Δημόσιες δαπάνες και στασιμοπληθωρισμός

Το συνολικό παγκόσμιο χρέος έφτασε τα $303 τρις μέχρι το τέλος του 2021. Το δημόσιο παγκόσμιο χρέος αναμένεται να φθάσει από τα 64 τρις του 2021, στα 71 τρις το 2022 όταν το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι κοντά στα 90 τρις. Τα δυο νέα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας  είναι η ενεργειακή ασφάλεια και η επισιτιστική ασφάλεια, τα οποία  θα κυριαρχήσουν στις προτεραιότητες των χωρών. Πολλές χώρες είχαν αποθέσει τόσο την ενεργειακή όσο και την επισιτιστική τους ασφάλεια σε εισαγωγές από χώρες με αυταρχικά καθεστώτα τα οποία μόλις βρήκαν την ευκαιρία αρχίσαν να εκβιάζουν και να πλουτίζουν αυξάνοντας τις τιμές και δημιουργώντας ανασφάλεια σε όλη την ανθρωπότητα.

Η κρίση του κορωνοϊού το 2020, συνοδεύτηκε από την ενεργειακή κρίση το 2021 με την τεράστια αύξηση των τιμών της ενέργειας και την σταδιακή άνοδο των τιμών των σιτηρών. Το 2022 μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, εμφανίστηκε η επισιτιστική ανασφάλεια όπου σε ένα οκτάμηνο η τιμή του σίτου διπλασιάστηκε και παράλληλα διευρύνθηκε η άνοδος των τιμών της ενέργειας. Το 2023 θα είναι το έτος του πληθωρισμού και θα γίνει πιο αισθητή η επισιτιστική κρίση. Οι ήδη διογκωμένες δημόσιες δαπάνες θα εκτοξευθούν ακόμα παραπέρα τα ελλείματα για να αντιμετωπιστούν οι αλλεπάλληλες κρίσεις.

Τρεις τρόποι υπάρχουν για να χρηματοδοτεί το κράτος τις δαπάνες του: α) οι φόροι β) τα δάνεια και γ) η εκτύπωση νομίσματος οι οποίοι έχουν τις παρακάτω επιπτώσεις:

Α) Φόροι: Με τους φόρους συγκεντρώνονται συγκεκριμένα ποσά κατά έτος για να πληρώνονται οι δαπάνες του κράτους. Οι φόροι  που μπορούν οι πολίτες να πληρώσουν ανέρχονται μέχρι ένα ποσοστό επί του ΑΕΠ. Από εκεί και πάνω υπάρχει υπερφορολόγηση και δημιουργείται ύφεση στην εθνική παραγωγή. Από ένα σημείο και μετά οι φόροι στερούν τόσο την αξιοπρέπεια όσο και την ατομική και οικονομική ελευθερία του ατόμου. Όταν δε οι φόροι δεν επιβάλλονται σε όλους είναι άδικοι και αυξάνουν την οικονομική ανισότητα.

Β) Δάνεια: Τα δάνεια είναι ο μόνος τρόπος να εισρεύσουν στα δημόσια ταμεία άμεσα μεγάλα ποσά. Προϋποθέτουν όμως την επιβολή φόρων  πριν την λήψη του δανείου ώστε να εξασφαλιστεί σίγουρα η πληρωμή των τόκων των δανείων και αργότερα των δόσεων τους.

Διαβάστε επίσης: Μια στασιμοπληθωριστική κρίση χρέους πλησιάζει

Γ) Εκτύπωση νομίσματος από την Ε.Ε.: Υπάρχουν τρία είδη πιστωτικού νομίσματος: α) Η απλή κυκλοφορία που γίνεται δεκτή από τους συναλλασσόμενους β) Η νομική κυκλοφορία όπου το νόμισμα έχει απολυτρωτική δύναμη αλλά ο εκδότης μπορεί να τα εξαργυρώσει και γ) Η καταναγκαστική κυκλοφορία όπου ο εκδότης δεν έχει την υποχρέωση εξαργύρωσης του νομίσματος. Η χώρα μας δεν μπορεί να εκτυπώσει χρήμα αλλά μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση κυρίως μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης.

Η καταναγκαστική κυκλοφορία νομίσματος για την κάλυψη κρατικών δαπανών είναι μια μορφή άτοκου καταναγκαστικού δανείου με δανειστή ολόκληρη την κοινωνία. Επίσης είναι μια μορφή κίβδηλου νομίσματος καθόσον το νόμισμα θα υποτιμηθεί πολύ γρήγορα. Είναι όμως ένας τρόπος να ξεγελαστεί ο πολίτης ώστε να μην καταλάβει την μείωση του μισθού του ή της σύνταξης του, η οποία μείωση πολλές φορές είναι πολλαπλάσια από το εάν λεγόταν η αλήθεια για την ανάγκη και το ποσοστό μείωσης των κρατικών δαπανών.

Συνήθως μια κυβέρνηση δεν μπορεί να συγκρατήσει την έκδοση νομίσματος εντός στενών ορίων οπότε παρουσιάζεται άμεσα το φαινόμενο του πληθωρισμού. Οι συνέπειες του πληθωρισμού είναι:

1)    Αύξηση των τιμών. Καθώς θα αυξάνεται το νόμισμα θα αυξάνονται και οι τιμές. Μετά την πρώτη έκδοση χρήματος θα ακολουθήσουν και άλλες εκδόσεις οι οποίες θα συνεχίσουν να αυξάνουν τις τιμές.

2)    Απώλεια σταθερότητας λόγο των αδιάκοπων διακυμάνσεων στις αυξήσεις των τιμών και του συναλλάγματος. Καμιά συναλλαγή δεν έχει σταθερή βάση και οι επιχειρήσεις γίνονται καιροσκοπικές. Γίνεται ταχεία μεταβολή των εισοδημάτων και αναδιανομή αυτών εις βάρος των ασθενών τάξεων. Όλη η οικονομία πλέον βασίζεται σε συνεχώς κινούμενα θεμέλια. Χάνεται η σταθερότητα η οποία είναι η βάση για την ανάπτυξη της οικονομίας.

Διαβάστε επίσης: Τι είναι ο στασιμοπληθωρισμός;

Το κράτος με την εκτύπωση χρήματος βρίσκει αμέσως και άτοκα, μεγάλα ποσά χωρίς να ζητήσει από τους κεφαλαιούχους τα κεφάλαια τους υπό μορφή δανείου αλλά και ούτε να ζητήσει μέρος των αγαθών από την κοινωνία υπό μορφή φόρων.  Δηλαδή προμηθεύεται χρήματα με «την μαγική ράβδο» οπότε ο πειρασμός για το κράτος και την κοινωνία είναι μεγάλος διότι οι καταστρεπτικές συνέπειες της καταναγκαστικής εκτύπωσης χρήματος δεν φαίνονται αμέσως ούτε για το κράτος, ούτε για τους κεφαλαιούχους ούτε για τους φορολογούμενους. Παρακάτω είναι οι καταστροφικές συνέπειες από την εκτύπωση χρήματος για κάθε κατηγορία:

Ι) Συνέπειες για το κράτος: Υποτίθεται ότι το κράτος λαμβάνει τα χρήματα χωρίς αντιπαροχή. Αλλά αντιπαροχή υπάρχει και μάλιστα πολύ μεγάλη διότι α) Η αύξηση των τιμών αναγκάζει το κράτος να πληρώνει ακριβότερα για τα αγαθά που αγόραζε ή για τις υπηρεσίες που μίσθωνε, β) η αύξηση του συναλλάγματος αναγκάζει το κράτος να αγοράζει ακριβότερα το συνάλλαγμα για την πληρωμή των δανείων του ή για να εισάγει αγαθά και υπηρεσίες από το εξωτερικό. Επίσης θα αναγκαστεί να αυξάνει τους μισθούς και τις συντάξεις καθόσον οι πολίτες εξ αιτίας τις αύξησης των τιμών χάνουν μεγάλη αγοραστική δύναμη.

Η αλματώδη αύξηση των εξόδων του κράτους θα συνοδευτεί από μια αλματώδη κάμψη των εσόδων λόγω της αδυναμίας πληρωμής αυξημένων φόρων. Επιπλέον οι τελωνιακοί φόροι καταρρέον λόγω της μείωσης των εισαγωγών εξ αιτίας της αύξησης της τιμής του συναλλάγματος.  Λόγο της οικονομικής αστάθειας περιορίζεται η οικονομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων οπότε μειώνονται τα έσοδα τους οπότε και τα κέρδη τους με συνέπεια να πληρώνουν λιγότερους φόρους άρα μειώνονται περαιτέρω τα έσοδα του κράτους.

Μοιραία συνέπεια της αύξησης των εξόδων και της μείωσης των εσόδων είναι νέα ελλείμματα τα οποία δεν μπορούν να καλυφθούν από φόρους αλλά ούτε και από δάνεια καθώς τα επιτόκια δανεισμού προς μια χώρα με ένα ασθενες νόμισμα αυξάνονται συνεχώς λόγω του κινδύνου. Οπότε η μόνη πρόχειρη διέξοδος είναι και πάλι εκτύπωση  νέου χρήματος το οποίο θα γεννήσει και πάλι νέο έλλειμμα οπότε θα χρειαστεί και νέα εκτύπωση χρήματος κ.οκ.

ΙΙ) Συνέπειες για τους κεφαλαιούχους: Όσο το κράτος τυπώνει χρήμα αφήνει ανέπαφα και διαθέσιμα, τα κεφάλαια (καταθέσεις, ομόλογα κλπ.) καθόσον ούτε τα φορολογεί ούτε τα δανείζεται. Όσο αυξάνεται ο πληθωρισμός λόγω της εκτύπωσης χρήματος τόσα τα κεφάλαια θα χάνουν αγοραστική δύναμη και η αξία των καταθέσεων θα εξανεμίζεται. Για παράδειγμα με πληθωρισμό 10% ετησίως μπορεί να χαθεί πάνω από τη μισή αξία των καταθέσεων και των λοιπών κεφαλαίων σε μια πενταετία. Δηλαδή είναι σαν να φορολογηθούν οι καταθέσεις κατά 50%.

ΙΙΙ) Συνέπειες για τους φορολογούμενους:  Η εκτύπωση χρήματος είναι η χειρότερη μορφή φορολόγησης.  Ο φόρος στερεί από το φορολογούμενο μέρος του εισοδήματος του. Η εκτύπωση χρήματος στερεί μέρος και του εισοδήματος και της περιουσίας του. Ακόμα και αυτός που δεν έχει περιουσία πλήττεται από την αύξηση των τιμών και μάλιστα με διπλό τρόπο διότι α) η εκτύπωση χρήματος αυξάνει τις τιμές όλων των ειδών, ενώ με την φορολόγηση θα μπορούσαν να μείνουν αφορολόγητα τα βασικά είδη πρώτης ανάγκης και β) Στην επιβολή φόρων, οι αυξήσεις στις τιμές εισέρχονται κατευθείαν στα δημόσια ταμεία και έτσι ενισχύονται τα οικονομικά του κράτους. Στην εκτύπωση χρήματος οι αυξήσεις στις  τιμές δεν καταλήγουν στα δημόσια ταμεία αλλά στα χέρια κερδοσκόπων.

Διαβάστε επίσης: Εκπιπτόμενες και μη δαπάνες από τις επιχειρήσεις (2022)

Εκτός των παραπάνω αρνητικών συνεπειών υπάρχουν ακόμα δύο σημαντικές επιπτώσεις στην εθνική οικονομία: i) Όσο εύκολα θεσπίζεται η εκτύπωση χρήματος άλλο τόσο δυσκολότερα αποσύρεται   και ii) Η απότομη ή απλά η ταχεία άρση της εκτύπωσης χρήματος επιφέρει σχεδόν όσα δεινά και η θέσπιση της. Ο ένα λόγος είναι ότι η άρση της εκτύπωσης χρήματος θα μειώσει τις υπερβολικές τιμές των αγαθών και υπηρεσιών αλλά οι μισθοί και κυρίως των δημοσίων υπαλλήλων και οι συντάξεις που είχαν επίσης αυξηθεί υπέρμετρα, δεν θα μπορούν να μειωθούν λόγω των αντιδράσεων. Ο άλλος λόγος είναι η αναστάτωση που επέρχεται στις συμβάσεις μεταξύ των ιδιωτών. Μετά την άρση της εκτύπωσης χρήματος θα επέλθει μείωση των τιμών και μισθών, οπότε αυτός που έχει δανειστεί κατά την περίοδο της εκτύπωσης χρήματος, θα βρεθεί να οφείλει υπέρογκα ποσά στους δανειστές λόγω της πτώσης των τιμών και μισθών που θα επιφέρει η άρση της εκτύπωσης, πράγμα το οποίο είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε χρεοκοπία αυτούς που χρωστούν. Η κοινή γνώμη συμπαθεί περισσότερο τους οφειλέτες παρά τους δανειστές οπότε υπάρχουν μεγάλες κοινωνικές αντιδράσεις. Η χρήση της εκτύπωσης χρήματος για την κάλυψη των κρατικών δαπανών, στην πραγματικότητα καταστρέφει τους πολίτες δυο φορές. Μια κατά την έναρξη εκτύπωσης και άλλη μια κατά την άρση της εκτύπωσης.

Ουσιαστικά η εκτύπωση χρήματος για την κάλυψη των κρατικών δαπανών είναι για την οικονομία ότι η μορφίνη για τον ανθρώπινο οργανισμό. Καταπραΰνει τους πόνους χωρίς να θεραπεύει την ασθένεια και παράλληλα εξασθενίζει την οικονομία. Αλλά η εθισμένη πλέον οικονομία χρειάζεται και άλλη δόση εκτύπωσης χρήματος κ.οκ. Έτσι το παγκόσμιο δημόσιο χρέος έχει αυξάνεται συνεχώς. Το παγκόσμιο δημόσιο χρέος έφτασε τα $226 τρις μέχρι το τέλος του 2020, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη αύξηση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με μόνο το 2020 να έχει αυξηθεί κατά 28 τρις. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος που έχουμε μακροχρόνια, πλέον του κινδύνου των πυρηνικών

Τα καλά δημόσια οικονομικά προάγουν μία χώρα ενώ τα άσχημα την καταστρέφουν. Ένα προνοητικό κράτος θα έπρεπε να συγκρατεί τις δαπάνες του για να μην υπερφορολόγει τους πολίτες. Για παράδειγμα η Ιρλανδία μια χώρα με τεράστιες πολυεθνικές επιχειρήσεις, έχει κρατικές δαπάνες 39% του ΑΕΠ. Η Ελλάδα όμως με κρατικές δαπάνες της γενικής κυβέρνησης 45% του ΑΕΠ έχει υπέρογκες σπατάλες με αποτέλεσμα να υπερφορολογεί τους πολίτες. Όσο δε, συνεχίζει να δανείζετε για να πληρώνονται οι υπέρογκες κρατικές δαπάνες τόσο θα αυξάνονται οι φόροι.  Οι εκάστοτε κυβερνώντες, διαχειριστές του δημοσίου χρήματος για να μην χάσουν το προνόμιο τους να κατασπαταλούν ανεύθυνα το δημόσιο χρήμα,  επιδίδονται σε συστηματική προπαγάνδα παραπλάνησης των πολιτών ώστε να μην κατανοήσουν τον τόσο θεμελιώδη νόμο της οικονομίας: Μόνο η  μείωση των υπέρογκων κρατικών δαπανών μπορεί να επιφέρει αντίστοιχη μείωση φόρων και ανακούφιση των πολιτών από την υπερφορολόγηση.

Η Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τις επικείμενες κρίσεις και κυρίως για να εξασφαλίσει την ενεργειακή και επισιτιστική ασφάλεια της, δεν έχει περιθώριο ούτε να δανειστεί αλλά και ούτε να επιβάλει νέους φόρους. Θα βρεθεί σε μια δύσκολη περίοδο κατά την οποία, μπορούν να βρεθούν χρηματικοί πόροι μόνο από την αύξηση του ΑΕΠ. Κάθε μονάδα αύξησης του ΑΕΠ μπορεί να επιφέρει περίπου 800 εκ νέα έσοδα ετησίως. Επομένως η ανάπτυξη είναι μονόδρομος αλλά υπονομεύεται από την υπάρχουσα υπερφορολόγηση και άνοδο του πληθωρισμού που οδηγεί σε στασιμοπληθωρισμό, δηλαδή αύξηση τιμών χωρίς σημαντική ανάπτυξη ανεργία και ύφεση.

Ατσαλάκης Γιώργος,   Αναπληρωτής  Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης

Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης