Παγκοσμιοποίηση: Τα τέσσερα σενάρια του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ

Τέσσερα σενάρια για το μέλλον της παγκοσμιοποίησης βλέπει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, το καθένα ανάλογα με το αν θα ενσωματωθούν ή θα απομακρυνθούν τόσο οι πραγματικές όσο και οι ψηφιακές οικονομίες των κρατών.

Σε μελέτη που δημοσίευσε με αφορμή τη συνάντηση στο Νταβός τονίζει ότι η οικονομική παγκοσμιοποίηση – που δημιούργησε πολλές ευκαιρίες και έβγαλε εκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια αλλά αύξησε τις ανισότητες – δεν μπορεί να θεωρείται πλέον δεδομένη. Παράλληλα ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα παγκόσμια οικονομικά κέντρα εξαπλώνεται από τον πραγματικό κόσμο στον ψηφιακό.

Το αν τα κέντρα αυτά θα επιλέξουν την πραγματική και ψηφιακή αλληλοσύνδεση και ενσωμάτωση, τον κατακερματισμό ή την απομόνωση θα καθορίσει την πορεία της παγκοσμιοποίησης στην επόμενη πενταετία.

ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΩΤΟ
Παγκοσμιοποίηση 5.0

Πραγματική και ψηφιακή ενσωμάτωση

Υστερα από τις διαταραχές που προκάλεσαν στην οικονομία η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία το πρώτο μισό της δεκαετίας του 2020, ο κόσμος συνειδητοποιεί ότι η κοινή ευημερία προκύπτει από την τάξη που βασίζεται σε κανόνες. Ομως υπάρχει μια εμφανής τάση απομάκρυνσης από την παγκοσμιοποίηση του παρελθόντος προκειμένου να ληφθούν σοβαρά υπ’ όψιν τοπικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Τα κράτη επενδύουν στην υποστήριξη των εργαζομένων τους, προετοιμάζοντάς τους για τον παγκόσμιο ανταγωνισμό ή τη μετάβαση σε άλλους τομείς. Τα κράτη και οι πολυεθνικές επιδιώκουν ισορροπία και διαφοροποίηση ανάμεσα σε τοπικές, περιφερειακές και παγκόσμιες τροφοδοτικές αλυσίδες. Η αυξανόμενη πραγματική και ψηφιακή αλληλοσύνδεση των οικονομιών αναδεικνύει τα κέρδη της συνεχιζόμενης συνεργασίας.

Ως αποτέλεσμα της βαθύτερης ενσωμάτωσης και της αυξημένης διαφοροποίησης των τροφοδοτικών αλυσίδων, μειώνονται οι πιθανότητες παρατεταμένων διαταραχών στην προσφορά και στις τιμές καθώς και το ρίσκο για στασιμοπληθωριστικές κρίσεις. Οι αναπτυσσόμενες χώρες επωφελούνται από την αναβίωση του εμπορίου. Οι βιομηχανίες που βασίζονται σε μη διαφοροποιήσιμες πρώτες ύλες, π.χ. κοβάλτιο ή λίθιο, όπως για την παραγωγή ηλεκτρονικών ή αυτοκινήτων, πρέπει να καθετοποιηθούν για να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους. Η αγορά εργασίας είναι πιο παγκοσμιοποιημένη με μεγάλο βαθμό ψηφιοποίησης και περισσότερες ευκαιρίες για τηλεργασία.

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Εικονικός εθνικισμός

Πραγματική ενσωμάτωση, ψηφιακός κατακερματισμός

Η πραγματική ενσωμάτωση αναζωογονείται από το αυξημένο εμπόριο προϊόντων, κυρίως των στρατηγικών, όπως τρόφιμα, ενέργεια και μέταλλα, καθώς πολλές κυβερνήσεις συνειδητοποιούν τα οφέλη της συνεργασίας για να εξασφαλίσουν στους πολίτες τους τρόφιμα, καύσιμα και άλλα αγαθά σε προσιτές τιμές. Ομως αυξάνεται ο τεχνολογικός ανταγωνισμός ανάμεσα στα κέντρα εξουσίας, καθώς και η δυσαρέσκεια προς τις παγκόσμιες ψηφιακές πλατφόρμες. Εμφανίζονται αρκετά «αποσχιστικά Internet» με μεγαλύτερο κρατικό έλεγχο επί της ψηφιακής ελευθερίας του λόγου, νέα «τείχη προστασίας» (firewalls) και αυξημένο ρίσκο για παραπληροφόρηση. Περιορίζεται η διασυνοριακή διαλειτουργικότητα των τεχνολογιών και η κοινή χρήση IP.

Ως αποτέλεσμα του κατακερματισμού των ψηφιακών συστημάτων, η οικονομική συνεργασία περιπλέκεται και παραμένει ευάλωτη σε κυβερνοεπιθέσεις. Οι αναπτυσσόμενες οικονομίες πλήττονται από την έλλειψη συνδεσιμότητας στην παγκόσμια πληροφορία και αναγκάζονται συχνά να ενταχθούν σε μια από τις «τεχνόσφαιρες». Η οικονομική ανάκαμψη από τις κρίσεις του πρώτου μισού της δεκαετίας του 2020 υπονομεύεται από τον στρατηγικό ανταγωνισμό για την τεχνολογία. Υπάρχουν αποκλίσεις στην ποιότητα και στη διαθεσιμότητα ψηφιακών και μη υπηρεσιών. Ο αυξανόμενος πολιτικός ανταγωνισμός ενισχύει τον ψηφιακό κατακερματισμό, την παραπληροφόρηση και τον κυβερνοπόλεμο. Ακόμη και οι εργαζόμενοι υψηλών προσόντων βρίσκουν ευκαιρίες εντός της «τεχνόσφαιράς» τους.

ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΡΙΤΟ
Εικονική κυριαρχία

Ψηφιακή ενσωμάτωση, πραγματικός κατακερματισμός

Αυξάνονται οι περιορισμοί στις εισαγωγές, οι επιδοτήσεις και ο ανταγωνισμός για τρόφιμα, ενέργεια και άλλα αγαθά. Η παραγωγή και η μεταποίηση γίνονται πολύ τοπικές και επηρεάζονται από πολιτικές συμμαχίες και ανταγωνισμούς. Αλλά παρότι εντείνεται η ρητορική του προστατευτισμού, οι τεχνολογικές πλατφόρμες και οι ψηφιακές υπηρεσίες πολλαπλασιάζονται και αποκτούν αυξανόμενη οικονομική και πολιτική σημασία. Σε ορισμένους τομείς, ο ανταγωνισμός είναι έντονος, με μικρούς και μεγάλους παίκτες να ανταγωνίζονται για να προσφέρουν τις καλύτερες υπηρεσίες. Σε άλλους, οι μεγαλύτερες πλατφόρμες δημιουργούν παγκόσμιες επικράτειες και η κυριαρχία τους εγείρει πολιτικές και κοινωνικές ανησυχίες για την ανεξέλεγκτη συγκέντρωση δύναμης και μεριδίου αγοράς.

Ως αποτέλεσμα του αυξανόμενου κατακερματισμού των παγκόσμιων τροφοδοτικών αλυσίδων ανάμεσα σε στρατηγικούς συμμάχους (π.χ. ΗΠΑ – ΕΕ, Κίνα – Ρωσία), αυξάνεται το ρίσκο για παρατεταμένες ελλείψεις στην τροφοδοσία και κρίσεις στο κόστος διαβίωσης που πλήττουν υπερχρεωμένες κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Τα μικρότερα και πιο εξαρτημένα από το εμπόριο κράτη θα πληγούν περισσότερο. Οι μεγαλύτερες οικονομίες με μεγαλύτερες εσωτερικές αγορές και τοπικές ή περιφερειακές πηγές κρίσιμων πόρων δεν θα πληγούν και τόσο. Υπάρχει μεγάλη παγκόσμια ζήτηση για εργαζομένους υψηλών προσόντων. Αντίθετα, περιορίζεται η διασυνοριακή κινητικότητα εργατικών χεριών και σταδιακά αποκλίνουν οι πιο περιορισμένοι γεωγραφικά από τους πιο ευέλικτους. Οι λιγότερο ειδικευμένοι εργάτες πλήττονται ιδιαιτέρως από την έλλειψη ευκαιριών για κινητικότητα.

ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Αυταρχικός κόσμος

Πραγματικός και ψηφιακός κατακερματισμός

Η πίεση από την πανδημία και τις γεωπολιτικές συγκρούσεις προκαλεί εσωστρέφεια. Πολλοί ηγέτες θέτουν περιορισμούς στο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών, ενώ επιβραδύνεται η διασυνοριακή κινητικότητα του κεφαλαίου και των επενδύσεων. Τα κράτη επιδιώκουν μεγαλύτερο έλεγχο της πληροφορίας, της τεχνολογίας και της γνώσης. Αυξάνονται η λογοκρισία, η παρακολούθηση και η παραπληροφόρηση στο Internet. Δημιουργούνται σφαίρες επιρροής με πραγματική και ψηφιακή συνεργασία στο εσωτερικό τους, αλλά ανάμεσά τους αυξάνεται η στρατιωτικοποίηση της οικονομίας και της τεχνολογίας. Αρκετά οικονομικά και τεχνολογικά «σιδηρά παραπετάσματα» αναγκάζουν τις μη ευθυγραμμισμένες οικονομίες να επιλέξουν πλευρά. Τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες οικονομίες μειώνονται το επίπεδο διαβίωσης και τα δίχτυα ασφαλείας.

Ως αποτέλεσμα της εσωστρέφειας και της οικονομικής ανεξαρτησίας, αποκλίνει σταδιακά η γνώση και παρατείνεται η στασιμότητα. Τα υπερχρεωμένα κράτη και επιχειρήσεις έχουν αυξημένο ρίσκο χρεοκοπίας. Οι μικρότεροι παίκτες με στρατηγικούς πόρους είναι πιθανότερο να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τις μεγαλύτερες οικονομίες. Η κρατικοποίηση βιομηχανιών εξαπλώνεται για λόγους ασφαλείας ή για να διασωθούν εταιρείες εξαρτημένες από τις εξαγωγές. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για λιμούς και επισιτιστικές κρίσεις. Στις περισσότερες οικονομίες η πίεση για κοινωνικά δίχτυα ασφαλείας εντείνεται εν μέσω στενότερου δημοσιονομικού χώρου. Οι κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες ενδέχεται να ενισχύσουν την τάση για αυταρχισμό και παραπληροφόρηση.