Και η γερασμένη Ευρώπη είναι πρόβλημα

Δύσκολο πρόβλημα το δημογραφικό, ιδιαίτερα δε στην σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης, αλλά και των πολιτιστικών της χαρακτηριστικών. Παρ’ όλα αυτά, στη Γαλλία για παράδειγμα, ενώ το προσδόκιμο ζωής οδεύει προς τα 90 έτη, ο κ. Ζαν Λύκ Μελανσόν υπόσχεται συντάξεις στα 60 έτη και 1.063 ευρώ μηνιαίο μισθό σε όποιον δεν γουστάρει να δουλεύει.

Αντιθέτως, στη γειτονική μας Βουλγαρία, ο βρετανικός «Εκόνομιστ» μας πληροφορεί ότι για τους Βούλγαρους επιχειρηματίες, το μέτωπο των προσλήψεων κινδυνεύει να γίνει εφιάλτης. Το να βρει κανείς τορναδόρο -ικανό ή και μέ­τριο – χρειάζεται πάνω από έξι μήνες, ενώ ενδεχομένως απαιτεί σοβαρή αμοι­βή προς εταιρεία εύρεσης προσωπικού.

Οι παλιότεροι, καλύτεροι μηχανουργοί συνταξιοδοτούνται (αυτό είναι το παρά­πονο του Julian Stephanov, που διατηρεί μεταποιητική μονάδα κοντά στη Σόφια), ενώ λίγοι είναι οι νέοι που διαθέτουν τις αναγκαίες δεξιότητες. Ένα πρόβλημα είναι η έλλειψη κατάρτισης. Άλλο όμως είναι ότι στη Βουλγαρία το εργατικό δυ­ναμικό έχει συρρικνωθεί κατά 6% από το 2008. Η αδιάκοπη ισχυρή μετανάστευση και τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων δεί­χνουν ότι κινδυνεύει να περιορισθεί κατά 1/3 μέχρι το 2050.

Σ’ όλη την Ευρώπη, οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και αποκτούν λιγότερα παι­διά. Οι ίδιες τάσεις παρατηρούνται και σε άλλες πλούσιες χώρες, καθώς και σε πολ­λές αναπτυσσόμενες – όμως, η αντιμετώπισή τους θα είναι δυσκολότερη στην Ευρώπη, όπου η ημιτελής της ένωση σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα και ότι πολλές χώρες μοιράζονται ένα κοινό νόμισμα, πλην όμως δεν υφίσταται κοινή δημοσιονομική πολιτική, ούτε και ενιαία στρα­τηγική αντιμετώπισης της γήρανσης του πληθυσμού.

Οι επενδυτές έχουν συνειδητοποιήσει απόλυτα ορισμένες από τις αδυναμίες της Ευρώπης. Η κρίση του δημοσίου χρέ­ους έδειξε ότι η σύγκλιση των ποσοστών πληθωρισμού και των επιτοκίων δεν εξα­σφαλίζουν – αφ’ εαυτών – τη λειτουργία μιας βιώσιμης νομισματικής ένωσης ή ενός ενοποιημένου τραπεζικού συστή­ματος. Θα χρειαζόταν επιπρόσθετη σύγκλιση των μισθολογικών διαπραγμα­τεύσεων, των κανονιστικών ρυθμίσεων κ.ο.κ., αν ήταν να αποφευχθεί η δημι­ουργία ανισορροπιών μεταξύ χωρών. Όμως, λιγότερο έχει συνειδητοποιηθεί η αντίληψη ότι οι δημογραφικές εξελίξεις μπορούν να σημάνουν και διάλυση της Ένωσης.

Μολονότι η μετανάστευση φέρνει στην Ευρώπη περισσότερους ανθρώπους απ’ όσους φεύγουν απ’ αυτήν, η εκτίμηση του ΟΗΕ είναι ότι μέχρι το 2050 ο πληθυσμός της θα έχει μειωθεί κατά 5%. Μέχρι τότε, η μέση ηλικία των Ευρωπαίων θα είναι 47 ετών – δηλαδή 9 χρόνια μεγαλύτερη απ’ ό,τι στην αρχή του αιώνα και 4 χρόνια μεγαλύτερη από του μέσου Αμερικανού.

Ίσως βέβαια τα παραπάνω στοιχεία να άλλαξαν λίγο με αφορμή τους θανάτους που προκάλεσε η πανδημία, το γεγονός αυτό θα υπερκαλυφθεί. Ακόμα και με μόνιμο πόλεμο στην Ουκρανία.

Το 2015 υπήρχε στην Ευρώπη ένας άν­θρωπος ηλικίας άνω των 65 ετών για κά­θε 4 που βρίσκονταν σε ηλικία εργασίας (δηλαδή ποσοστό ηλικιακής εξάρτησης γύρω στο 25%). Μέχρι το 2050 θα υπάρ­χουν 2, έναντι 3 στην Αμερική.

Ορισμένες χώρες θα υποφέρουν ακόμη χειρότερα. Ισπανία και Ιταλία αναμένεται να έχουν χάσει περισσότερο από το 15% του εργατικού τους δυναμικού μέχρι το 2050. Κατά μέσο όρο, οι πληθυσμοί του Νότου και της Ανατολής αναμένεται να συρρικνωθούν κατά 10% περίπου. Με λιγότερους εργαζομένους, οι χώρες αυτές κινδυνεύουν να δουν τους ρυθμούς ανάπτυξής τους να παραμένουν στάσιμοι, τη στιγμή που η αύξηση των συνταξιοδοτι­κών και υγειονομικών δαπανών θα οξύ­νει το πρόβλημα του δημοσίου χρέους.

Αυτά είναι λεπτομέρειες όμως για τους Ποντίφικες του λαϊκισμού και της σαχλαμάρας.

Οι 28 χώρες – μέλη της E.E. κατηγοριοποι­ούνται σε τρεις ευρύτερες ομάδες. Οι γυ­ναίκες στις βόρειες και δυτικές χώρες τεί­νουν να κάνουν περισσότερα παιδιά σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (εξαί­ρεση αποτελεί η Γερμανία). Μολονότι οι δείκτες γονιμότητάς τους είναι κάτω του 2,1 (που χρειάζεται για τη διατήρηση του πληθυσμού), η υψηλή μετανάστευση ση­μαίνει ότι οι χώρες αυτές θα συνεχίσουν να αυξάνονται.

Οι νότιες χώρες της Ευρώπης, στις οποίες υπάγεται και η Ελλάδα, συγκροτούν τη δεύτερη ομάδα και παρουσιάζουν πληθυ­σμιακή στασιμότητα ή και υποχώρηση. Οι δείκτες γονιμότητας είναι εδώ χαμη­λότεροι, σε ορισμένες δε χώρες η εξερ­χόμενη μετανάστευση είναι υψηλότερη από την εισερχόμενη μετά το 2010. Χα­ρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ιτα­λίας: οι πιο ηλικιωμένοι Ιταλοί τείνουν να φεύγουν από την εργασία προτού βρε­θούν σε ηλικία συνταξιοδότησης, ενώ η έλλειψη παιδικών σταθμών σημαίνει ότι πολλές γυναίκες δεν επιστρέφουν στη δουλειά τους όταν γεννήσουν. Μέχρι να φτάσουν στα 50 τους μόνο λίγο περισ­σότερες από τις μισές γυναίκες εργά­ζονται. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Stefano Scarpetta του ΟΟΣΑ, το 2050 θα υπάρχουν στην Ιταλία περισσότεροι άν­θρωποι άνω των 50 ετών εκτός αγοράς εργασίας παρά εργαζόμενοι οποιασδή­ποτε ηλικίας.

Οι πληθυσμοί της κεντρικής και ανατο­λικής Ευρώπης, χωρών που αποτελούν την τρίτη ομάδα, υποχωρούν ταχύτατα επειδή οι χώρες αυτές έχουν υψηλή εξερ­χόμενη μετανάστευση. Σχεδόν 2,5 εκα­τομμύρια Ρουμάνοι σε ηλικία εργασίας (δηλαδή περίπου το 1/5 του πληθυσμού) ζουν αλλού εντός E.E. Αυτές οι χώρες έχουν επίσης χαμηλότερα ποσοστά συμ­μετοχής των ηλικιωμένων και των γυ­ναικών στην αγορά εργασίας (εξαίρεση αποτελούν οι βαλτικές χώρες, που ακο­λουθούν σκανδιναβικά πρότυπα). Η Πο­λωνία και η Ουγγαρία δίνουν οικονομικά κίνητρα για τις νέες γεννήσεις – όμως αυτά σπανίως αποδίδουν, σύμφωνα με μελέτες.

Αυτές οι δημογραφικές διαφορές επιδει­νώνουν τις οικονομικές ανισότητες. Οι Νότιοι εκκινούν από μειονεκτική θέση. Η παραγωγικότητά τους είναι χαμηλή και, έτσι όπως υποχωρεί ο αριθμός των εργαζομένων, το ποσοστό ανάπτυξής τους θα χειροτερεύει. Το ακαθάριστο δημόσιο χρέος τους βρίσκεται ήδη ψη­λά  και κινδυνεύει να επιβαρυνθεί κι άλλο. Η νομισματική πολιτική της Ευρωζώνης -ίδια για όλους, ανεξαρτήτως διαφορών – μπορεί να φαίνεται όλο και λιγότερο κατάλληλη όσο οι αναπτυξια­κές προοπτικές αποκλίνουν. […]

Η ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση στην E.E. (όπως και στις Η.Π.Α.) έκανε τους ερ­γαζομένους να μετακινούνται προς τις πλέον δυναμικές πόλεις και περιοχές. Μελέτη του Κέντρου Ευρωπαϊκών Μεταρρυθμίσεων / CER δείχνει ότι οι λιγό­τερο πετυχημένες περιοχές τείνουν να είναι πιο γερασμένες και λιγότερο πετυ­χημένες.Και αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα,που περισσότερο ενοχλεί παρά …προβληματίζει