Μπορούμε να αλλάξουμε την (ενεργειακή) μοίρα μας;

Τις τελευταίες εβδομάδες καταρρίπτονται ρεκόρ θερμοκρασίας (όπως στην Αγγλία), σημειώνονται οι μεγαλύτερες ξηρασίες των τελευταίων 1.200 χρόνων με χιλιάδες θανάτους (όπως σε Ισπανία και Πορτογαλία) και πυρκαγιές σαρώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους σε όλο τον πλανήτη. Η ανθρωπογενής κλιματική κρίση, που οφείλεται κατά βάση στα αέρια του θερμοκηπίου που εκπέμπονται από την καύση ορυκτών καυσίμων, τρέχει γρηγορότερα από ό,τι εκτιμούσαν τα κλιματικά μοντέλα. Αυτό συμβαίνει γιατί οι προσπάθειες άμβλυνσης του φαινομένου είναι πολύ κατώτερες των σχετικών δεσμεύσεων. Μάλιστα, οι εκπομπές θερμοκηπίου, και παρά τις ρητορείες για μείωσή τους, πρόκειται φέτος να φθάσουν στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, έχοντας τον ταχύτερο ρυθμό αύξησης τα τελευταία 50 χρόνια (με εξαίρεση το 2020, που πολλές οικονομίες ήταν σε lockdown λόγω πανδημίας).

Τα ορυκτά καύσιμα είναι επιπλέον η αιτία για τη σημερινή ενεργειακή κρίση, οι επιπτώσεις της οποίας ξεπερνούν τις πετρελαϊκές κρίσεις του 1970, καθώς αφορούν όλους τους καταναλωτές, κάνοντας κεντρικό το πρόβλημα των προσιτών τιμών. Για κάποιους, ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία είναι η 11η Σεπτεμβρίου για την ενέργεια, καθώς μπορεί να δημιουργήσει μια νέα ενεργειακή πραγματικότητα, που ξεκινάει από την Ευρώπη αλλά επηρεάζει τα πιο μακρινά σημεία της παγκόσμιας οικονομίας. Η Πράσινη Συμφωνία (Green Deal) κινδυνεύει να μετατραπεί σε «Μαύρη» υπό τον φόβο της ενεργειακής ασφάλειας, με την επιστροφή της ατζέντας των ορυκτών καυσίμων και των αλυσίδων υπερκερδοσκοπίας τους.

Οι αλυσίδες αυτές είναι τόσο ισχυρές που δεν μπορούν να ξεφύγουν ούτε οι ΗΠΑ, που εν πολλοίς τις δημιούργησαν. Δεκαπέντε χρόνια πίσω οι ΗΠΑ εισήγαγαν τα δύο τρίτα του πετρελαίου που κατανάλωναν. Σήμερα, που είναι η 1η πετρελαιοπαραγωγός χώρα στον πλανήτη, οι αμερικανοί πολίτες παραμένουν το ίδιο ευάλωτοι στην υπερκερδοσκοπία των αμερικανικών πετρελαϊκών, με τις αυξήσεις στις αντλίες και την ακρίβεια να πιάνουν ιστορικό υψηλό. Οι κοινωνίες της Αμερικής, της Ευρώπης και της Ελλάδας θα ήταν πιο ασφαλείς και ανθεκτικές στις κρίσεις εάν κατανάλωναν λιγότερα ορυκτά καύσιμα και είχαν κυριαρχήσει οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και η εξοικονόμηση ενέργειας. Πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό; Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ελλάδας. Στο βιβλίο του Tim Marshall «Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας», η κεντρική άποψη είναι πως η γεωγραφία μιας χώρας δεν είναι απλώς πεδιάδες, βουνά, θάλασσες και ποτάμια. Είναι η μοίρα ανθρώπων και λαών. Στο ίδιο βιβλίο τονίζεται η σημασία των φυσικών πόρων, που αν αξιοποιηθούν από τις χώρες που τις κατέχουν μπορούν να τις καταστήσουν αυτόνομες. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, που έχει πολύ πλούσιο δυναμικό ΑΠΕ, όπως αέρας, ήλιος, νερό, βιομάζα και γεωθερμία, θα μπορούσε να τις καταστήσει άρρηκτα συνδεδεμένες με το αναπτυξιακό και παραγωγικό της μοντέλο, και μέσω της διάχυσής τους στους πολίτες να διασφαλίζει οικονομικά προσιτή, καθαρή και εγχώρια ενέργεια. Αυτό όμως δεν έχει συμβεί και δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα συμβεί στο μέλλον. Το αντίθετο. Στην Ελλάδα σήμερα νέες προγραμματισμένες επενδύσεις αφορούν υποδομές δικτύων φυσικού αερίου για θέρμανση και έργα υποδοχής υγροποιημένου φυσικού αερίου, μετατρέποντας τη χώρα σε ένα διαμετακομιστικό κέντρο εισαγόμενων ορυκτών καυσίμων. Και αυτό ενώ, σύμφωνα με όλες τις διεθνείς μελέτες, η Ελλάδα βρίσκεται στην καρδιά της κλιματικής απορρύθμισης.

Γιατί όμως η Ελλάδα υστερεί στην αξιοποίηση των φυσικών της πόρων, που θα μπορούσαν να την αναδείξουν σε έναν κόμβο παραγωγής και εξαγωγής καθαρής ενέργειας; Αν θυμηθούμε ένα άλλο βιβλίο των Ατζέμογλου και Ρόμπινσον «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη», μία βασική παράμετρος που εξηγεί πώς μερικά έθνη μπόρεσαν να σταθούν στα πόδια τους και να δημιουργήσουν συνθήκες ευημερίας και ανεξαρτησίας ενώ άλλα όχι, κρύβεται στα ανοιχτά και τα κλειστά συστήματα των πολιτικών και οικονομικών θεσμών αντίστοιχα.

Στα σημερινά κλειστά συστήματα σύγχρονοι «ιεροκήρυκες» και «προφήτες» αναπαράγουν τις γνωστές «εθισμένες στα ορυκτά καύσιμα» ιδέες τους. Μάλιστα, ως εκφραστές της μίας και απόλυτης αλήθειας απαιτούν ταύτιση με το χιλιοφορεμένο αφήγημα που χρόνια τώρα προσφέρουν (και οδηγεί από τη μια κρίση στην άλλη). Στα ανοιχτά συστήματα των ενισχυμένων δομών, θεσμών και δικτύων, όλα τα μέλη μπορούν να συμμετάσχουν σε μια ενιαία κοινότητα συνιδιοκτησίας της κλιματικής δράσης και ομότιμης παραγωγής καθαρής ενέργειας. Εκφράζεται με αυτό τον τρόπο ο κοινωνικός πολιτισμός της κοινής δράσης για ενεργειακή δημοκρατία και κλιματική δικαιοσύνη.

Η ορυκτή ενέργεια σήμερα δοκιμάζει τις αντοχές των κοινωνιών. Η καθαρή ενέργεια μπορεί να ενώσει και να αλλάξει την προδιαγεγραμμένη κατεύθυνση της χώρας και του πλανήτη πριν αποβεί μοιραία.

Ο κ. Χάρης Δούκας είναι αναπληρωτής καθηγητής ΕΜΠ, μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της ιστοσελίδας CLIMA 21.

Πηγή: Έντυπη έκδοση «Το Βήμα της Κυριακής»