Ουκρανία: Πότε και πώς θα τελειώσει ο πόλεμος;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, λέει ο πρόεδρος της χώρας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, θα κερδηθεί στο πεδίο της μάχης, αλλά θα τελειώσει μόνο μέσω διαπραγματεύσεων. Πότε πρέπει να σταματήσουν οι συρράξεις και υπό ποιους όρους; Η Δύση υποστηρίζει ότι αυτό θα το αποφασίσει η Ουκρανία. Ωστόσο, μετά από τρεις μήνες πολέμου, οι δυτικές χώρες έχουν αρχίσει να παίρνουν συγκεκριμένες θέσεις για το τέλος των συρράξεων.

Χωρίζονται σε δυο μεγάλα στρατόπεδα, εξηγεί ο Ιβάν Κράστεφ, από το Κέντρο Φιλελεύθερων Στρατηγικών, δεξαμενή σκέψης (think-tank), στη Σόφια. Το ένα είναι το «ειρηνευτικό κόμμα», το οποίο υποστηρίζει ότι πρέπει να σταματήσουν οι συρράξεις και να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις το συντομότερο δυνατόν. Το άλλο είναι το «κόμμα της δικαιοσύνης», το οποίο υποστηρίζει ότι η Ρωσία θα πρέπει να πληρώσει ακριβά για την επιθετικότητά της.

Οι θέσεις τους, αρχικά, αφορούν τα εδάφη: θα πρέπει να αφήσουμε τη Ρωσία να κρατήσει τα εδάφη που έχει κατακτήσει μέχρι στιγμής, να την επαναφέρουμε στο σημείο που βρισκόταν στις 24 Φεβρουαρίου ή να την επαναφέρουμε στα διεθνή της σύνορα, ανακτώντας, έτσι, και τα εδάφη που κατέλαβε το 2014; Η συζήτηση, ωστόσο, αφορά πολλά περισσότερα ζητήματα, και όχι μόνο το κόστος, τους κινδύνους και τα οφέλη ενδεχόμενης παράτασης του πολέμου ή τη θέση της Ρωσίας στην ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων.

Το στρατόπεδο υπέρ της ειρήνης διευρύνεται. Η Γερμανία έχει ζητήσει κατάπαυση του πυρός. Η Ιταλία παρέδωσε στον ΟΗΕ ένα τετρασκελές σχέδιο ειρήνευσης για πολιτικό διακανονισμό. Η Γαλλία αναφέρεται στο ενδεχόμενο μελλοντικής ειρηνευτικής συμφωνίας, χωρίς την «ταπείνωση» της Ρωσίας. Αντίθετα με τα σχέδια αυτά είναι κυρίως η Πολωνία και τα κράτη της Βαλτικής, τα οποία υποστηρίζονται από τη Βρετανία.

Τι συμβαίνει με την Αμερική; Ο σημαντικότερος υποστηρικτής της Ουκρανίας δεν έχει θέσει ακόμη κάποιον σαφή στόχο, πέραν της ενίσχυσης της Ουκρανίας, ώστε να της δώσει ισχυρότερη διαπραγματευτική ισχύ. Η Αμερική έχει ξοδέψει σχεδόν 14 δισεκατομμύρια δολάρια στον πόλεμο μέχρι στιγμής, και το Κογκρέσο μόλις διέθεσε άλλα 40 δισεκατομμύρια. Η Αμερική έχει συγκεντρώσει στρατιωτικό εξοπλισμό από περισσότερες από 40 χώρες. Υπάρχουν, ωστόσο, περιορισμοί. Η Αμερική έχει παραδώσει πυροβόλα, αλλά όχι τα πυραυλικά συστήματα μεγαλύτερης εμβέλειας, τα οποία ζητά η Ουκρανία.

Τα σχόλια του Λόιντ Όστιν, υπουργού Άμυνας της Αμερικής, εντείνουν την ασάφεια. Μετά την επίσκεψή του στο Κίεβο, τον περασμένο μήνα, συντάχθηκε με το κόμμα της δικαιοσύνης, λέγοντας ότι η Δύση θα πρέπει να βοηθήσει την Ουκρανία να «κερδίσει» και να «αποδυναμώσει» τη Ρωσία. Τρεις εβδομάδες αργότερα, όμως, φάνηκε να στρέφεται προς το στρατόπεδο της ειρήνης, ζητώντας «άμεση κατάπαυση του πυρός», μετά από τηλεφώνημα με τον Ρώσο ομόλογό του, Σεργκέι Σοϊγκού. Το Πεντάγωνο, εντούτοις, επιμένει ότι δεν υπάρχει κάποια αλλαγή στην πολιτική που ακολουθεί.

Ένα άλλο πλήγμα για το κόμμα της δικαιοσύνης ήταν ένα άρθρο στους New York Times, το οποίο υποστήριζε ότι η ήττα της Ρωσίας δεν αποτελεί ρεαλιστικό στόχο και είναι επικίνδυνη. Στη συνέχεια, ο Χένρι Κίσινγκερ, πρώην υπουργός Εξωτερικών, δήλωσε ότι οι διαπραγματεύσεις θα πρέπει να ξεκινήσουν, μέσα στους δύο επόμενους μήνες, ώστε να αποφευχθούν «αναταραχές και εντάσεις που δεν θα είναι εύκολο να ξεπεραστούν». Το ιδανικό θα ήταν τα πράγματα να ξαναγίνουν όπως ήταν στις 24 Φεβρουαρίου, καθώς «η συνέχιση του πολέμου πέρα από αυτό το σημείο δεν θα σχετιζόταν με την ελευθερία της Ουκρανίας, αλλά θα αφορούσε έναν νέο πόλεμο κατά της Ρωσίας», δήλωσε στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, στο Νταβός. Η Ρωσία, ανέφερε, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη, δεν πρέπει να οδηγηθεί σε «μόνιμη συμμαχία» με την Κίνα.

Προς το παρόν, τέτοιες ρωγμές στη Δύση περιορίζονται από το μάντρα ότι oι Ουκρανοί είναι αυτοί που θα αποφασίσουν για το μέλλον της χώρας τους. Ωστόσο, οι επιλογές της Ουκρανίας διαμορφώνονται, με τη σειρά τους, από το τι θα προσφέρει η Δύση. «Η Ευρώπη, ο κόσμος γενικότερα, πρέπει να είναι ενωμένος. Είμαστε δυνατοί όσο εσείς είστε ενωμένοι», δήλωσε ο Ζελένσκι σε συνάντηση στο Νταβός. Είπε, ακόμη, ότι «η Ουκρανία θα συνεχίσει να αγωνίζεται μέχρι να πάρει πίσω όλα τα εδάφη της». Αφήνει, όμως, χώρο για συμβιβασμό. Οι συνομιλίες με τη Ρωσία, ανέφερε, ίσως να ξεκινήσουν μόλις η Ρωσία επιστρέψει στο σημείο που βρισκόταν στις 24 Φεβρουαρίου.

Η Αμερική, η Ευρώπη και η Ουκρανία πρέπει να συνεχίσουν να προσαρμόζουν τις θέσεις τους ανάλογα με το τι πιστεύει η μία χώρα ότι θα αποδεχτεί η άλλη. «Οι Ουκρανοί διαπραγματεύονται με τους δυτικούς τους εταίρους όσο, και, πιθανώς, και περισσότερο από όσο διαπραγματεύονται με τους Ρώσους», λέει η Όλγα Όλικερ από τη Διεθνή Ομάδα Κρίσεων, δεξαμενή σκέψη (think-tank). Η ασάφεια αντανακλά, επίσης, τις αβεβαιότητες του πολέμου. Κερδίζει η Ουκρανία, επειδή κατάφερε να σώσει, τελικά, το Κίεβο και απέκρουσε τη Ρωσία στο Χάρκοβο; Ή μήπως χάνει, επειδή η Ρωσία έχει πάρει τη Μαριούπολη και μπορεί σύντομα να περικυκλώσει το Σεβεροντόνετσκ; Το κόμμα της ειρήνης εκφράζει τις ανησυχίες του ότι όσο περισσότερο διαρκούν οι μάχες, τόσο μεγαλύτερο θα είναι το ανθρώπινο και οικονομικό κόστος για την Ουκρανία και τον υπόλοιπο κόσμο. Το στρατόπεδο της δικαιοσύνης ανταπαντά ότι οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας μόλις τώρα άρχισαν να γίνονται αισθητές, δίνοντας λίγο περισσότερο χρόνο και με περισσότερα και καλύτερα όπλα η Ουκρανία ενδεχομένως να κερδίσει.

Πίσω από όλα αυτά κρύβονται δύο αντιφατικές ανησυχίες. H μία είναι ότι οι ρωσικές δυνάμεις εξακολουθούν να είναι ισχυρές και θα επικρατήσουν σε έναν εξαντλητικό πόλεμο. Η άλλη είναι ότι είναι εύθραυστες. Υπάρχει το ενδεχόμενο η Ρωσία να επιτεθεί στο ΝΑΤΟ ή να καταφύγει σε χημικά ή ακόμα και πυρηνικά όπλα για να αποφύγει την ήττα. Μακροπρόθεσμα, αναφέρει ο Εμμανουέλα Μακρόν, ο Γάλλος πρόεδρος, η Ευρώπη θα πρέπει να βρει έναν τρόπο να ζει μαζί με τη Ρωσία. Η πρωθυπουργός της Εσθονίας, Κάγια Κάλας, απαντά: «Είναι πολύ πιο επικίνδυνο να παραδοθούμε στον Πούτιν από το να τον προκαλέσουμε». Αμερικανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι βοηθούν αθόρυβα την Ουκρανία να αναπτύξει διαπραγματευτικές θέσεις. Ένα σημείο είναι η απαίτησή της για εγγυήσεις ασφάλειας από τη Δύση. Εκτός από την υπόσχεση για άμεση υπεράσπιση της Ουκρανίας, οι ιδέες περιλαμβάνουν την ικανότητα να «αρθούν» τυχόν κυρώσεις κατά της Ρωσίας και να επανεξοπλιστεί άμεσα η Ουκρανία, σε περίπτωση που της επιτεθούν ξανά.

Αυτή τη στιγμή, η Ουκρανία είναι αρκετά αισιόδοξη. Δεν άφησε τη Ρωσία να την κατακτήσει εύκολα, ενώ η Δύση συνεχίζει να της παρέχει όπλα. Ωστόσο, μιλώντας από το προεδρικό αρχηγείο, ο Μιχαΐλο Ποντολιάκ, επικεφαλής διαπραγματεύσεων του Ζελένσκι, εκφράζει τις ανησυχίες του για την «κούραση» που επικρατεί σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. «Δεν το λένε ευθέως, αλλά φαίνεται σαν μια προσπάθεια να μας αναγκάσουν να συνθηκολογήσουμε. Οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός συνεπάγεται παγωμένη σύγκρουση.» Παραπονέθηκε, επίσης, για «αδράνεια» της Ουάσιγκτον: τα όπλα δεν φθάνουν στις ποσότητες που έχει ανάγκη η Ουκρανία.

Το πότε θα τελειώσει ο πόλεμος θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη Ρωσία. Δεν υπάρχει βιασύνη για κατάπαυση του πυρός. Φαίνεται αποφασισμένη να κατακτήσει όλο το Ντονμπάς στην ανατολή, και μιλάει για την κατάληψη περισσότερων περιοχών στη δύση. «Το παράδοξο της κατάστασης είναι ότι και οι δύο πλευρές εξακολουθούν να πιστεύουν ότι μπορούν να κερδίσουν», αναφέρει ο Βολοντίμιρ Φεσένκο, πολιτικός αναλυτής στο Κίεβο. «Μόνο αν φτάσουμε πραγματικά σε αδιέξοδο, και η Μόσχα και το Κίεβο το αναγνωρίσουν ως τέτοιο, μπορεί να καταστεί εφικτή οποιαδήποτε συζήτηση για συμβιβασμό. Ακόμα και τότε, όμως, υπάρχει η πιθανότητα ο συμβιβασμός αυτός να είναι προσωρινός.»