Αντίο στη Ρωσία και στο δόγμα Σινάτρα

«Συγχαρητήρια/συλληπητήρια που βρίσκεσαι στη λίστα κυρώσεων των Ρώσων», έγραφε το μήνυμα κειμένου συναδέλφου. Έτσι ανακάλυψα ότι βρίσκομαι πλέον στη λίστα των εχθρών του Κρεμλίνου — με απαγόρευση εισόδου στη Ρωσία.

Η συνειδητοποίηση ότι μπορεί να έκανα την τελευταία μου επίσκεψη στη χώρα με έκανε να σκεφτώ το πρώτο μου ταξίδι εκεί το 1987. Αισθάνομαι ότι η Ρωσία έχει κάνει ξανά τον κύκλο της — πίσω στην απολυταρχία, την επιθετικότητα και την απομόνωση που καθόρισαν τη σοβιετική εποχή.

Διαβάστε επίσης: Κι άλλο Top Gun; Τι μας λέει η νέα ταινία του Τομ Κρουζ για την αμερικανική ισχύ

Το 1987 η Σοβιετική Ένωση βρισκόταν στις τελευταίες μέρες της — αν και δεν το γνωρίζαμε εκείνη την εποχή. Ήμουν στη Μόσχα για να καλύψω τις συνομιλίες για τους εξοπλισμούς μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Το μεγάλο θέμα για τους ντόπιους ανταποκριτές ήταν το άνοιγμα των πρώτων ιδιωτικών εστιατορίων στη χώρα. Τα πράγματα άλλαζαν και αυτό αντικατοπτρίστηκε στον χαλαρό τρόπο προσέγγισης του θέματος από τον Γκενάντι Γκερασίμοφ, τον εκπρόσωπο των Σοβιετικών τότε.

Ήταν χαρακτηριστικό αυτό του Γκερασίμοφ, που αργότερα χρησιμοποίησε ένα αστείο για να αναγγείλει ουσιαστικά το τέλος του σοβιετικού ιμπεριαλισμού. Το δόγμα Μπρέζνιεφ ήταν κωδικός για το αυτοαποκαλούμενο δικαίωμα της Μόσχας να εισβάλει στους γείτονές της, για να διασφαλίσει ότι θα παραμείνουν στην τροχιά του Κρεμλίνου. Ερωτηθείς το 1989 εάν εξακολουθεί να ισχύει, ο Γκερασίμοβ απάντησε ότι (το δόγμα αυτό) είχε αντικατασταθεί από το «δόγμα Σινάτρα» — από εδώ και πέρα, ο καθένας θα μπορούσε να το κάνει με το δικό του τρόπο (από το τραγούδι του Σινάτρα, “My Way”).

Διαβάστε επίσης: Το ανατολικό μέτωπο του ΝΑΤΟ: Θα κάνει την Ευρώπη ασφαλέστερη η συσσώρευση στρατευμάτων;

Αυτή η εξέλιξη τρόμαξε τον νεαρό Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος ήταν τότε πράκτορας της KGB στην Ανατολική Γερμανία. Αργότερα θυμήθηκε με πικρία ότι καθώς το κομμουνιστικό καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας κατέρρεε γύρω του, είχε ζητήσει στρατιωτική υποστήριξη, για να του πουν μόνο ότι «η Μόσχα είναι σιωπηλή».

Όταν άρχισα να επισκέπτομαι τη Ρωσία πιο συχνά – από το 2004 περίπου – ο Πούτιν είχε την εξουσία. Επιφανειακά, η χώρα είχε αλλάξει πέρα από κάθε προηγούμενο. Το National Hotel, κοντά στο Κρεμλίνο – ένα κακό οίκημα σοβιετικού τύπου όταν έμεινα εκεί το 1987 – ήταν πλέον πολύ λαμπερό και ακριβό για να το σκεφτεί να μείνει κανείς. Το άγαλμα του Felix Dzerzhinsky, του ιδρυτή της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας, είχε αφαιρεθεί από το κέντρο της Μόσχας και τοποθετήθηκε σε πάρκο πεσόντων.

Η μετάβαση από τον δεσποτισμό στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό συμβολίστηκε από τις μεταβαλλόμενες τύχες της οικογένειας Σολζενίτσιν. Ο Aleksandr Solzhenitsyn είχε κερδίσει το βραβείο Νόμπελ για τα μυθιστορήματά του για τα σοβιετικά γκουλάγκ και αναγκάστηκε να πάει στην εξορία. Ο γιος του, Yermolai, ήταν πλέον σύμβουλος McKinsey, με έδρα τη Μόσχα.

Αλλά το γεγονός ότι είχαν αλλάξει τόσα πολλά από την κομμουνιστική εποχή έκανε πολύ εύκολο να παραβλέψουμε πόσα παρέμεναν ίδια. Κάτω από την επιφάνεια τύπου δυτικού καταναλωτισμού, η απολυταρχία, η βία και ο ιμπεριαλισμός ήταν ακόμα θεμελιώδεις για τον τρόπο διακυβέρνησης του Πούτιν.

Οι πολιτικοί αντίπαλοι του καθεστώτος εξακολουθούσαν να διώκονται και μερικές φορές να σκοτώνονται. Ο Μπόρις Νεμτσόφ, κορυφαίος φιλελεύθερος που γνώρισα τόσο στη Μόσχα όσο και στο Λονδίνο, δολοφονήθηκε σε απόσταση λίγων μέτρων από το Κρεμλίνο το 2015. Η Ρωσία εισέβαλε στη γειτονική Γεωργία το 2008 και επιτέθηκε στην Ουκρανία το 2014, προσαρτώντας την Κριμαία. Όπως κατέστησαν σαφές αυτές οι πράξεις, ο Πούτιν και οι συνεργάτες του δεν είχαν ποτέ πραγματικά αποδεχτεί την ανεξαρτησία χωρών που κάποτε ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Χώρες όπως η Πολωνία, που ήταν στο ευρύτερο σοβιετικό μπλοκ, ανησυχούν ότι το ρωσικό ιμπεριαλιστικό ένστικτο εξακολουθεί να επεκτείνεται σε αυτές.

Διαβάστε επίσης: Πόλεμος στην Ουκρανία: Μπορεί η Ευρώπη να απαλλαγεί από το ρωσικό αέριο;

Ο Fyodor Lukyanov, ακαδημαϊκός που πρόσκειται στον Ρώσο ηγέτη, μου είπε κάποτε ότι ο Πούτιν οδηγούνταν πάνω απ’ όλα από τον φόβο ότι η Ρωσία, για πρώτη φορά μετά από αιώνες, μπορεί να χάσει το καθεστώς της ως μεγάλης δύναμης. Με μια οικονομία που κατατάσσεται στην 11η θέση στον κόσμο (μετρούμενη με το ονομαστικό ακαθάριστο εγχώριο προϊόν), οι εναπομείνασες αξιώσεις μεγάλης ισχύος του Κρεμλίνου βασίζονται στη στρατιωτική ισχύ της χώρας και τα πυρηνικά της όπλα.

Ο σεβασμός της ελίτ για τον πόλεμο μου έγινε προφανής για μένα το 2014 σε μια συνομιλία στο ρωσικό κοινοβούλιο με τον Βιάτσεσλαβ Νικόνοφ, μέλος της Δούμας και εγγονό του Βιάτσεσλαβ Μολότοφ, ο οποίος ήταν υπουργός Εξωτερικών του Στάλιν. Όταν συζητήσαμε τη σχέση της Ρωσίας με τις χώρες BRIC, στις οποίες περιλαμβάνεται η Βραζιλία, ο Νικόνοφ μου είπε ότι υπήρχε ένα μεγάλο πρόβλημα με τη Βραζιλία ως σύμμαχο: «Δεν καταλαβαίνουν τον πόλεμο. Έχουν κάνει μόνο έναν πόλεμο στην ιστορία τους». «Και αυτός έγινε με την Παραγουάη», πρόσθεσε περιφρονητικά. Όπως το έβλεπε ο Νικόνοφ, η προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πούτιν ήταν ένα μέτριο μόνο βήμα: «Ο Μολότοφ θα είχε εισβάλει στην Ουκρανία και θα την είχε πάρει σε μια εβδομάδα», είπε.

Ο Πούτιν, στην πραγματικότητα, μοιράστηκε την ίδια αλαζονεία και επιθετικότητα προς την Ουκρανία. Αυτό τον οδήγησε να υποτιμήσει επικίνδυνα την αντίσταση που θα συναντούσε η Ρωσία φέτος όταν εξαπέλυσε μια πλήρους κλίμακας εισβολή.

Στην εποχή του Πούτιν, όπως συνέβαινε και στη σοβιετική εποχή, ο ιμπεριαλισμός στο εξωτερικό συμβαδίζει με την καταπίεση στο εσωτερικό. Για πολλά χρόνια, η Ρωσία υπό τον Πούτιν άφηνε πολύ περισσότερο χώρο για πολιτική διαφωνία από ό,τι άφηνε η Σοβιετική Ένωση. Έγινα μάρτυρας μεγάλων διαδηλώσεων κατά του Πούτιν στους δρόμους της Μόσχας το 2012 και το 2019. Αλλά ο Πούτιν χρησιμοποίησε το κάλυμμα της ειδικής στρατιωτικής του επιχείρησης στην Ουκρανία για να καταπνίξει επιτέλους κάθε εσωτερική πολιτική αντιπολίτευση. Χιλιάδες έχουν συλληφθεί για συμμετοχή σε αντιπολεμικές διαδηλώσεις και το κίνημα της αντιπολίτευσης, υπό την ηγεσία του φυλακισμένου Αλεξέι Ναβάλνι, εξαρθρώνεται.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επίσης βυθίσει τη χώρα ξανά σε διεθνή απομόνωση που φαίνεται να είναι ακόμη πιο βαθιά από αυτή που βιώνε η Σοβιετική Ένωση. Πέταξα από το Λονδίνο στη Μόσχα με απευθείας πτήση το 1987. Αυτές οι πτήσεις δεν υπάρχουν πλέον. Δεν είμαι αισιόδοξος ότι θα τις δω να αποκαθίστανται σύντομα.