Σε ταραγμένες εποχές, το ελεύθερο εμπόριο κινδυνεύει

Έχουμε περάσει τώρα σε μια τρίτη εποχή στην ιστορία της μεταπολεμικής παγκόσμιας οικονομικής τάξης. Η πρώτη ξεκίνησε από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και διήρκεσε έως τη δεκαετία του 1970 και χαρακτηρίστηκε από φιλελευθεροποίηση, κυρίως μεταξύ των πλουσιότερων χωρών που ήταν στενοί σύμμαχοι των ΗΠΑ στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου. Από τη δεκαετία του 1980 και ιδιαίτερα μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, πιο ριζοσπαστικές μορφές οικονομικού φιλελευθερισμού, γνωστές ως «νεοφιλελευθερισμός», εξαπλώθηκαν σε όλο τον κόσμο. Η δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου το 1995 και η ένταξη της Κίνας το 2001 ήταν τα ορόσημα αυτής της δεύτερης εποχής.

Περνάμε τώρα σε μια νέα εποχή παγκόσμιας αταξίας, που χαρακτηρίζεται από λάθη στο εσωτερικό των χωρών και παγκόσμιες τριβές. Στο εσωτερικό, υπήρξε αποτυχία, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, ως προς την υιοθέτηση πολιτικών που μετριάζουν τις επιπτώσεις της προσαρμογής στην οικονομική αλλαγή και παρέχουν ασφάλεια και ευκαιρίες σε όσους επηρεάζονται αρνητικά. Τα ρητορικά τεχνάσματα του εθνικισμού και της ξενοφοβίας έχουν επικεντρώσει την οργή σε «αθέμιτους» ανταγωνιστές, και ιδιαίτερα στην Κίνα. Στις ΗΠΑ, η ιδέα στρατηγικού ανταγωνισμού με την Κίνα έχει γίνει επίσης όλο και πιο ευρέως αποδεκτή και από τα δύο κόμματα, ενώ η ίδια η Κίνα έχει γίνει πιο κατασταλτική και εσωστρεφής. Με τον πόλεμο στην Ουκρανία, αυτοί οι διαχωρισμοί έχουν λάβει βαθύτερες διαστάσεις.

Πώς σε έναν τέτοιο κόσμο θα μπορούσε να διατηρηθεί ένα φιλελεύθερο παγκόσμιο σύστημα εμπορίου; «Με μεγάλη δυσκολία» είναι η απάντηση. Ωστόσο, διακυβεύονται τόσα πολλά για τόσους πολλούς που όλοι όσοι έχουν κάποια επιρροή πρέπει να προσπαθήσουν.

Ευτυχώς, ένας μεγάλος αριθμός λιγότερο ισχυρών χωρών κατανοεί τι διακυβεύεται. Θα πρέπει να είναι πρόθυμοι να αναλάβουν την πρωτοβουλία, στο μέτρο του δυνατού, ανεξάρτητα από το τι αποφασίζουν να κάνουν οι αντιμαχόμενες υπερδυνάμεις. Στο πλαίσιο αυτό, ακόμη και οι περιορισμένες επιτυχίες της υπουργικής συνάντησης του ΠΟΕ στη Γενεύη είναι σημαντικές. Έχουν κρατήσει τουλάχιστον τον κινητήρα εν λειτουργεία.

Ωστόσο, είναι πιο σημαντικό να διευκρινιστούν και στη συνέχεια να αντιμετωπιστούν οι πιο θεμελιώδεις προκλήσεις για το φιλελεύθερο εμπορικό σύστημα. Εδώ είναι πέντε από αυτές.

Πρώτον, η βιωσιμότητα. Η διαχείριση των παγκόσμιων κοινών τυπικών στις συναλλαγές έχει γίνει η πιο σημαντική συλλογική πρόκληση της ανθρωπότητας. Οι εμπορικοί κανόνες πρέπει να καταστούν πλήρως συμβατοί με αυτόν τον στόχο. Ο ΠΟΕ είναι ένα προφανές φόρουμ για την αντιμετώπιση των καταστροφικών επιδοτήσεων, ιδίως για την αλιεία. Γενικότερα, πρέπει οι κανόνες να είναι συμβατοί με πεφωτισμένες πολιτικές, όπως η τιμολόγηση του άνθρακα. Οι προσαρμογές τιμών στα σύνορα, που απαιτούνται για να αποτραπεί η μετατόπιση της παραγωγής σε τοποθεσίες χωρίς την κατάλληλη τιμολόγηση, αποτελούν ταυτόχρονα κίνητρο και ποινή. Αυτά πρέπει να συνδυαστούν με μεγάλης κλίμακας βοήθεια προς τις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να αντιμετωπίσουν την κλιματική μετάβαση.

Δεύτερον, ασφάλεια. Εδώ πρέπει να διαχωρίσει κανείς τα οικονομικά ζητήματα από τα πιο στρατηγικά και τα ζητήματα που μπορεί να χειριστούν οι επιχειρήσεις από αυτά που πρέπει να απασχολούν τις κυβερνήσεις. Οι αλυσίδες εφοδιασμού έχουν, για παράδειγμα, δείξει έλλειψη στιβαρότητας και ανθεκτικότητας. Οι επιχειρήσεις πρέπει να επιτύχουν μεγαλύτερη διαφοροποίηση. Αλλά αυτό είναι επίσης δαπανηρό. Οι κυβερνήσεις μπορούν να βοηθήσουν παρακολουθώντας τις αλυσίδες εφοδιασμού σε επίπεδο βιομηχανίας. Αλλά δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά της διαχείρισης τέτοιων πολύπλοκων συστημάτων.

Οι κυβερνήσεις έχουν όντως έννομο συμφέρον για το εάν οι οικονομίες τους εξαρτώνται υπερβολικά στις εισαγωγές από πιθανούς εχθρούς, καθώς η Ευρώπη χρησιμοποιεί φυσικό αέριο από τη Ρωσία. Ομοίως, πρέπει να ασχολούνται με την τεχνολογική ανάπτυξη, ιδίως σε τομείς σχετικούς με την εθνική ασφάλεια. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι να δημιουργηθεί μια αρνητική λίστα προϊόντων και δραστηριοτήτων που θεωρούνται ενδιαφέροντος ασφάλειας, εξαιρώντας τα από τους συνήθεις κανόνες εμπορίου ή επενδύσεων, αλλά διατηρώντας τους κανόνες αυτούς για τα υπόλοιπα.

Τρίτον, οι συνασπισμοί. Η Τζάνετ Γιέλεν, Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, έχει συστήσει το “friendshoring” (σ.σ. περιορισμός του εμπορίου βασικών εισροών σε αξιόπιστες χώρες, προκειμένου να μειωθούν οι κίνδυνοι για τις αλυσίδες εφοδιασμού) ως μερική απάντηση στις ανησυχίες για την ασφάλεια. Άλλοι προτείνουν περιφερειακά μπλοκ. Κανένα από τα δύο δεν έχει νόημα. Η πρώτη υποθέτει ότι οι «φίλοι» είναι παντοτινοί και θα απέκλειε τις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είναι στρατηγικά ζωτικής σημασίας: είναι το Βιετνάμ φιλική χώρα, εχθρική, ή τίποτα από τα δύο; Θα δημιουργούσε επίσης αβεβαιότητα και θα επέβαλε βαρύ κόστος. Ομοίως, η περιφερειοποίηση του παγκόσμιου εμπορίου θα ήταν δαπανηρή. Πάνω απ ‘όλα, θα απέκλειε τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη από την Ασία, την πιο πυκνοκατοικημένη και οικονομικά δυναμική περιοχή του κόσμου, αφήνοντάς την ουσιαστικά στην Κίνα. Αυτή η ιδέα είναι μια οικονομική και στρατηγική ανοησία.

Τέταρτον, πρότυπα. Οι συζητήσεις για τα πρότυπα έχουν γίνει κεντρικό στοιχείο στις εμπορικές διαπραγματεύσεις, πολύ συχνά επιβάλλοντας τα συμφέροντα των πλουσιότερων χωρών σε άλλες. Ένα αμφιλεγόμενο παράδειγμα είναι η πνευματική ιδιοκτησία, όπου τα συμφέροντα ενός περιορισμένου αριθμού δυτικών εταιρειών είναι καθοριστικά. Ένα άλλο είναι τα πρότυπα εργασίας. Ωστόσο, υπάρχουν και τομείς όπου τα πρότυπα είναι απαραίτητα. Ειδικότερα, καθώς αναπτύσσεται η ψηφιακή οικονομία, θα χρειαστούν κοινά πρότυπα δεδομένων. Σε περίπτωση απουσίας τους, το παγκόσμιο εμπόριο θα αντιμετωπίζει ουσιαστικά εμπόδια από ασύμβατες μεταξύ τους απαιτήσεις. Αυτός, παρεμπιπτόντως, ήταν ο λόγος που η ενιαία αγορά της ΕΕ απαιτούσε την ουσιαστική κανονιστική εναρμόνιση που απεχθάνονταν οι υπέρμαχοι του Brexit.

Γραμμικό γράφημα της αναλογίας των επιπέδων μισθών ΗΠΑ προς Κίνα* που δείχνει ότι η Κίνα έχει χάσει δραματικά την ανταγωνιστικότητα μισθών έναντι των ΗΠΑ

Τέλος, η εσωτερική πολιτική. Το σύστημα διατήρησης ανοιχτών συναλλαγών θα είναι αδύνατο χωρίς καλύτερους εγχώριους θεσμούς και πολιτικές που στοχεύουν στην εκπαίδευση του κοινού σχετικά με το κόστος προστασίας και στη βοήθεια όλων εκείνων που επηρεάζονται αρνητικά από τις μεγάλες οικονομικές αλλαγές. Ελλείψει αυτών, ένας ανενημέρωτος εθνικισμός είναι βέβαιο ότι θα κόψει τους εμπορικούς δεσμούς, που έχουν αποφέρει τόσα οφέλη παγκοσμίως.

Αυτή η νέα παγκόσμια εποχή δημιουργεί τεράστιες προκλήσεις. Είναι πιθανό – ίσως ακόμη και σίγουρο- ότι το παγκόσμιο σύστημα θα καταρρεύσει. Σε έναν τέτοιο κόσμο, δισεκατομμύρια άνθρωποι θα χάσουν την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον και οι κοινές παγκόσμιες προκλήσεις θα παραμείνουν αναπάντητες. Το παγκόσμιο εμπόριο είναι μόνο ένα στοιχείο σε αυτήν την εικόνα. Είναι όμως σημαντικό. Η ιδέα του φιλελεύθερου εμπορίου που υπόκειται σε πολυμερείς κανόνες ήταν ευγενής φιλοδοξία. Δεν πρέπει να αφεθεί να χαθεί. Εάν οι ΗΠΑ δεν μπορούν να βοηθήσουν, θα πρέπει να το κάνουν άλλοι.