Κρίση του φιλελευθερισμού

Εχει γίνει μόδα πλέον η αναζήτηση προβλημάτων στη λειτουργία των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Η άνοδος του λαϊκισμού, ιδιαίτερα στον συντηρητικό χώρο (Τραμπ, Ορμπαν, ηγέτες της Πολωνίας, Ερντογάν, Αυστρία, Φινλανδία, ΑfD στη Γερμανία κ.ά.), έδειξε στον κόσμο πως οι μάζες εύκολα πλέον παρασύρονται από απλοϊκά συνθήματα και αυταρχικές επιλογές. Αν σ’ αυτό προστεθεί και η σύγχυση ανάμεσα στην ευρωπαϊκή αντίληψη περί φιλελευθερισμού και την αμερικανική εκδοχή, που τον βλέπει σαν κάτι κοντά στη σοσιαλδημοκρατία, επιτείνει τις αμφιβολίες και καλλιεργεί τη γενική αμφισβήτηση.

Δεκάδες βιβλία περιγράφουν τις επιθέσεις που υφίσταται και τους κινδύνους που διατρέχει. Υπάρχουν όμως και οι υποστηρικτές των αρχών του, που αγωνιούν για τη μακροημέρευσή του. Σε ένα πρόσφατο βιβλίο του («Liberalism and its Discontents») o γνωστός Francis Fukuyama, που προ ετών είχε υποστηρίξει πως η ιδεολογική πορεία της ιστορίας είχε τελειώσει με τον θρίαμβο παντού του φιλελεύθερου καπιταλισμού, και με παρεμφερές άρθρο του στο «Foreign Affairs» («A Country of their Own», τεύχος Μαΐου-Ιουνίου 2022) επιβεβαιώνει πως η πραγματικότητα σήμερα τον διαψεύδει. Επιμένει πως οι φιλελεύθερες αρχές παραμένουν παντού ισχυρές αλλά αντιμετωπίζουν πλέον σοβαρότατες αμφισβητήσεις. Τα βασικά τους χαρακτηριστικά: η ανοχή του διαφορετικού, ο σεβασμός των ατομικών δικαιωμάτων και η τάξη του νόμου, υφίστανται απειλές ενώ ο κόσμος «υποφέρει από δημοκρατική ύφεση ή ακόμα κι από κατάρρευση».

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ξυπνήσει σε πολύ κόσμο την αγάπη για την ελευθερία και τον σεβασμό για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Εχει όμως παράλληλα προκαλέσει σε πολλούς πολίτες τον θαυμασμό της απολυταρχίας και την υποταγή στα κελεύσματα του ισχυρού. Στην Ελλάδα ιδιαίτερα, που συνηθίζουμε να μιλάμε πολύ για δημοκρατία και ατομικές ελευθερίες, είναι εντυπωσιακό πόσοι εκδηλώνονται στηρίζοντας την αυθαιρεσία, την καταπίεση του άλλου και την ευόδωση των προσπαθειών εισβολέων και αυταρχικών ηγεσιών.

Και μάλιστα μέσα από τους κόλπους αυτού που λέγεται παραδοσιακή Αριστερά και που για πολλούς σηματοδοτούσε αγάπη της ελευθερίας και φροντίδα για τους αδύνατους. Οχι πλέον όμως. Σήμερα η Αριστερά στην Ελλάδα εκφράζει αυταρχισμό, αυθαιρεσία και επιβολή υπακοής στους πολλούς. Κυρίως σε αυτούς που δεν μπορούν να πολεμήσουν για μια ζωή με ευημερία και αξιοπρέπεια.

Ο γνωστός συγγραφέας Douglas Murray, στο έργο του «The War on the West», αποκαλύπτει πως κεντρικές αξίες που εκφράζει η Δύση, όπως είναι η Δημοκρατία, η ανοχή του άλλου και η εγκατάλειψη του εθνικού, θρησκευτικού ή κοινωνικού φανατισμού, υφίστανται σήμερα άγριες επιθέσεις. Και μάλιστα από πλευρές, που παραδοσιακά θεωρούνταν «προοδευτικές». Οι έννοιες πλέον σήμερα συγχέονται και το κομφούζιο κυριαρχεί στις σκέψεις των ανθρώπων. Το μέλλον εξαρτάται από την καθαρή διατύπωση προτεραιοτήτων και κοινωνικών και πολιτικών στόχων. Αλλως, η καταστροφή είναι πολύ κοντά.