Αλεξάντρε Κιντανίλα: Η ψηφιακή δημοκρατία χρειάζεται και ισότιμη πρόσβαση και εποπτεία

Ο Αλεξάντρε Κιντανίλα δεν είναι μόνον ένας διεθνώς αναγνωρισμένος επιστήμονας, ως ο θεμελιωτής του Ινστιτούτου Μοριακής και Κυτταρικής Βιολογίας στην Πορτογαλία και πανεπιστημιακός με πλούσιο συγγραφικό έργο στους τομείς της Βιολογίας, του Περιβάλλοντος και της Εφαρμοσμένης Φυσικής, αλλά και ένας ενεργός πολιτικός, βουλευτής του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Πορτογαλίας και πρόεδρος της Επιτροπής Παιδείας και Επιστημών του πορτογαλικού Κοινοβουλίου.

Τις προσεχείς ημέρες θα βρεθεί στην Αθήνα για να συμμετάσχει στο διεθνές συνέδριο που διοργανώνει το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία (σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Κοινοβούλιο της Εσθονίας, το Κογκρέσο των Αντιπροσώπων της Ισπανίας, τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Ιταλίας, τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας και τη Βουλή της Πορτογαλίας) στις 10-11 Ιουνίου στην αίθουσα της Γερουσίας της Βουλής και στη συνέχεια στις 12 Ιουνίου στον χώρο του Βουλευτικού στο Ναύπλιο, με θέμα «Ψηφιακές τεχνολογίες και το διακύβευμα για την αντιπροσωπευτική Δημοκρατία».

Στη συνέντευξή του στο «Βήμα» μιλά για τη νέα ψηφιακή πραγματικότητα, τις «απειλές» αλλά και προοπτικές εμβάθυνσης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, την επιρροή των ψηφιακών τεχνολογιών στην άσκηση της πολιτικής και του κοινοβουλευτισμού.

 Η ψηφιακή πραγματικότητα επηρεάζει καταλυτικά την ατομική και συλλογική ζωή των πολιτών στο κοινωνικό και εργασιακό πεδίο, αλλά και τις μορφές άσκησης της πολιτικής και του κοινοβουλευτισμού. Συμβάλλουν οι ψηφιακές τεχνολογίες στην κρίση δημοκρατικής αντιπροσώπευσης που χαρακτηρίζει την εποχή μας;

«Αυτή η συζήτηση περί κρίσης της δημοκρατίας δεν είναι καινούργια. «Οι επιτάφιοι για τη δημοκρατία είναι η μόδα της εποχής» έγραψε ο δικαστής Felix Frankfurter στις Ηνωμένες Πολιτείες το… 1930! Ως εκλεγμένος αντιπρόσωπος, πιστεύω ακράδαντα ότι μια λειτουργική δημοκρατία εξαρτάται από την ικανότητα των πολιτών της να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις, βασισμένες στον ανοιχτό διάλογο και τον πλουραλισμό των απόψεων. Ενώ η παραπληροφόρηση λαμβάνει χώρα τόσο στο Διαδίκτυο όσο και εκτός, το διαδικτυακό περιβάλλον φαίνεται να είναι ιδιαίτερα εποικοδομητικό για αυτούς τους τύπους επικοινωνίας. Ολοι οι εμπλεκόμενοι φορείς (πολιτικοί, ακαδημαϊκοί, κοινωνία των πολιτών, πολίτες και δημοσιογράφοι) θα πρέπει να αγωνιστούν για μια προσέγγιση που να αξιοποιεί τις τεράστιες δυνατότητες της τεχνολογίας για τη βελτίωση και την ενίσχυση της δημοκρατίας. Ωστόσο, αυτό δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι προσδοκίες των πολιτών σε θέματα όπως οι ανισότητες, η πρόσβαση στα δημόσια αγαθά κ.λπ., είναι υψηλότερες από ποτέ. Και η δημοσιογραφία έχει αλλάξει προς ένα μοντέλο που βασίζεται στην προσοχή (attention based model), στο οποίο ο αριθμός των «κλικ» μπορεί να θεωρηθεί σημαντικότερος από την ακρίβεια και την εγκυρότητα. Επομένως, ζητήματα όπως η παρακολούθηση, το εξατομικευμένο περιεχόμενο για κάθε χρήστη, η παραπληροφόρηση, ο έλεγχος του περιεχομένου και το microtargeting (σ.σ. ως στοχευμένο άμεσο μάρκετινγκ), είναι πιθανόν να απειλήσουν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία».

Πιστεύετε ότι από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία περνάμε στην ψηφιακή δημοκρατία, δηλαδή στην ανατροπή της πολιτικής όπως τη γνωρίζαμε μέχρι τώρα;

«Δεν βλέπω την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και την ψηφιακή δημοκρατία ως αλληλοαποκλειόμενες. Οι παραδοσιακοί δεσμοί μεταξύ πολιτών και πολιτικών μπορεί να εξασθενούν, αλλά τα ηλεκτρονικά «εργαλεία’, συμπεριλαμβανομένου του Διαδικτύου, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ανοιχτών δεδομένων, μπορούν να βοηθήσουν στην κινητοποίηση των ψηφοφόρων, στην αύξηση της συμμετοχής των πολιτών και στην ενίσχυση της δημοκρατίας. Ωστόσο, η ασυμμετρία στην πρόσβαση στην τεχνολογία, η έλλειψη επαρκούς εποπτείας όσον αφορά τον κυβερνοχώρο, οι κίνδυνοι παραπληροφόρησης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως οι μόνοι φύλακες που διαμορφώνουν την αλήθεια και ό,τι χαρακτηρίζεται ως «εναλλακτικά γεγονότα», καθιστά την ψηφιακή δημοκρατία επίσης ένα επικίνδυνο οικοσύστημα. Επομένως, η δημοκρατία πρέπει να θεωρείται ως ένα πολυεπίπεδο σύστημα, με διαφορετικούς φορείς, περιεχόμενα και συμπεριφορές».

Οι ψηφιακές τεχνολογίες προσδιόρισαν μέσα στην πανδημία σε μεγάλο βαθμό τις θεσμικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων σε επίπεδο κοινοβουλευτικό. Πόσο κινδυνεύει ο κοινοβουλευτισμός ως δημοκρατική συλλογική θεσμική λειτουργία να υποκατασταθεί από τη χρήση των ψηφιακών μέσων;

«Τα δημοκρατικά κοινοβούλια απέδειξαν την ικανότητά τους να αναδιοργανωθούν με ανθεκτικό και καινοτόμο τρόπο. Σε επίπεδο ΕΕ και όπως έχουν δείξει αρκετές μελέτες, τα κοινοβούλια εφάρμοσαν συγκεκριμένα μέτρα με στόχο να διασφαλίσουν τη συνέχεια των κοινοβουλευτικών εργασιών περιορίζοντας ταυτόχρονα την εξάπλωση του ιού και προστατεύοντας την υγεία των μελών και του προσωπικού τους. Παρ’ όλο που αυτό επιτάχυνε τον ψηφιακό μετασχηματισμό στα κοινοβούλια προσδίδοντας πολλά οφέλη που σίγουρα θα διαρκέσουν στον χρόνο, τα κοινοβούλια αποκαθιστούν σταδιακά την κανονικότητα στον τρόπο εργασιών τους. Δεν βλέπω στοιχεία για αντικατάσταση των βασικών κοινοβουλευτικών λειτουργιών από ψηφιακά μέσα».

Στο επίπεδο των ατομικών δικαιωμάτων και των προσωπικών δεδομένων όσο και της παραπληροφόρησης, ποιοι θεωρείτε ότι είναι οι κίνδυνοι και πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν;

«Η ψηφιακή δημοκρατία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν στους πολίτες νέες ευκαιρίες πρόσβασης σε πληροφορίες, στην έκφραση άποψης και στη συμμετοχή στις δημοκρατικές διαδικασίες, αλλά μπορούν επίσης να υπονομεύσουν τη δημοκρατία, προωθώντας ψευδείς ειδήσεις και διευκολύνοντας την πολιτική χειραγώγηση. Επιπλέον, δεν υπάρχει πραγματική λογοδοσία σχετικά με την παροχή πληροφοριών από πλατφόρμες και ραδιοτηλεοπτικούς φορείς. Ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται οι πλατφόρμες σημαίνει επίσης ότι οι αλγόριθμοι που διανέμουν πληροφορίες το κάνουν με τρόπο που μπορούν να παράγουν διαφορετικές αισθήσεις της πραγματικότητας μεταξύ των ανθρώπων της ίδιας κοινότητας. Ομως, από την άλλη πλευρά, απελευθέρωσε την πολιτική επικοινωνία από τα χέρια των ολίγων εκλεκτών των εκδοτικών ελίτ. Επιπλέον, οι αυξανόμενες δεσμεύσεις στην ψηφιακή εποχή σημαίνουν ότι όσο περισσότερη συμμετοχή υπάρχει, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη για την αντιστάθμιση που παρέχεται από αμερόληπτες πρακτικές και θεσμούς, όπως τα κοινοβούλια, που μπορούν να εξορθολογίσουν όλες τις απόψεις που εκφράζονται. Η ΕΕ πρωτοστατεί σε αυτόν τον τομέα: ένας Κώδικας Πρακτικής της ΕΕ για την παραπληροφόρηση υπογράφηκε εθελοντικά από κορυφαίες πλατφόρμες όπως το Facebook, η Google, η Microsoft, η Mozilla και το Twitter, και το Σχέδιο Δράσης για την Ευρωπαϊκή Δημοκρατία ορίζει μέτρα για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον Δεκέμβριο του 2020 το πακέτο μέτρων για τις ψηφιακές υπηρεσίες, με νέους φιλόδοξους κανόνες για την καλύτερη διαχείριση του ψηφιακού χώρου και των ψηφιακών υπηρεσιών. Η αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων θα απαιτήσει μια οριζόντια δέσμη μέτρων σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένου του ανταγωνισμού, της προστασίας δεδομένων, του εκλογικού δικαίου, του τεχνολογικού σχεδιασμού, της έρευνας, της εκπαίδευσης και της συμμετοχής των πολιτών, σε εθνικό, ενωσιακό και διεθνές/παγκόσμιο επίπεδο».