Επισιτιστική ασφάλεια και κόστος τροφίμων

Οι τιμές βασικών ειδών διατροφής έχουν εκτιναχθεί σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία προστέθηκε σε προϋπάρχοντα προβλήματα προσφοράς που είχαν προκύψει από την πανδημία και τις επιπτώσεις της στην ομαλή λειτουργία της παραγωγής και των μεταφορών. Σημειώνεται ότι Ουκρανία και Ρωσία κανονικά παράγουν σχεδόν το 30% των συνολικών εξαγωγών σίτου. Οι χώρες αυτές είναι επίσης σημαντικοί παραγωγοί και εξαγωγείς άλλων βασικών δημητριακών.

Επιπλέον, αυξάνονται οι χώρες που έχουν απαγορεύσει τις εξαγωγές ορισμένων βασικών αγροτικών προϊόντων, καθώς οι κυβερνήσεις ανησυχούν για την επισιτιστική επάρκεια στο εσωτερικό των κρατών τους.

Η απειλή μιας μεγάλης επισιτιστικής κρίσης πλησιάζει μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου και κυρίως τις χώρες που εξαρτώνται περισσότερο από εισαγωγές βασικών τροφίμων.

Στις δε ανεπτυγμένες χώρες οι μεγάλες ανατιμήσεις των ειδών διατροφής συνδυάζονται με τεράστια έξοδα ενέργειας και ισχυρό πληθωρισμό, χαμηλώνοντας απότομα το βιοτικό επίπεδο των καταναλωτών. Η ανησυχία για μία πραγματική επισιτιστική κρίση είναι βέβαια μικρότερη στις ανεπτυγμένες χώρες και το πρόβλημα εντοπίζεται, προς το παρόν, στο κόστος της διατροφής και στην ομαλή τροφοδοσία των επιχειρήσεων.

Η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει μικρότερες επιπτώσεις από μία παγκόσμια επισιτιστική κρίση εάν είχε εκσυγχρονίσει και αναπτύξει την αγροτική παραγωγή. Η χώρα διαθέτει ήδη ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα σε πολλές μορφές αγροτικής παραγωγής και παράγει ευρύτατη ποικιλία καλλιεργειών υψηλής ποιότητας.

Η ποικιλία των ειδών διατροφής που μπορούν να παραχθούν σε διαφορετικές περιοχές της χώρας είναι τέτοια που θα κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών της εγχώριας αγοράς για αγροτικά προϊόντα. Υπάρχουν επίσης πρωτοφανείς ευκαιρίες ανάπτυξης των εξαγωγών σε έναν κόσμο που αναζητά αξιόπιστες και προσιτές πηγές τροφοδοσίας.

Προς το παρόν, η αγορά ανησυχεί για πιθανές ελλείψεις και προσπαθεί να διαχειριστεί τις ανατιμήσεις. Οι τελευταίες εξελίσσονται σε μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημα που εντείνεται με την πάροδο του χρόνου. Είναι αναμενόμενο και ιστορικά διαπιστωμένο ότι σε συνθήκες μεγάλης αναταραχής και επισιτιστικής ανασφάλειας θα εμφανιστούν κρούσματα υπερβολικών ανατιμήσεων και αισχροκέρδειας.

Επισημαίνεται ότι το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο είναι μάλλον ανεπαρκές, καθώς έχουν καταργηθεί θεσμοί και διατάξεις αγορανομικού ελέγχου (π.χ., το άρθρο 405 του προηγούμενου Ποινικού Κώδικα) στα πλαίσια της συμμόρφωσης με την επικρατούσα αντίληψη στην ΕΕ ότι οι αγορές αυτορρυθμίζονται μέσω του ανταγωνισμού. Οι έλεγχοι σήμερα γίνονται ουσιαστικά στη βάση του άρθρου 50 του ν. 4903/2022 «Περιστολή φαινομένων αθέμιτης κερδοφορίας σε περιόδους κρίσης» που αντικατέστησε το άρθρο 64 του ν. 4876/2021 «Παράταση ισχύος διατάξεων περί ελέγχου και περιστολής αθέμιτης κερδοφορίας σε συνθήκες κρίσης λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού COVID-19».

Η ακαμψία των τιμών προς τα κάτω και η συνήθως εύκολη άνοδος είναι ενδεικτικές της ανεπαρκούς λειτουργίας του ανταγωνισμού στην πράξη. Κατά κύριο λόγο, ο ανταγωνισμός δεν μπορεί να έχει την αποτελεσματικότητα που τού προσάπτεται σε ολιγοπωλιακές συνθήκες, διότι δεν υπάρχουν οι δομικές προϋποθέσεις για αυτήν.

Ο Γεώργιος Μπάλτας είναι καθηγητής του Τμήματος Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής Μεταπτυχιακών Σπουδών.