Ρωσία: Πόσο πληρώνει η Δύση την πολεμική μηχανή του Πούτιν;

Ήταν αρχές του περασμένου Μαρτίου όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη και αρκετοί σύμμαχοί άνοιξαν έναν κύκλο κυρώσεων κατά της Ρωσίας, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, με στόχο να καταφέρουν ένα «ισχυρό πλήγμα στην πολεμική μηχανή του Πούτιν».

Τότε, ουδείς μπορούσε να προβλέψει ότι ο πόλεμος θα κρατούσε τόσο πολύ και ότι θα ακολουθούσαν και νέοι γύροι κυρώσεων.

Περίπου 100 μέρες μετά η «μηχανή» αυτή εξακολουθεί να λειτουργεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Η Ρωσία ευνοείται από μια πλημμυρίδα μετρητών που διαμορφώνεται φέτος κατά μέσο όρο στα 800 εκατομμύρια δολάρια: τόσα είναι σύμφωνα με το Bloomberg αυτά που κερδίζει μόνο από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.

Το σούπερ μάρκετ των commodities

Για χρόνια, η Ρωσία λειτουργεί ως ένα τεράστιο σούπερ μάρκετ εμπορευμάτων που πουλούσε ό,τι χρειαζόταν ένας αχόρταγος κόσμος: Όχι μόνο ενέργεια, αλλά και σιτάρι, νικέλιο, αλουμίνιο και παλλάδιο. Η εισβολή στην Ουκρανία ώθησε τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση να επανεξετάσουν αυτή τη σχέση. Χρειάζεται χρόνος, αν και η ΕΕ έκανε ένα περαιτέρω βήμα αυτή την εβδομάδα, καταλήγοντας μια συμβιβαστική συμφωνία για τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου.

Η Ρωσία δεν είναι αλώβητη από τις κυρώσεις, , αλλά ο Πούτιν μπορεί να αγνοήσει αυτή τη ζημιά προς το παρόν, επειδή τα ταμεία του ξεχειλίζουν από τα έσοδα από εμπορεύματα, τα οποία έχουν γίνει πιο προσοδοφόρα από ποτέ χάρη στην άνοδο των παγκόσμιων τιμών που οφείλεται εν μέρει στον πόλεμο στην Ουκρανία.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Bloomberg Economics με βάση τις προβλέψεις του υπουργείου Οικονομίας, ακόμα και με ορισμένες χώρες να διακόπτουν ή να καταργούν σταδιακά τις αγορές ενέργειας, τα έσοδα της Ρωσίας από πετρέλαιο και φυσικό αέριο θα είναι περίπου 285 δισεκατομμύρια δολάρια φέτος. Αυτό το ποσό ξεπερνά τον αριθμό του 2021 περισσότερο από το ένα πέμπτο. Συμπεριλαμβανομένων άλλων εμπορευμάτων, τα κέρδη αυτά υπερκαλύπτουν τα 300 δισεκατομμύρια δολάρια σε συναλλαγματικά αποθέματα που «πάγωσαν» ως μέρος των κυρώσεων.

Το πολιτικό κόστος

Οι ηγέτες της ΕΕ γνωρίζουν ότι πρέπει να σταματήσουν να αγοράζουν από τη Ρωσία και να χρηματοδοτούν έμμεσα έναν καταστροφικό πόλεμο στο κατώφλι της Ευρώπης. Όμως, παρ’ όλη αυτή τη φιλοδοξία, οι εθνικές κυβερνήσεις γνωρίζουν επίσης ότι θα υπάρξουν επιπτώσεις για τις δικές τους οικονομίες.

«Υπάρχουν πάντα πολιτικοί περιορισμοί στην επιβολή των κυρώσεων», δήλωσε στο Bloomberg, ο Τζέφρι Σοτ, ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Πίτερσον στην Ουάσιγκτον. «Ο καθένας επιθυμεί να μεγιστοποιήσει τον πόνο στον στόχο του και να ελαχιστοποιήσει τον πόνο στην εκλογική του περιφέρεια στο σπίτι, αλλά δυστυχώς, αυτό είναι πιο εύκολο να το πεις παρά να το κάνεις», πρόσθεσε.

Στις ΗΠΑ, αξιωματούχοι συζητούν τρόπους για να αυξήσουν την οικονομική πίεση, ενδεχομένως βοηθώντας στην επιβολή ανώτατου ορίου στην τιμή του ρωσικού πετρελαίου ή επιβάλλοντας κυρώσεις σε χώρες και εταιρείες που εξακολουθούν να συναλλάσσονται με ρωσικές επιχειρήσεις υπό περιορισμούς. Αλλά τέτοιες δευτερεύουσες κυρώσεις είναι βαθιά διχαστικές και κινδυνεύουν να βλάψουν τις σχέσεις με άλλες χώρες.

Πώς κερδίζουν Κίνα και Ινδία

Οι ΗΠΑ έχουν ήδη απαγορεύσει το ρωσικό πετρέλαιο, αλλά η Ευρώπη σιγά σιγά απογαλακτίζεται από αυτήν την εξάρτηση. Αυτό δίνει στη Μόσχα χρόνο για να βρει άλλες αγορές – όπως η Κίνα και η Ινδία που γεμίζουν εμπορεύματα – για να περιορίσει οποιαδήποτε ζημιά στα έσοδα από τις εξαγωγές και στον οικονομικό πόλεμο.

Γεμίζουν τα ταμεία

Όπως υπογραμμίζει το Bloomberg, αυτό σημαίνει ότι τα χρήματα αναβλύζουν στους λογαριασμούς της Ρωσίας και τα οικονομικά μεγέθη αποτελούν μια συνεχή υπενθύμιση στη Δύση ότι χρειάζεται δραματική αλλαγή. Μόνο τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου είναι αυξημένα κατά 50% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας.

Όπως εκτιμά η SberCIB Investment Research με έδρα τη Μόσχα, οι κορυφαίοι παραγωγοί πετρελαίου της Ρωσίας πραγματοποίησαν το υψηλότερο συνδυασμένο κέρδος σε σχεδόν μια δεκαετία το πρώτο τρίμηνο. Και οι εξαγωγές σιταριού συνεχίζονται – σε υψηλότερες τιμές – καθώς οι κυρώσεις στη ρωσική γεωργία δεν συζητούνται καν επειδή ο κόσμος χρειάζεται το σιτάρι του.

Το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών υπερτριπλασιάστηκε τους πρώτους τέσσερις μήνες του έτους σε σχεδόν 96 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτός ο αριθμός, ο υψηλότερος τουλάχιστον από το 1994, αντανακλούσε κυρίως την άνοδο των τιμών των εμπορευμάτων, αν και η βουτιά των εισαγωγών υπό το βάρος των διεθνών κυρώσεων ήταν επίσης ένας παράγοντας.

Το ρούβλι ως… σύμβολο

Το ρούβλι έχει γίνει ένα άλλο σύμβολο που χρησιμοποιεί ο Πούτιν για να προβάλει δύναμη. Μπορεί ο Μπάιντεν μόλις πρωτοανακοίνωσε τις κυρώσεις να χαρακτήρισε τα ρούβλια ως «μπάζα», ωστόσο έκτοτε το ρωσικό νόμισμα υποστηρίζεται σθεναρά και έχει γίνει να γίνει το νόμισμα με τις καλύτερες επιδόσεις στον κόσμο έναντι του δολαρίου φέτος, έστω και τεχνητά.

Τα τρόφιμα

Ο Πούτιν προσπάθησε επίσης να αξιοποιήσει τη θέση της Ρωσίας ως υπερδύναμης εμπορευμάτων. Εν μέσω ανησυχίας για ελλείψεις τροφίμων, είπε ότι θα επιτρέψει τις εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων μόνο εάν αρθούν οι κυρώσεις στη χώρα του.

«Αν ο στόχος των κυρώσεων ήταν να σταματήσει ο ρωσικός στρατός, δεν ήταν ρεαλιστικό», δήλωσε ο Janis Kluge, ανώτερος συνεργάτης για την Ανατολική Ευρώπη και την Ευρασία στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφάλειας στο Βερολίνο. «Μπορεί ακόμα να χρηματοδοτήσει την πολεμική προσπάθεια, μπορεί ακόμα να αντισταθμίσει κάποιες από τις ζημιές που προκαλούν οι κυρώσεις στον πληθυσμό της».

Οι… «φιλικές» χώρες

Μία από τις μεγάλες τρύπες στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας είναι η προθυμία άλλων χωρών να συνεχίσουν τις αγορές πετρελαίου, αν και με έκπτωση σε ορισμένες περιπτώσεις.

Τα ινδικά διυλιστήρια αγόρασαν περισσότερα από 40 εκατομμύρια βαρέλια ρωσικού πετρελαίου μεταξύ της έναρξης της εισβολής στην Ουκρανία στα τέλη Φεβρουαρίου και στις αρχές Μαΐου.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Bloomberg αυτό είναι 20% περισσότερες από τις ροές Ρωσίας-Ινδίας για ολόκληρο το 2021. Τα διυλιστήρια αναζητούν ιδιωτικές συμφωνίες αντί για δημόσιους διαγωνισμούς για να αποκτήσουν τα ρωσικά βαρέλια φθηνότερα από τις τιμές της αγοράς.

Η Κίνα ενισχύει επίσης τους ενεργειακούς δεσμούς της με τη χώρα, εξασφαλίζοντας φθηνότερες τιμές για το ρωσικό πετρέλαιο. Ενίσχυσε τις εισαγωγές και βρίσκεται επίσης σε συνομιλίες για την αναπλήρωση των στρατηγικών αποθεμάτων αργού της με ρωσικό πετρέλαιο.

Η «μειοψηφία» των κυρώσεων

«Η συντριπτική πλειονότητα του κόσμου δεν εμπλέκεται στην επιβολή κυρώσεων», υπενθυμίζει ο Wouter Jacobs, ιδρυτής και διευθυντής του Erasmus Commodity & Trade Center στο Πανεπιστήμιο Erasmus στο Ρότερνταμ. «Το εμπόριο θα συνεχιστεί, η ανάγκη για καύσιμα θα υπάρχει» και οι αγοραστές στην Ασία ή τη Μέση Ανατολή θα αυξηθούν, είπε.

Όσον αφορά το φυσικό αέριο, η Ρωσία έχει λιγότερες επιλογές για την εκτροπή των προμηθειών.

Περίπου το 40% των αναγκών της ΕΕ σε φυσικό αέριο καλύπτεται από τη Ρωσία, και αυτός θα είναι ο πιο δύσκολος κρίκος για να κοπεί. Οι ευρωπαϊκές παραδόσεις εκτινάχθηκαν ακόμη και τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο, καθώς η εισβολή προκάλεσε εκτίναξη των τιμών στους ευρωπαϊκούς κόμβους φυσικού αερίου, καθιστώντας τις αγορές από τη ρωσική Gazprom PJSC φθηνότερες για

τους περισσότερους πελάτες με μακροπρόθεσμα συμβόλαια.

Οι όγκοι έχουν μειωθεί από τότε, χάρη στον θερμότερο καιρό και τις εισροές ρεκόρ υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες. Υπήρξαν επίσης διακοπές λόγω στρατιωτικής δραστηριότητας και η ίδια η Ρωσία διέκοψε τις προμήθειες στην Πολωνία, τη Βουλγαρία και τη Φινλανδία, οι οποίες αρνήθηκαν την απαίτηση του Πούτιν να πληρώσει σε ρούβλια.

Εμπόδια σε κάθε βήμα

Παρόλο που η ΕΕ μειώνει την εξάρτησή της —η Γερμανία λέει ότι έχει μειωθεί στο 35% από 55%— υπάρχουν επιπλοκές σε κάθε βήμα. Αρκετοί μεγάλοι αγοραστές ρωσικού φυσικού αερίου έχουν κάνει τα πάντα για να συνεχίσουν να αγοράζουν το κρίσιμο καύσιμο, και εταιρείες κοινής ωφέλειας όπως η ιταλική Eni SpA και η γερμανική Uniper SE αναμένουν ότι οι προμήθειες θα συνεχιστούν.

Τελικά, θα αποδώσουν τα μέτρα;

Μπορεί η πρόοδος να είναι αργή, ωστόσο η κατεύθυνση είναι μόνο προς όλο και περισσότερους περιορισμούς. Ακόμη και με το αβέβαιο χρονοδιάγραμμα, η πίεση στη ρωσική οικονομία και τα οικονομικά του Πούτιν θα αυξηθεί τελικά.

Ο ενεργειακός τομέας της χώρας αντιμετωπίζει επίσης μια σειρά από άλλους παράγοντες πέρα ​​από τη ζήτηση, από περιορισμούς στη ναυτιλία και την ασφάλιση έως την αδύναμη εγχώρια ζήτηση.

Η παραγωγή πετρελαίου μπορεί να μειωθεί περισσότερο από 9% φέτος, ενώ η παραγωγή φυσικού αερίου μπορεί να μειωθεί κατά 5,6%, σύμφωνα με τις βασικές προοπτικές του ρωσικού υπουργείου Οικονομίας.

«Στο Κρεμλίνο υπάρχει κάποια αισιοδοξία και ακόμη και έκπληξη ότι η ρωσική οικονομία δεν κατέρρευσε από την επίθεση των κυρώσεων», δήλωσε η Τατιάνα Στανοβάγια, ιδρύτρια της πολιτικής συμβούλου R.Politik. «Αλλά κοιτάζοντας μπροστά δύο έως τρία χρόνια, υπάρχουν πολλά ερωτήματα σχετικά με το πώς θα επιβιώσουν οι τομείς της ενέργειας και της μεταποίησης».