Η Ευρώπη κοιτά… αμήχανη τις φλόγες των πολέμων να θεριεύουν

Μία από τις πιο γνωστές φράσεις του Ζαν Μονέ, ο οποίος θεωρείται από τους «πατέρες» της ιδέας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης η οποία οδήγησε στην ίδρυση αρχικά της ΕΟΚ και μετέπειτα της ΕΕ, είναι ότι «η Ευρώπη θα διαμορφωθεί μέσα από την κρίση». Εάν τον πιστέψουμε, τότε λογικά θα έπρεπε η Ευρώπη να έχει κάνει κάποια, έστω, βήματα προς την ενοποίησή της μετά τις αλλεπάλληλες κρίσεις που την έχουν πλήξει τα τελευταία 15 περίπου χρόνια.

Τι άλλο να περιμένει κανείς, άλλωστε, για να διαπιστώσει εάν ο Μονέ είχε δίκιο από την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-’10, την προσφυγική του 2015-’16, την πανδημία του 2020-’21 (που δεν έχει τελειώσει ακόμη), την κλιματική αλλαγή που εντείνεται και, φυσικά, του πρώτου και του δεύτερου πολέμου στην Ουκρανία και των άλλων ένοπλων συγκρούσεων που μαίνονται στη γειτονιά της; Προφανώς τίποτε.

• Διαβάστε επίσης: Οι 100 ημέρες που άλλαξαν τον κόσμο

Γι’ αυτό ακριβώς, όμως, τα συμπεράσματα είναι μάλλον απογοητευτικά. Ειδικά καθώς ο πόλεμος, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, έχει αφήσει τον βασιλιά γυμνό, χωρίς να μπορεί να κρύψει τα ελαττώματά του.

Ουκρανία και Κόσοβο

«Η ανάφλεξη στα Βαλκάνια αναδεικνύει τους κινδύνους ξεσπάσματος και άλλων συγκρούσεων στην Ευρώπη», σημειώνει σε ανάλυσή του στην Wall Street Journal ο Μπόγιαν Παντσέφσκι. Πρόσθεσε δε ότι «καθώς ο πόλεμος Ρωσίας και Ουκρανίας συνεχίζεται, οι συνοριακές διαμάχες μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας θα μπορούσαν να θέσουν σε επιπλέον δοκιμασία την ικανότητα της ΕΕ να διαχειρίζεται τα ζητήματα ασφαλείας γύρω από τα σύνορά της».

• Διαβάστε επίσης: Το μακρύ χέρι της Τουρκίας στα Βαλκάνια

Αφορμή για το συγκεκριμένο άρθρο, όπως είναι προφανές, αποτέλεσε η ένταση που επικράτησε τις προηγούμενες ημέρες στα όρια της σερβοκρατούμενης περιοχής του βόρειου Κοσόβου, όπου βγήκαν τα όπλα μετά από πολύ καιρό, αναγκάζοντας το ΝΑΤΟ – διαθέτει στη χώρα δύναμη 4.000 στρατιωτών – να απειλήσει με επέμβαση. Κάτι ανάλογο έγινε και με τον Ιβάν Κράστεφ, ο οποίος διατύπωσε τη δική του εκτίμηση στους Financial Times.

«Χάνεται ο έλεγχος»

«Η ΕΕ χάνει τον έλεγχο των γεγονότων στην σπαρασσόμενη από διαμάχες περιφέρειά της», τονίζει χαρακτηριστικά, διαπιστώνοντας παράλληλα ότι «η αποτυχία (της ΕΕ) είναι πιο προφανής στα Βαλκάνια, τα οποία είναι ακατάλληλα για την εφαρμογή των πολιτικών μοντέλων τα οποία έχουν εκπονηθεί στη δυτική Ευρώπη».

Ο ίδιος, στη συνέχεια, ισχυρίζεται ότι η ΕΕ δεν θα είναι ποτέ σε θέση να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία εάν αποτύχει να επανεξετάσει την «βαλκανική εμπειρία» της. «Η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν δεν είναι η Σερβία του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και η Ουκρανία δεν είναι Βοσνία. Όμως, η απαρχή κάθε βιώσιμης στρατηγικής πρέπει να είναι η αποτυχία της ΕΕ να μετασχηματίσει και να ενσωματώσει τα Βαλκάνια και όχι η, μερική έστω, επιτυχία των Βρυξελλών να ενσωματώσουν την κεντρική Ευρώπη».

Η ουσία είναι ότι, ανεξαρτήτως των ιδιαιτεροτήτων των Βαλκανίων και της κεντρικής Ευρώπης ή του σοκ που έχει προκαλέσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι «27» μοιάζουν να είναι… περικυκλωμένοι από ενεργές εστίες που μπορούν να οδηγήσουν σε γενικότερη ανάφλεξη, ανά πάσα στιγμή. Σε μια τέτοια περίπτωση δε, όπως έχει ήδη αποδειχθεί στην πράξη, η ΕΕ δεν διαθέτει ούτε ενιαία γραμμή ούτε τις δυνατότητες να αντιμετωπίσει μόνη τις κρίσεις στη γειτονιά της.

Τα τρία σενάρια…

Πρακτικά, λοιπόν, καθώς στις προηγούμενες κρίσεις η Ευρώπη δεν έκανε τα βήματα που θα περίμενε ή θα ήλπιζε ο Μονέ, έχει μπροστά της τρεις επιλογές, εάν θέλει να αλλάξει επίπεδο στις επόμενες, που αργά ή γρήγορα θα εκδηλωθούν.

Η μία είναι να αποφασίσει να σφυρίζει αδιάφορα, αφήνοντας τις εξελίξεις στην τύχη τους και ελπίζοντας ότι το «καλό» τελικώς θα επικρατήσει. Ότι, για παράδειγμα, Πούτιν και Ζελένσκι θα δεχθούν την… επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος και να συνάψουν εκεχειρία – γιατί όχι και ειρήνη – επιτρέποντας τη σταδιακή επιστροφή στην προ του πολέμου κανονικότητα και το business as usual.

Μια δεύτερη επιλογή για την Ευρώπη είναι να οχυρωθεί όσο μπορεί πιο καλά εντός των συνόρων της και προσπαθώντας τίποτε από όσα συμβαίνουν έξω από αυτά να μην τα διαπεράσει – είτε αυτό είναι πρόσφυγες είτε χώρες που θέλουν να γίνουν μέλη της ΕΕ για να νιώσουν πιο ασφαλείς απέναντι στους ανταγωνιστές τους ή εκείνους που αμφισβητούν την ανεξαρτησία τους και την εδαφική τους ακεραιότητα.

Τέλος, υπάρχει και ο δρόμος του μετασχηματισμού του σημερινού ευρωπαϊκού οικοδομήματος, έτσι ώστε να αποκτήσει τη ικανότητα να διαμορφώνει τις εξελίξεις όπως θέλει και να τις οδηγεί στην κατεύθυνση που επιβάλλουν τα συμφέροντα των «27». Ανάμεσα στα άλλα, να αποκτήσει ένα στρατό ο οποίος θα είναι σε θέση να κοιτάξει στα μάτια τον αντίστοιχο των ΗΠΑ – ή, αν μη τι άλλο, εκείνον του Πούτιν.

… και η πραγματικότητα

Εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς ότι η πρώτη επιλογή δεν έχει καμία τύχη, ενώ η δεύτερη είναι πρακτικά ανέφικτη – έστω κι αν αναβάλει για κάποιο διάστημα το «μοιραίο». Αμφότερες δε δίνουν οριστικά και αμετάκλητα στο ΝΑΤΟ και τους Αμερικανούς τον πρώτο λόγο για τα όσα συμβαίνουν και θα συμβούν στην Ευρώπη.

Όσο για την τρίτη επιλογή, έχει μία προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ: Να έχουν καταλήξει οι εταίροι σε μια ενιαία γραμμή αναφορικά με το ποια είναι τα κοινά τους συμφέροντα και να είναι αποφασισμένοι να την υπηρετήσουν. Κι αυτό είναι κάτι που δεν χρειάζεται κανείς να είναι ειδήμων για να καταλάβει πως όχι απλώς δεν ισχύει σήμερα, αλλά πολύ δύσκολα θα επιτευχθεί αύριο ή μεθαύριο.

Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα, θα έλεγε ο λαός. Ο Μονέ, άραγε, πώς θα περιέγραφε αυτή την κατάσταση; Θα είχε κάποια πρόταση;