Η αναζήτηση αξίας και μια νέα οικονομική θεώρηση της πραγματικότητας

Η συμπαθέστατη κυρία Μαριάννα Ματσουκάτο, σίγουρα δεν είναι ένα τυχαίο πρόσωπο, ούτε μια κάποια οικονομολόγος. Καθηγήτρια στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου (UCL) και Ιδρύτρια / Διευθύντρια του Institute for Innovation and Public Purpose στο ίδιο πανεπιστήμιο, η πολυβραβευμένη Ιταλο-αμερικανίδα οικονομολόγος εργά­στηκε ως σύμβουλος σε κυβερνήσεις, πολιτικά κόμματα και διεθνείς οργανι­σμούς: σύμβουλος της βρετανικής και σκωτικής κυβέρνησης· του Εργατικού Κόμματος της Μ. Βρετανίας και του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ· του Επιτρόπου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα, Επιστήμη και Καινοτομί­α, του ΟΗΕ, και του ΟΟΣΑ· της NASA και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δι­αστήματος, με αντικείμενο τη συμβολή των συμπράξεων δημόσιου – ιδιωτικού τομέα στην ανάπτυξη μιας νέας οικονομίας εκμετάλλευσης του διαστήματος.

Το επιχειρηματικό κράτος

Η διεθνής φήμη της οφείλεται στο βιβλίο της «Το επιχειρηματικό κράτος: Ανατρέποντας τους Μύθους», το οποίο στην Ελλάδα επιμελήθηκε και προλόγισε ο καθηγητής κ. Γιάννης Καλογήρου και εκδόθηκε το 2015 από τις Εκδόσεις Κριτική. Στο βιβλίο αυτό, με σημαντικά επιχειρήματα, η Μαριάννα Ματσουκάτο, πολύ προσεκτικά και με θετική πρόθεση, καταρρίπτει την ιδέα ότι το κράτος δεν είναι παρά ένας βραδυκίνητος, αναποτε­λεσματικός, γραφειοκρατικός μηχανισμός που απεχθάνεται το ρίσκο.

Απεναντίας, στο βιβλίο της η συγγραφέας υπογραμμίζει ότι το κράτος ήταν αυτό που χρηματοδότησε την έρευνα από την οποίαν ξεπήδησαν τεχνολογίες, όπως ψηφιακή και η κινητή τηλεφωνία. Τεχνολογίες τις οποίες ιδιωτικές επιχειρήσεις μετέτρεψαν σε καινοτομίες με μαζικές επενδύσεις και ευρύτατη διάδοση στη συνέχεια.

Στο επίπεδο αυτό, η Μ. Ματσουκάτο, χωρίς να καταφέρεται κατά του καπιταλισμού, αναπτύσσει τη θεωρία ότι ο τελευταίος δεν είναι μόνον ιδιωτικός. Μπορεί να έχει και κρατική υπόσταση, ανεξάρτητη από γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Είναι εφικτός έτσι και ένας δημιουργικός κρατικός καπιταλισμός, ικανός να προσφέρει αξία.

Με άλλα λόγια, όπως επισημαίνει και ο επιμελητής δύο βιβλίων της Ιταλο-αμερικανίδας οικονομολόγου (Η Αξία των Πάντων και η Οικονομία της Αποστολής, Εκδόσεις Επίκεντρο), Κώστας Π. Αναγνωστόπουλος, «…η μεγάλη ανατροπή που επιχειρεί, συνίσταται στην πεποίθησή της ότι το κράτος δεν πρέπει να το βλέπουμε απλώς ως επιδιορθωτή της αγοράς ή ως παθητικό χρηματοδότη της Έρευνας και Ανάπτυξης. Απεναντίας, το κράτος πρέπει να είναι επιχειρηματικό – να επενδύει σε δραστηριότητες ακραίας αβεβαιότητας, να είναι διατεθειμένο να αναλάβει υψηλούς κινδύνους στην αλυσίδα της καινοτομίας: ένα «επιχειρηματικό κράτος πρέπει “να σκέφτεται ελεύθερα” για να μπορεί να παράγει “μεγάλη σκέψη”», να μπορεί να δημιουργεί νέες αγορές. Ήταν τέτοιες δραστηριότητες που χάρη σε δημόσιες δαπά­νες έφεραν το Ίντερνετ, το GPS, τα iphone / ipod / ipad, τον αλγόριθμο πίσω από το Google.

Η Αξία των Πάντων

Η Αξία των Πάντων, τελευταίο βιβλίο των εκδόσεων Επίκεντρο, έχει ακόμη μεγαλύτερες φιλοδοξίες, δεδομένου ότι ε­πιδιώκει να καταδείξει ότι ο πλουτισμός έχει καταστεί πολύ ευκολότερος στις σύγχρονες οικονομίες της αγοράς εξορύσσοντας αξία από εκείνους που τη δημιουργούν παρά δημιουργώντας την.

Με σκοπό να επαναφέρει την αξία στο επίκεντρο των Οικονομικών, η M. Ματσουκάτο επιτίθεται σε έναν από τους πυλώνες της νεοκλασικής Οικονομικής, την υποκατάσταση της αξίας από την τιμή, προκειμένου να διαφοροποιηθούν οι παραγωγικές από τις μη παραγωγικές / παρασιτικές δραστηριότητες· να α­κυρωθεί ο αφορισμός «κυνικός είναι αυτός που γνωρίζει την τιμή των πάντων, αλλά δεν γνωρίζει την αξία κανενός πράγματος» (Όσκαρ Ουάιλντ) που δι­καίως εκτοξεύεται εναντίον της οικονομικής επιστήμης· και να καταστούν τελικώς οι οικονομίες πιο παραγωγικές, βιώσιμες και ακριβοδίκαιες…».

Κορπορατισμός και προσοδοθηρία

Χωρίς αμφιβολία, η επιχειρηματολογία που προηγείται, ως θεωρητική κατασκευή έχει αρκετές θετικές πλευρές και έως ένα βαθμό επιβεβαιώνεται και από την πραγματικότητα της οικονομικής πορείας του αναπτυγμένου κόσμου. Πλην όμως η αίσθηση μας είναι ότι η προσπάθεια της Ιταλο-αμερικανίδας οικονομολόγου να ανατρέψει πλήρως την νεοκλασσική οικονομική θεωρία προς όφελος μιας ιδεατής ανάδειξης της αξίας ως απόλυτου εργαλείου παραγωγικής ανόδου, παραβλέπει τον παράγοντα του κορπορατισμού στην οικονομική δραστηριότητα. Παράγοντας εξίσου αρνητικός για την παραγωγή και ισοκατανομή πλούτου, με την προσοδοθηρία στο σύστημα της αγοράς.

Από τις στήλες αυτές, ο γράφων έχει κατ’ επανάληψη υπογραμμίσει ότι η προσοδοθηρία συνιστά σοβαρή ασθένεια του συστήματος της ελεύθερης αγοράς και είναι μήτρα κραυγαλέων ανισοτήτων και αντιαπτυξιακής συμπεριφοράς. Μια θεραπευτική αγωγή όμως του φαινομένου απαιτεί πρώτον την απόλυτη κατανόηση της ύπαρξής του και δεύτερον την κατάργηση των παραγόντων που το εκτρέφουν. Δηλαδή τον άκρατο δημόσιο δανεισμό.

Και εδώ η καθηγήτρια Ματσουκάτο συγχέει τις καταστάσεις. Κάνει λόγο για ένα τέλειο και ιδανικό επιχειρηματικό κράτος, χωρίς να αναφέρεται στα βαθιά αίτια ανάπτυξης του άγονου και αντιπαραγωγικού κρατισμού.

Γόνιμη και σημαντική έτσι η συνεισφορά της για ένα αποτελεσματικό και πιο δίκαιο μοντέλο καπιταλισμού και για μια πιο προσγειωμένη στην πραγματικότητα σοσιαλδημοκρατία, αλλά θα πρέπει να δούμε πιο νηφάλια ποιοι δεν θέλουν ώριμες και χειραφετημένες κοινωνίες, ικανές να προσαρμόζονται σε συνθήκες ανάδειξης της γνώσης σε συντελεστή δημιουργίας πλούτου.