αμερικανική κυβέρνηση προσπαθεί να μείνει στο περιθώριο. Ο Τζέικ Σάλιβαν, σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Μπάιντεν, λέει ότι η διαμάχη αφορά «βασικά» την Τουρκία και τις δύο σκανδιναβικές χώρες. «Αυτό δεν είναι ζήτημα των ΗΠΑ, εκτός από το […] ότι θέλουμε να το δούμε να επιλύεται με τρόπο που να φέρει αυτά τα δύο μέλη στη συμμαχία. Και είμαστε σίγουροι ότι αυτό θα συμβεί».

Όπως και στις διαπραγματεύσεις με τους ομήρους, η Αμερική μπορεί να προσποιείται αδιαφορία με την ελπίδα να μειώσει το τίμημα που απαιτεί ο κ. Ερντογάν. Αλλά ο κ. Έντελμαν, για παράδειγμα, πιστεύει ότι ο κ. Μπάιντεν θα πρέπει να τηλεφωνήσει στο Kulliye: «Ο πρόεδρος είναι ο ηγέτης της συμμαχίας και έχει πει επανειλημμένα ότι «η Αμερική επέστρεψε». Θα πρέπει να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων και να ενεργήσει ως αρχηγός της συμμαχίας».