Πόλεμος στην Ουκρανία: H κρίση ίσως αποδειχτεί αέναη

Project Syndicate

H επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία έρχεται να μας θυμίσει κάποιες προηγούμενες γεωπολιτικές κρίσεις. Στην πορεία της ιστορίας, επεισόδια τα οποία αρχικά έμοιαζαν να είναι προσωρινές αναταράξεις αποδείχθηκαν συγκρούσεις διαρκείας. Ο,τι ξεκινά ως μια σύντομη αντιπαράθεση είναι, πολύ συχνά, αποτέλεσμα ενός φαινομενικά ατέρμονου τέλματος.

Η πιο γνωστή τέτοια κρίση είναι ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, τον οποίο ο Τζορτζ Κέναν περιέγραψε επακριβώς ως τη «μεγαλύτερη σπερματική καταστροφή» του εικοστού αιώνα. Η ελεγχόμενη κινητοποίηση δυνάμεων τον Αύγουστο του 1914 προκάλεσε μια γενικευμένη αίσθηση ότι η σύγκρουση «θα τελείωνε μέχρι τα Χριστούγεννα». Αυτό που ακολούθησε, όμως, ήταν ένας πόλεμος φθοράς, στη διάρκεια του οποίου δεν υπήρξε σχεδόν καμία κίνηση στο Δυτικό Μέτωπο. Οπως η Ιπρ, στη Φλάνδρα, ήταν ένα μέτωπο σφοδρών μαχών το 1914, έτσι παρέμεινε και το 1918. Θα συνεχίσουν να διεξάγονται, άραγε, μάχες στη Μαριούπολη το 2026;

Είναι γεγονός ότι ο καγκελάριος της Γερμανίας Ολαφ Σολτς έχει δεσμεύσει την κυβέρνησή του γύρω από το μήνυμα ότι η Ρωσία «δεν πρέπει να κερδίσει» αυτόν τον πόλεμο. Τι, όμως, μπορεί να σημαίνει αυτή η δήλωση σε περίπτωση αδιεξόδου; Εκτός και εάν η Ρωσία καταρρεύσει ή βρεθεί ξαφνικά μπροστά σε μια αλλαγή καθεστώτος και μια διαδικασία εκδημοκρατισμού, είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς η Ουκρανία θα μπορούσε «να μη χάσει».

Κρίσεις όπως αυτή της Ουκρανίας τείνουν να ακολουθήσουν έναν παρόμοιο δρόμο κλιμάκωσης και πόλωσης. Καθώς η σύγκρουση συνεχίζεται, οι εμπλεκόμενοι επενδύουν περισσότερα σε αυτήν, όχι απλώς οικονομικά αλλά και πνευματικά. Οι θυσίες που γίνονται για έναν συγκεκριμένο σκοπό μετασχηματίζουν τη σύγκρουση σε κάτι ιερό – ή, αν μη τι άλλο, σε κάτι που έχει ανακηρυχθεί σε ιερό.

Από τη στιγμή που αυτός ο δρόμος εδραιωθεί, καθίσταται ολοένα πιο δύσκολο να δει κανείς πώς θα μπορούσε να τερματιστεί η σύγκρουση χωρίς να έχει υπάρξει η πλήρης κατάρρευση μιας πλευράς. Είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι η στρατηγική του Πούτιν είναι να κρατήσει μέχρις ότου Ευρώπη και ΗΠΑ απολέσουν την ικανότητα να συνεχίσουν να στηρίζουν την Ουκρανία και να τιμωρούν τη Ρωσία. Το Κρεμλίνο ελπίζει, αναμφίβολα, ότι οι πλούσιες χώρες δεν θα είναι σε θέση να υπερκεράσουν τις δυσκολίες που αντιπροσωπεύουν οι ακριβότερες τιμές στα καύσιμα και τα τρόφιμα, καθώς και τις συνέπειές τους στην οικονομία και τα εισοδήματα.

Στο μεταξύ, δε, κάθε πλευρά θα προσπαθήσει να ελέγχει τη γλώσσα της πολιτικής. Ενόσω οι πολιτικοί της Δύσης θα καταγγέλλουν τα ψέματα του Πούτιν, οι ρώσοι προπαγανδιστές θα δημιουργούν μια πλαστή εικόνα της ιστορίας και της πραγματικότητας. Μήπως θα μπορούσε να υπάρξει κάποιου είδους συζήτηση για το τέλος του πολέμου; Ή μήπως οι λέξεις έχουν χάσει το νόημά τους; Το δεύτερο είναι το πιθανότερο, κάτι που σημαίνει ότι το να κερδηθεί ο πόλεμος είναι ο μοναδικός τρόπος ώστε να αποκτήσουν πάλι το νόημά τους. Ακόμη κι αυτό, όμως, δεν θα έθετε τέλος στην κρίση.

Ο Harold James είναι καθηγητής Ιστορίας και Διεθνών Θεμάτων στο Πανεπιστήμιο Princeton