Χρηματοδότηση της Οικολογικής Μετάβασης και Αποδοτικότητα

Η δημόσια χρηματοδότηση έχει το πρόβλημα ότι καθυστερεί να αναπτυχθεί ενώ η ιδιωτική χρηματοδότηση ευνοεί την αποδοτικότητα και το βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Η εξέταση του προβλήματος της χρηματοδότησής τους καθιστά δυνατό να κατανοήσουμε γιατί η οικολογική μετάβαση προχωρά τόσο λίγο και μας καλεί να στραφούμε σε καινοτόμες λύσεις.

Η περίπτωση της θερμικής ανακαίνισης των κτιρίων

Αποτελούν άξονα προτεραιότητας της συνιστώσας οικολογικής μετάβασης του ευρωπαϊκού σχεδίου ανάκαμψης. Μόνο ο τομέας κτιρίων αντιπροσωπεύει το 40% της κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρώπη και το 36% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Χωρίς ενεργή απεξάρτηση από τον άνθρακα και δραστική βελτίωση της ενεργειακής του απόδοσης, δεν θα επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν θέσει οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 και επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.

Στη συνέχεια, πρόκειται για μαζικές επενδύσεις. Στη στρατηγική της με θέμα «Renovation Wave», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει σε 275 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως έως το 2030 το ποσό των πρόσθετων επενδύσεων που θα γίνουν για την ανακαίνιση κτιρίων στην ΕΕ, δηλαδή συνολικά 3500 δισεκατομμύρια ευρώ.

Πρόκειται για το μεγαλύτερο επενδυτικό έλλειμα στον τομέα του κλίματος, όλων των κλάδων μαζί, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό think tank E3G.

Προφίλ αποδοτικότητας και οικολογική μετάβαση

Το προφίλ αποδοτικότητας είναι ιδιαίτερο μεταξύ επικερδών επενδύσεων και εκείνων που δεν είναι. Είναι δυνατόν να διακρίνουμε τρία προφίλ αποδοτικότητας ανάμεσα στις απαραίτητες επενδύσεις για την οικολογική μετάβαση.

Το πρώτο είναι αυτό των συνήθως επικερδών επενδύσεων, η μετάβαση οδηγεί στην εμφάνιση βιώσιμων οικονομικών μοντέλων βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα. Τα ιδιωτικά κεφάλαια κατευθύνονται εύκολα σε αυτές τις επενδύσεις, μερικές φορές μετά από επιδοτήσεις στη φάση της εκκίνησης για να επιτραπεί η ωρίμανση των τεχνολογιών, όπως στην περίπτωση των τιμολογίων αγοράς για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Το δεύτερο προφίλ παρουσιάζει αβέβαιη ή μακροπρόθεσμη αποδοτικότητα (τριάντα ή σαράντα χρόνια). Πρόκειται για επενδύσεις στη θερμική ανακαίνιση ή στη βιώσιμη κινητικότητα, όπως η ανάπτυξη των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών. Η χρηματοδότησή τους προϋποθέτει πολύ υπομονετικές επενδύσεις, όπως οι δημόσιες αναπτυξιακές τράπεζες ή πολύ ενισχυμένες από επιδοτήσεις ή δημόσιες εγγυήσεις.

Το τρίτο προφίλ είναι αυτό των επενδύσεων, ή ακριβέστερα των δαπανών, συχνά χωρίς χρηματοοικονομική αποδοτικότητα, που περνούν σιωπηλά ακριβώς επειδή το όραμα των επενδύσεων στην οικολογική μετάβαση περιορίζεται γύρω από αυτούς που είναι αποδοτικοί, ενώ αυτές οι δαπάνες είναι εξίσου σημαντικές. Αυτό αφορά την προσαρμογή της οδικής και σιδηροδρομικής υποδομής για το μετασχηματισμό της κινητικότητάς μας, την απορρύπανση, την προστασία της βιοποικιλότητας (με το να αφήσουμε το έδαφος «να ξεκουραστεί», την αναφύτευση δέντρων, κ.λπ.), την επιμόρφωση, την αποζημίωση και τη συνοδεία για μια δίκαιη μετάβαση, κ.λπ.

Στην περίπτωση της θερμικής ανακαίνισης, η αποδοτικότητα υπάρχει θεωρητικά, αλλά κατανεμημένη σε πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα και προφανώς πολύ αβέβαιη για τους επενδυτές. Για να το βελτιώσουν, μέλη ΜΚΟ της εκστρατείας Unlock προτείνουν στην ΕΚΤ να προσαρμόσει το στοχευμένο πρόγραμμα αναχρηματοδότησης, γνωστό ως στοχευμένες μακροπρόθεσμες λειτουργίες αναχρηματοδότησης, για να ενθαρρύνει τις τράπεζες να προσφέρουν δάνεια για ανακαίνιση κατοικιών. Στο ίδιο μήκος κύματος, προτείνεται ένα ευρωπαϊκό δάνειο μηδενικού τοκομερίδιου, που θα διανεμηθεί από τις τράπεζες, με την εγγύηση των κρατών και το οποίο θα επέτρεπε στα νοικοκυριά να αναλάβουν μεγάλες ανακαινίσεις χωρίς να χρειάζεται να αποπληρώσουν τίποτα για τριάντα χρόνια.

Χρηματοδότηση με αντίκτυπο

Μετά τα κεφάλαια «κοινωνικά υπεύθυνης επένδυσης» (ΚΥΕ), σειρά έχουν τα κεφάλαια με αντίκτυπο (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, κοινωνικά υπεύθυνη επένδυση: μέθοδοι και κριτήρια ESG, Εκδ. Κλειδάριθμος, 2020, Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, νέα προοπτική για τους επενδυτές: η χρηματοοικονομική με αντίκτυπο, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 26.03.2022, Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, χρηματοοικονομική με αντίκτυπο (impact finance), Πολυτεχνείο Κρήτης, 02.08.2021).

Πώς ξεχωρίζουν; Από την πλευρά τους, οι ΚΥΕ συνίστανται στην ενσωμάτωση περιβαλλοντικών, κοινωνικών και κριτηρίων διακυβέρνησης στην ανάλυση των επιχειρήσεων. Είναι μια προσέγγιση που βασίζεται στον κίνδυνο. Ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτών των κριτηρίων σε μια επιχείρηση και πώς τα λαμβάνει υπόψη της; Οι ΚΥΕ εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι επιχειρήσεις κάνουν τις δραστηριότητές τους (διακυβέρνηση, σεβασμός στους εργαζομένους, κ.λπ.), ενώ ο αντίκτυπος επικεντρώνεται στον σκοπό της δραστηριότητάς τους (παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, φάρμακα κατά σπάνιων ασθενειών, κ.λπ.).

Οι επαγγελματίες εμπνέονται γενικά από τους 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης που καθορίστηκαν από τον ΟΗΕ το 2015 για τον «τερματισμό της φτώχειας, την προστασία του πλανήτη και τη βελτίωση της ζωής και των προοπτικών όλων, παντού μέσα στον κόσμο».

Πολλά κεφάλαια με αντίκτυπο στοχεύουν σε διαφορετικούς στόχους:

– CPRAM στοχεύει να μειώσει τις ανισότητες παγκοσμίως.

– ΒΕΤΙΜ επικεντρώνεται στη δημιουργία θέσεων εργασίας.

– Triodos IM μόλις ξεκίνησε ένα κεφάλαιο για τη βελτίωση της ευημερίας των παιδιών σε όλο τον κόσμο.

– Swiss Life Funds Equity Climate Impact ενδιαφέρεται για την ενεργειακή μετάβαση.

Σημαντικό σημείο: ο αντίκτυπος πρέπει να είναι εθελοντικός και όχι αποτέλεσμα ευτυχούς σύμπτωσης. Η επιλογή των τίτλων είναι επομένως δραστική, ειδικά αφού οι διαχειριστές αυτών των κεφαλαίων προσθέτουν μια πιο παραδοσιακή ανάλυση ESG για να φιλτράρουν τις αξίες στο χαρτοφυλάκιο.

Για παράδειγμα, εάν θέλουμε να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, δεν τίθεται θέμα να το κάνουμε με επιχειρήσεις με κακές κοινωνικές πρακτικές. Αναζητούμε επιχειρήσεις με προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν διαρκή θετικό αντίκτυπο.

Συμπερασματικά, αυτά τα κεφάλαια καθιστούν δυνατή την εξοικονόμηση πόρων προς τις επιχειρήσεις που βρίσκονται στην καλύτερη θέση για την επίλυση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών προβλημάτων του πλανήτη. Σε κάθε περίπτωση, ας μη ζητάμε η οικολογική μετάβαση να είναι πάντα αποδοτική, αλλιώς δε θα γίνει.

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

* Υποψήφια Δρ. Μαριάννα Εσκαντάρ, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης