Τι είναι ο στασιμοπληθωρισμός;

Ο στασιμοπληθωρισμός – τοξικό κοκτέιλ στασιμότητας της ανάπτυξης και αύξησης τιμών – θεωρείται, γενικά, κατάλοιπο της δεκαετίας του 1970. Ωστόσο, οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι ενδεχομένως να κληθούμε να αντιμετωπίσουμε ξανά ένα τέτοιο φαινόμενο.

Τι είναι ο στασιμοπληθωρισμός;

Ως στασιμοπληθωρισμός ορίζεται, γενικά, η βραδεία ανάπτυξη σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθωρισμού. Οι οικονομολόγοι έχουν να αναφερθούν στο φαινόμενο αυτό από τη δεκαετία του 1970, όταν οι καταναλωτές στις ΗΠΑ έκαναν ουρές για να γεμίσουν τα αυτοκίνητά τους με βενζίνη, η τιμή της οποίας είχε φτάσει στα ύψη, ενώ, παράλληλα, το ποσοστό ανεργίας είχε φτάσει το 9%.

Η Παγκόσμια Τράπεζα μείωσε απότομα, φέτος, τις προβλέψεις της για την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας και προειδοποίησε για πολυετή υψηλό πληθωρισμό και χλιαρή ανάπτυξη – καταστάσεις, δηλαδή, που θυμίζουν τον στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του 1970.

Ο στασιμοπληθωρισμός συνεπάγεται προβλήματα για την οικονομία. Η αύξηση του πληθωρισμού εξασθενεί την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών και η ασθενέστερη ζήτηση βλάπτει τα κέρδη των εταιρειών και επιφέρει απολύσεις.

Ακόμη, ο στασιμοπληθωρισμός θέτει τη Fed των ΗΠΑ σε δύσκολη θέση, δεδομένου ότι καθήκον της είναι να διατηρεί τον πληθωρισμό και την ανεργία σε χαμηλά επίπεδα. Η Fed μπορεί να αυξήσει τα επιτόκια, ώστε να περιορίσει τον πληθωρισμό – τακτική την οποία σκοπεύει να ακολουθήσει και φέτος – αλλά, εάν κινηθεί πολύ επιθετικά, κινδυνεύει να περιορίσει τις δαπάνες και να οδηγήσει την οικονομία σε ύφεση.

Γιατί ο στασιμοπληθωρισμός αποτελεί κίνδυνο σήμερα;

Ο πληθωρισμός βρίσκεται σε υψηλά 40 ετών. Ταυτόχρονα, οι οικονομολόγοι εκφράζουν τις ανησυχίες τους για την οικονομική ανάπτυξη, εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, για τα περιοριστικά μέτρα στην Κίνα και τις διαταραχές στις εφοδιαστικές αλυσίδες, οι οποίες σχετίζονται με την πανδημία του κορωνοϊού.

Διανύουμε μια περίοδο στασιμοπληθωρισμού;

Όχι αναγκαστικά. Ο πληθωρισμός είναι υψηλός, αλλά η ανεργία παραμένει σε χαμηλά πενήντα ετών. Η οικονομία των ΗΠΑ συρρικνώθηκε, κατά το πρώτο τρίμηνο, καθώς οι διαταραχές στον εφοδιασμό επηρέασαν την παραγωγή, αλλά οι περισσότεροι οικονομολόγοι αναμένουν ότι η ανάπτυξη θα συνεχιστεί, κατά το δεύτερο τρίμηνο, λόγω των ισχυρών καταναλωτικών κι επιχειρηματικών δαπανών. Ο στασιμοπληθωρισμός αποτελούσε, συνήθως, μια μακροχρόνια περίοδο τόσο υψηλότερου πληθωρισμού όσο και βραδύτερης ανάπτυξης, αλλά όχι μόνο για ένα τρίμηνο.

Ο στασιμοπληθωρισμός εξακολουθεί να αποτελεί κίνδυνο για την οικονομία των ΗΠΑ, ενώ παρατηρούμε και σημαντικές ομοιότητες μεταξύ της δεκαετίας του 1970 και σήμερα. Οι ραγδαία αυξανόμενες τιμές πετρελαίου και τροφίμων αυξάνουν το κόστος διαβίωσης και στελέχη επιχειρήσεων εκφράζουν ανησυχίες για τις προοπτικές της οικονομίας.

Ωστόσο, η βασική διαφορά του 1970 και της σημερινής εποχής έγκειται στον τομέα της απασχόλησης. Κατά τη δεκαετία του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, το ποσοστό ανεργίας ανερχόταν, κατά καιρούς, περίπου στο 10%. Τον Μάιο του 2022, ο στασιμοπληθωρισμός ανήλθε περίπου στο 3,6%. Οι ΗΠΑ, ωστόσο, δεν δείχνουν κάποια πρόθεση να προβούν σε απολύσεις.

Ποια η διαφορά στασιμοπληθωρισμού και πληθωρισμού;

Ο πληθωρισμός αφορά την αύξηση στις τιμές αγαθών και υπηρεσιών. Για τη Fed είναι καλό να υπάρχει λίγος πληθωρισμός. Η τράπεζα στοχεύει σε πληθωρισμό 2%, σε ετήσια βάση, διότι το ποσοστό αυτό σηματοδοτεί την υγιή ζήτηση στον τομέα της οικονομίας. Ωστόσο, εάν ο πληθωρισμός αυξηθεί πολύ γρήγορα, η ταχεία αύξηση των τιμών θα εξασθενήσει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών. Ο στασιμοπληθωρισμός είναι μια κατάσταση κατά την οποία οι τιμές αυξάνονται, αλλά η ζήτηση αποδυναμώνεται και η οικονομική ανάπτυξη επιβραδύνεται ή συρρικνώνεται. Συνεπώς, οι επιχειρήσεις κερδίζουν λιγότερα χρήματα και μειώνουν τις θέσεις εργασίας, αυξάνοντας την ανεργία. Στη χειρότερη περίπτωση, η κατάσταση αυτή ωθεί την οικονομία σε ύφεση.

Έχουμε έρθει ξανά αντιμέτωποι με το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού;

Ναι, το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού διήρκησε από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν οι αυξανόμενες τιμές βασικών προϊόντων και ο διψήφιος πληθωρισμός συγκρούστηκαν με την υψηλή ανεργία.

Ο Βρετανός βουλευτής, Ίαν Μακλέοντ, είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη «στασιμοπληθωρισμός», το 1965. «Σήμερα είμαστε αντιμέτωποι με κάτι ακόμη χειρότερο – δεν αντιμετωπίζουμε απλώς πληθωρισμό ή στασιμότητα – αλλά και και τα δύο μαζί. Είμαστε αντιμέτωποι με ένα είδος “στασιμοπληθωρισμού”».

Οι απαρχές του στασιμοπληθωρισμού χρονολογούνται από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον ενίσχυσε την ανάπτυξη χρηματοδοτώντας τον πόλεμο στο Βιετνάμ και τα προγράμματα «Μεγάλη Κοινωνία». Ο πρόεδρος της Fed, Γουίλιαμ ΜακΤσέσνι Μάρτιν, εν τω μεταξύ, δεν κατάφερε να σφίξει αρκετά τη νομισματική πολιτική, ώστε να περιορίσει αυτή την ανάπτυξη.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον, με τη συγκατάθεση του προέδρου της Fed, Άρθουρ Μπερνς, προσπάθησε να συγκρατήσει τον πληθωρισμό επιβάλλοντας ελέγχους στις αυξήσεις μισθών και τιμών. Η δουλειά έγινε πιο δύσκολη το 1973, μετά το αραβικό εμπάργκο πετρελαίου που οδήγησε σε δραστική άνοδο των τιμών ενέργειας και του συνολικού πληθωρισμού. Ο Μπερνς υποτιμούσε τις πληθωριστικές πιέσεις: δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι ο δυνητικός ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας είχε μειωθεί και ότι η εισροή νέων, πολλών σε αριθμό baby boomers στο εργατικό δυναμικό είχε καταστήσει δυσκολότερη τη μείωση της ανεργίας στα επίπεδα των αρχών της δεκαετίας του 1960.

Ως αποτέλεσμα, ακόμη κι όταν η Fed αύξησε τα επιτόκια, ωθώντας την οικονομία σε σοβαρή ύφεση το 1974-75, ο πληθωρισμός και η ανεργία δεν υποχώρησαν στα επίπεδα της προηγούμενης δεκαετίας.

Ο στασιμοπληθωρισμός της δεκαετίας του 1970 τελείωσε με οδυνηρό τρόπο. Ο πρόεδρος της Fed, Πολ Βόλκερ, αύξησε δραστικά τα επιτόκια στο 20%, το 1981, προκαλώντας ύφεση και διψήφια ανεργία.