Η «δίδυμη εξάρτηση» της Ευρώπης από Ρωσία και Κίνα

Οι πολεμικές συγκρούσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία ανέδειξαν, μεταξύ των άλλων, σε μεγαλύτερη ένταση τη «δίδυμη» εξάρτηση (παραγωγική-εφοδιαστική από την Κίνα και ενεργειακή από τη Ρωσία) του ευρωπαϊκού οικονομικού σχηματισμού και των οικονομιών των κρατών-μελών.

Στο πλαίσιο αυτό, η ελληνική οικονομία μετά την απελθούσα οδυνηρή δεκαετία (2009-2019) της οικονομικής κρίσης και ύφεσης με τη σημαντική (27%) απώλεια του ΑΕΠ, του εισοδήματος (30%) των εργαζομένων και των συνταξιούχων (45%), την αύξηση της ανεργίας, των ανισοτήτων, κ.λπ., δέχθηκε από τις αρχές του 2020 τις σοβαρές κοινωνικοοικονομικές παρενέργειες της υγειονομικής κρίσης του COVID-19 και σήμερα πλήττεται από υψηλές πληθωριστικές πιέσεις, οι οποίες, κατά βάση, προέρχονται (πλευρά της προσφοράς) από τις μεγάλες αυξήσεις στις τιμές του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, του ηλεκτρικού ρεύματος, των μεταφορών, των βασικών ειδών διατροφής.

Ο ρόλος της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας

Οι πολεμικές συγκρούσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία εκτίναξαν, σε σύντομο χρονικό διάστημα, τον πληθωρισμό στην ευρωζώνη από 4,9% τον Νοέμβριο του 2021 σε 8,1% τον Απρίλιο του 2022 και στην Ελλάδα από 4,2% τον Νοέμβριο του 2021 στο 11,3% τον Μάιο του 2022 (ΕΛΣΤΑΤ). Έτσι, κατά το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ο πληθωρισμός στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 155%, ενώ στην ευρωζώνη αυξήθηκε κατά 65%. Επιπλέον, το εισόδημα και η αγοραστική δύναμη των μισθών στη χώρα μας δέχονται ένα σημαντικό πλήγμα σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της ευρωζώνης.

Και αυτό γιατί ο μέσος κατώτατος μισθός στην ευρωζώνη είναι 40% υψηλότερος από τον μέσο κατώτατο μισθό στην Ελλάδα, η οποία έχει επίπεδο πληθωρισμού κατά 32% υψηλότερο από την ευρωζώνη. Παράλληλα, ο μέσος καθαρός μισθός στη χώρα μας αντιστοιχεί στο 45% του μέσου επιπέδου της ευρωζώνης και ταυτόχρονα ο πληθωρισμός στην Ελλάδα είναι 32% υψηλότερος από την ευρωζώνη.

Σε αυτό το εισοδηματικό και οικονομικό περιβάλλον του υψηλού πληθωρισμού και της καθίζησης της αγοραστικής δύναμης των μισθών στη χώρα μας (9,9% απώλεια αγοραστικής δύναμης του μέσου μισθού, 18% απώλεια στον κατώτατο μισθό και 28% απώλεια στον μισθό από ευέλικτες μορφές απασχόλησης, ΙΝΕ/ΓΣΕΕ Μάιος 2022), αναδεικνύεται ως επείγουσα πρόκληση η αύξηση της αγοραστικής δύναμης και η μείωση των ανισοτήτων, προκειμένου, μεταξύ των άλλων, να μειωθεί η αυξητική τάση που παρατηρείται στον πληθυσμό που βρίσκεται στο όριο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, η οποία έχει αυξηθεί από 28,1% (2008) σε 28,9% (2020) και σε 30,5% (2022).

Ανατιμήσεις στα βασικά προϊόντα διατροφής

Οι ανατιμήσεις στα βασικά προϊόντα διατροφής, τα οποία αποτελούν, σύμφωνα με την Ερευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών της ΕΛΣΤΑΤ, το 35,9% των συνολικών μηνιαίων φτωχότερων νοικοκυριών, επιφέρουν σημαντικό πλήγμα στο επίπεδο του διαθέσιμου εισοδήματός τους, γεγονός που σύμφωνα με σχετική έρευνα (ΙΟΒΕ, 2022) ανέβασε το ποσοστό των καταναλωτών που δήλωσε ότι «μόλις τα βγάζει πέρα» στο 65%. Στις συνθήκες αυτές, το σημερινό υψηλό επίπεδο των πληθωριστικών πιέσεων στη χώρα μας και στα άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε συνδυασμό με τη διατήρηση των πολεμικών συγκρούσεων της Ρωσίας στην Ουκρανία, την προβλεπόμενη επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας και τις παρενέργειές τους στις ανατιμήσεις των ενεργειακών προϊόντων και των τιμών των άλλων προϊόντων, οι οποίες θα προκαλέσουν περαιτέρω μείωση της ζήτησης, εκτιμάται ότι θα συμβάλει στην αύξηση του κινδύνου μετεξέλιξης του πληθωριστικού φαινομένου, στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη-μέλη, σε στασιμοπληθωρισμό και ύφεση.

Στην προοπτική αυτή απαιτείται να αποσαφηνιστεί ότι «ο σημερινός πληθωρισμός δεν είναι νομισματικής προέλευσης και επομένως η αντιμετώπισή του δεν θα έλθει από νομισματική λύση» (Olivier Passet, Xerfi 2022). Eπομένως, ως πληθωρισμός της προσφοράς, με παρενέργειες στη μείωση της ζήτησης και της οικονομικής δραστηριότητας, η αποτελεσματική αντιμετώπισή του θα προέλθει από:

1. Αμεσα μέτρα χρηματοδοτικής υποστήριξης της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και μείωσης των τιμών των ενεργειακών προϊόντων και
2. Βραχυ-μεσοπρόθεσμα μέτρα αλλαγής στη δομή της προσφοράς και του εφοδιασμού των ενεργειακών προϊόντων. Στην κατεύθυνση αυτή αποτροπής της διάρκειας των πληθωριστικών πιέσεων, οι κεντρικές τράπεζες θα αποφάσιζαν τη διατήρηση των επιτοκίων τους σε χαμηλά επίπεδα, προκειμένου οι δημόσιοι φορείς να δαπανήσουν περισσότερους πόρους μετασχηματισμού της προσφοράς ενέργειας και της μείωσης των τιμών των ενεργειακών προϊόντων.

Σε διαφορετική περίπτωση, η προτεραιότητα της οικονομικής πολιτικής δεν θα πρέπει να είναι η καταπολέμηση του πληθωρισμού (A. Martin, 18/5/2022) αλλά η βαθύτερη κατανόηση των στόχων, των όρων μετάβασης της Δύσης από τη «δίδυμη» εξάρτησή της καθώς και των ριζικών μετασχηματισμών αποπαγκοσμιοποίησης που θα συντελεστούν σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Αυτό σημαίνει ότι στο μέλλον οι παγκόσμιες οικονομικές, εμπορικές, τεχνολογικές, ενεργειακές σχέσεις των κρατών δεν θα καθοδηγούνται από το χαμηλό κόστος εργασίας και παραγωγής αλλά από άλλα κριτήρια, κυρίως, πολιτικά, γεωπολιτικά, κλιματολογικά, κοινωνικοϋγειονομικά (Isabelle Bensidoun, Alternatives Economiques, 21/5/2022).

Στην πορεία αυτή κεντρική θέση κατέχουν οι όροι με τους οποίους θα συντελεστεί αυτή η μετάβαση, με την έννοια της εγκαθίδρυσης του νέου κοινωνικοοικονομικού παραδείγματος σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο με ειρηνικό-δημοκρατικό ή με πολεμικό και αυταρχικό τρόπο.

Nike και Cisco εγκαταλείπουν τη ρωσική αγορά

Σε επιχειρηματικό επίπεδο η Δύση συνεχίζει να κόβει τους δεσμούς της με τη Ρωσία – όχι όμως και με την Κίνα και την Ινδία, που όπως όλα δείχνουν θα εξελιχθούν σε ένα είδος προθαλάμων ή ενδιάμεσων σταθμών για τα δυτικά προϊόντα προτού φθάσουν στην «τιμωρούμενη» για την επιθετικότητά της Ρωσία και ταυτόχρονα, αν το δει κανείς από την άλλη πλευρά, ίσως εξελιχθούν σε ένα είδος καθαρτηρίου ή κολυμβήθρας του Σιλωάμ για τα ρωσικά προϊόντα (ενέργεια και πρώτες ύλες) προτού φθάσουν στις δυτικές αγορές.

Για την ώρα πάντως η μία μετά την άλλη οι δυτικές πολυεθνικές «πακετάρουν και αναχωρούν» από τη Ρωσία. Η Nike και η Cisco πήραν σειρά μετά τη McDonald’s και τη Starbucks και είναι οι τελευταίες (έως την περασμένη Πέμπτη) που ανακοίνωσαν ότι φεύγουν (η Cisco μάλιστα φεύγει και από τη Λευκορωσία, που είναι δορυφόρος του καθεστώτος Πούτιν). Αμφότερες στις ανακοινώσεις τους σημειώνουν ότι θα φροντίσουν για τους εργαζομένους που απασχολούσαν εκεί, ώστε να μη χάσουν τη δουλειά τους ή στοχοποιηθούν – θα μπορούσαν βεβαίως οι δύο αμερικανικοί κολοσσοί να τους καλέσουν να «αυτομολήσουν» στη Δύση και να τους επαναπροσλάβουν, είναι βέβαιο ότι κάποιοι από τους «κομπιουτεράδες» της Cisco ευχαρίστως θα μετανάστευαν στη Σίλικον Βάλεϊ.

Η Nike λειτουργούσε περισσότερα από 50 καταστήματα λιανικής στη Ρωσία και περίπου το ένα τρίτο εξ αυτών έχει ήδη κλείσει. Από τον Μάρτιο η κορυφαία εταιρεία αθλητικών ειδών έχει πάψει να δέχεται παραγγελίες μέσω Διαδικτύου στη Ρωσία. Τον Μάιο τα ρωσικά ΜΜΕ μετέδωσαν ότι η Nike είχε συμφωνήσει να μεταβιβάσει στη ρωσική εταιρεία δικαιόχρησης (franchising) με την οποία συνεργάζεται την πλήρη ευθύνη για 37 καταστήματά της.

*Ο κ. Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι ομότιμος καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου και ο κ. Βασίλης Γ. Μπέτσης δρ Παντείου Πανεπιστημίου.