Από τα ιστία και τον ατμοστρόβιλο στα εναλλακτικά καύσιμα

Για αιώνες, τα πανιά ήταν η κύρια μορφή πρόωσης για τη ναυτιλία. Το πρώτο προηγμένο μηχανικό μέσο πρόωσης ήταν η ναυτική ατμομηχανή που κινούνταν με κάρβουνο, που εμφανίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Στις αρχές του 20ού αιώνα το ορυκτό ναυτιλιακό καύσιμο τέθηκε σε γενικότερη χρήση και άρχισε να αντικαθιστά το κάρβουνο ως καύσιμο επιλογής στα ατμόπλοια. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα οι πετρελαιομηχανές σχεδόν κατήργησαν σταδιακά τις θερμικές στροβηλομηχανές.

Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα νέα πλοία από τη δεκαετία του 1970 έχουν κατασκευαστεί με μηχανές ντίζελ, οι οποίες λειτουργούν με Heavy Fuel Oil (HFO), ένα υπολειμματικό προϊόν που προέρχεται από διεργασίες απόσταξης και πυρόλυσης του πετρελαίου. Για έξι δεκαετίες, χαμηλής ταχύτητας, δίχρονες ναυτικές πετρελαιομηχανές, καύσης HFO κυριαρχούσαν έναντι άλλων συστημάτων ναυτικής πρόωσης, τροφοδοτώντας μια μακρά περίοδο εύρωστης ανάπτυξης στη διεθνή ναυτιλία και διατηρώντας το κόστος της θαλάσσιας μεταφοράς χαμηλό και σταθερό σε πραγματικές όρους για δεκαετίες.

Ποιο είναι όμως το μυστικό αυτής της επιτυχίας; Γιατί έγινε τόσο δημοφιλές αυτό το καύσιμο από τους παγκόσμιους κατασκευαστές μηχανών για πλοία; Μια μελέτη της Ενωσης Ελλήνων Εφοπλιστών με τίτλο «Survey of Alternative Fuels – Technologies for Shipping» δίνει τις απατήσεις και ταυτόχρονα υπογραμμίζει εμμέσως πλην σαφώς τι απαιτείται ώστε η νέα εποχή των εναλλακτικών καυσίμων να είναι και πάλι μία εποχή ανταγωνιστικών φθηνών και αποτελεσματικών θαλάσσιων μεταφορών.

Υπάρχουν, όπως εξηγεί, δύο συστατικά μέρη σε αυτή την ιστορία επιτυχίας: αφενός, ένα φθηνό (λόγω του ότι είναι ένα υπολειμματικό υποπροϊόν της διαδικασίας διύλισης), αξιόπιστο και με ενεργειακή πυκνότητα καύσιμο που ήταν ευρέως διαθέσιμο. Αφετέρου, η χρήση μιας ιδιαίτερα αξιόπιστης και εντυπωσιακής αποδοτικής ναυτικής μηχανής. Συνδυαστικά, αυτά τα δύο στοιχεία είναι οι κρίκοι του σημερινού καθολικού συστήματος ναυτικής πρόωσης.

Το γεγονός ότι, για δεκαετίες, ολόκληρη η ναυτιλιακή βιομηχανία χρησιμοποιεί την ίδια συνταγή HFO και Marine Diesel Oil (MDO) έχει οδηγήσει στη δημιουργία ενός εκτεταμένου δικτύου υποδομών προμήθειας και ανεφοδιασμού καυσίμων παγκοσμίως για να καλύψει τις ανάγκες ενός παγκόσμιου εμπορικού στόλου και τη θεαματική επέκτασή του μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ομως τα τελευταία χρόνια η αυξανόμενη δυναμική και το ρυθμιστικό κανονιστικό πλαίσιο προς ένα μέλλον απεξάρτησης από άνθρακα (απανθρακοποίησης) μπορεί να σηματοδοτούν την αρχή του τέλους για την καθολικότητα χρήσης του HFO και των προϊόντων απόσταξης ως ναυτιλιακών καυσίμων.

Ενώ η αναζήτηση νέων, περιβαλλοντικά βιώσιμων ναυτιλιακών καυσίμων είναι ακόμα στα πρώτα της στάδια, ένα πράγμα είναι ήδη σαφές: η εποχή τεχνολογίας προώθησης, καθολικής εφαρμογής, φαίνεται να πλησιάζει στο τέλος της.

Ωστόσο, τα υποψήφια καύσιμα, μηδενικών εκπομπών άνθρακα, μέχρι στιγμής δεν έχουν καταφέρει να ταιριάξουν την ασφάλεια, την αξιοπιστία, τη σχέση κόστους – αποτελεσματικότητας, τη διαθεσιμότητα και την ενεργειακή πυκνότητα του HFO, οδηγώντας τους ειδικούς να πιστεύουν ότι το τοπίο των ναυτιλιακών καυσίμων του μέλλοντος θα είναι ποικίλο (fragmented).

Επιπλέον, αν και τα νέα καύσιμα μηδενικών εκπομπών άνθρακα δεν είναι ακόμη τεχνολογικά ώριμα, είναι περισσότερο από πιθανό να είναι πολύ πιο ακριβά από το HFO, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι η ναυτιλία, μετά από δεκαετίες καύσης υπολειμματικού καυσίμου χαμηλής ζήτησης από άλλους τομείς, θα είναι σε άμεσο ανταγωνισμό με τους χερσαίους τομείς και τα άλλα μέσα μεταφοράς. Επιπρόσθετα, υπάρχουν ακόμη άφθονα αποθέματα ορυκτών καυσίμων παγκοσμίως, πολλά από τα οποία έχουν πολύ χαμηλά οριακά κόστη παραγωγής.

Μακρά και αβέβαιη η μετάβαση στα πολλαπλά καύσιμα

Καθώς η ναυτιλιακή βιομηχανία ξεκινά μια μακρά και αβέβαιη περίοδο μετάβασης σε ένα μέλλον πολλαπλών καυσίμων, οι πλοιοκτήτες θα αντιμετωπίσουν το δύσκολο έργο να αποφασίσουν ποιο καύσιμο και ποια τεχνολογία πρόωσης θα επιλέξουν ή πώς να προστατέψουν τους στόλους και τα περιουσιακά τους στοιχεία, επισημαίνει η μελέτη.

Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι σε κανέναν ναυτιλιακό κλάδο η αβεβαιότητα δεν είναι μεγαλύτερη από τον κλάδο της bulk/tramp ναυτιλίας, ο οποίος λόγω της υπηρεσίας που παρέχει και των φορτίων που μεταφέρει, δεν διενεργεί εκ φύσεως τακτικούς πλόες και δεν λειτουργεί βάσει προγραμματισμένων ή δημοσιευμένων προσεγγίσεων σε λιμάνια. Ετσι, ο τρόπος λειτουργίας του είναι άρρηκτα συνδεδεμένος και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ένα καθολικό παγκόσμιο καύσιμο που είναι διαθέσιμο παγκοσμίως, επιτρέποντας στα πλοία να προσεγγίζουν σε οποιοδήποτε λιμάνι.