Είναι η ενεργειακή κρίση παγκόσμια ή ευρωπαϊκή;

Α. Εισαγωγή

Για να επιλύσουμε την παρούσα ενεργειακή κρίση, οφείλαμε και οφείλουμε να καταρρίψουμε αρχικά την επικρατούσα πολιτική ρητορική και την πολιτική «αντίληψη» περί της ύπαρξης μιας «παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης» που εκδηλώνεται ταυτόχρονα στο σύνολο των χωρών της υφηλίου. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσουμε να διαμορφώσουμε δημόσιες οικονομικές πολιτικές οι οποίες θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης συμβάλλοντας στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.

Από την οικονομική θεωρία και την εμπειρία γνωρίζουμε ότι το οικονομικό μέγεθος μιας εθνικής αγοράς καθορίζει, αν αυτή η αγορά είναι παθητική λήπτρια των διεθνών τιμών των προϊόντων (price taker) ή αν είναι η διαμορφώτρια των διεθνών τιμών τους (price maker).

Διαβάστε επίσης: Έρχεται ο “ΟΠΕΚ” του φυσικού αερίου; Το σχέδιο Ρωσίας-Ιράν 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω του οικονομικού μεγέθους της (η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά στον κόσμο), διαμορφώνει τις διεθνείς τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών συμπεριλαμβανομένων και των τιμών της ενέργειας. Έτσι αν ο οιοσδήποτε ορίζει την ενεργειακή κρίση ως παγκόσμια κρίση οφείλει να μην παραβλέπει ότι η Ευρωπαϊκή ενιαία αγορά λόγω του μεγέθους της, διαμορφώνει τις διεθνείς τιμές. Και έτσι, ανάλογα πάντα των συνθηκών που επικρατούν στην ευρωπαϊκή αγορά, η εν λόγω αγορά μπορεί να προκαλέσει είτε παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη είτε παγκόσμια οικονομική κρίση.

Στην τρέχουσα περίοδο, η ενεργειακή κρίση στην ευρωπαϊκή αγορά προκαλεί παγκόσμια ενεργειακή κρίση. Πιο συγκεκριμένα:

Β. Η αναζήτηση νέων προμηθευτών φυσικού αερίου από τις ευρωπαϊκές εταιρίες και τα ευρωπαϊκά κράτη προκαλεί διεθνή ενεργειακή κρίση

Η μαζική και περιορισμένη χρονικά (δηλαδή πριν την έναρξη του χειμώνα του 2022/23) αναζήτηση από την πλευρά των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ποσότητας 155 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων  φυσικού αερίου (ανά έτος), για να καλύψει η ΕΕ το έλλειμμα  φυσικού αερίου στα κράτη μέλη της, λόγω του περιορισμού, αν όχι της ολικής διακοπής από την ίδια τη Ρωσία, της προσφοράς του ρωσικού φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές εταιρίες, αύξησε τη ζήτηση και τις τιμές φυσικού αερίου στις διεθνείς αγορές.

Το Ευρωπαϊκό εγχείρημα της διεθνής αναζήτησης τόσο μεγάλων ποσοτήτων φυσικού αερίου που θα πρέπει να καλύπτουν το 40% της συνολικής ετήσιας ευρωπαϊκής κατανάλωσης φ.α. , ήταν και είναι ακόμη δυσκολότερο αν αντιληφθεί ο οιοσδήποτε ότι η αναζήτηση της ΕΕ και των κρατών μελών της επικεντρώνεται στην αναζήτηση κυρίως υγροποιημένου φυσικού αερίου.  Οι χερσαίοι δρόμοι δηλαδή, οι αγωγοί μεταφοράς φυσικού αερίου, ως γνωστόν(;) ελέγχονται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο (…) αποκλειστικά από τη Ρωσία και από φιλικά προσκείμενες προς τη Ρωσία τρίτες χώρες (Αλγερία, Τουρκία).

Έτσι η ευρωπαϊκή αναζήτηση κυρίως υγροποιημένου φυσικού αερίου στις διεθνείς αγορές αύξησε τη διεθνή ζήτηση χωρίς να υπάρχει χρόνος να αυξηθεί η παγκόσμια παραγωγή,  και τελικά οδήγησε σε αύξηση των διεθνών τιμών του φυσικού αερίου.

Το τελικά το αποτέλεσμα ήταν να μειωθεί το διαθέσιμο φυσικό αέριο στις διεθνείς αγορές για τις τρίτες μη ευρωπαϊκές χώρες. Ποσότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου που μέχρι πριν έξι μήνες κατευθύνονταν στην Ανατολική Ασία για την ηλεκτροπαραγωγή και τη βιομηχανική παραγωγή των χωρών της περιοχής, κατευθύνονται πλέον προς τις Ευρωπαϊκές χώρες λόγω των υψηλότερων προσφερόμενων (ευρωπαϊκών) τιμών, με τελικό αποτέλεσμα να δημιουργείται σημαντικό έλλειμα ηλεκτροπαραγωγής και βιομηχανικής παραγωγής σε πολλές χώρες της Ασίας (Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Κϊνας, Ινδίας κ.λ.π.)  προκαλώντας τελικά black outs και μείωση της βιομηχανικής παραγωγής τους.

Αυτή είναι ουσιαστικά η παγκόσμια ενεργειακή κρίση η οποία προκλήθηκε από την ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση. Για τους κλασσικούς οικονομολόγους αυτό το φαινόμενο στην οικονομική θεωρία αποκαλείται “economic contagion”, δηλαδή η διάδοση των οικονομικών διαταραχών της ζήτησης και της προσφοράς από μια αγορά σε άλλες περιφερειακές αγορές ή/και σε άλλες κλαδικές αγορές.

Γ. Η διαφορά της αγοράς πετρελαίου από την αγορά φυσικού αερίου

Στην περίπτωση του πετρελαίου, η διεθνή πετρελαϊκή κρίση, λόγω της σταδιακής έλλειψης του ρωσικού πετρελαίου από τις ευρωπαϊκές αγορές αποφεύχθηκε διότι μεγάλο μέρος του διεθνές εμπορίου πετρελαίου πραγματοποιείται από τις θαλάσσιες οδούς μεταφοράς. Έτσι, η μείωση της προσφοράς ρωσικού πετρελαίου και πετρελαιοειδών στις ευρωπαϊκές αγορές δεν οδήγησε σε παγκόσμια ενεργειακή κρίση καθώς το διεθνές εμπόριο μέσω των θαλασσών, με τη χρήση των ποντοπόρων πλοίων διευκόλυνε τις ευρωπαϊκές χώρες να βρουν εναλλακτικούς δρόμους μεταφοράς και εναλλακτικούς προμηθευτές.

Παράλληλα «διευκόλυνε» και τη Ρωσία να βρει νέες αγορές,  χωρίς τελικά να επηρεάζεται σημαντικά η συνολική παγκόσμια προσφορά πετρελαίου και το επίπεδο των διεθνών τιμών του από τις διεθνείς οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Άλλωστε μέσω της θάλασσας  ήταν και είναι πιο εύκολο να κρύψεις και να επανεμφανίσεις το Ρωσικό πετρέλαιο παρουσιάζοντας το ως πετρέλαιο τρίτης χώρας (π.χ. ως Αιγυπτιακό…).

Στην περίπτωση όμως του φυσικού αερίου, η μονομερής ανάπτυξη των υποδομών του εμπορίου φυσικού αερίου της ΕΕ αποκλειστικά  με τη Ρωσία και αντίστοιχα της Ρωσίας με την ΕΕ,   μέσω διασυνοριακών αγωγών μεταφοράς στην Ευρωπαϊκή επικράτεια, δεν διευκόλυνε και δεν διευκολύνει την αναζήτηση και την κάλυψη της ζήτησης φυσικού αερίου από εναλλακτικές χώρες παραγωγής και από εναλλακτικούς προμηθευτές.. Έτσι όταν η ίδια η Ρωσία, μείωσε την παροχή Ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, μείωσε αυτόματα και την παγκόσμια προσφορά φυσικού αερίου, γεγονός που οδήγησε σε περαιτέρω αύξηση των διεθνών τιμών.

Δ. Συνοψίζοντας

Η ενεργειακή κρίση στην ευρωπαϊκή αγορά προκαλεί παγκόσμια ενεργειακή κρίση. Η επίκληση από την Ευρώπη επιχειρημάτων περί της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης όταν η ΕΕ είναι αυτή που προκαλεί την κρίση, δεν συμβάλει στην επίλυση των προβλημάτων στον ευρωπαϊκό κλάδο ενέργειας.

Με αυτό το άρθρο δεν θέλουμε να δώσουμε τη λανθασμένη εντύπωση ότι ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος προκάλεσε την ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα λύσει την ενεργειακή κρίση, αν σταματήσει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Η Ρωσία δεν είναι ο Καναδάς. Δυστυχώς, η Γερμανία και η ΕΕ αγνόησαν  το γεγονός ότι η Ρωσία δεν είναι ο Καναδάς και το γεγονός ότι η Ρωσία απέχει πολύ να γίνει πολιτικά και οικονομικά ανεπτυγμένη χώρα όπως ο Καναδάς. Ο Καναδάς με ένα σύνολο διασυνοριακών αγωγών μεταφοράς καναδικού φυσικού αερίου διασφαλίζει την αδιάκοπη ροή φυσικού αερίου στις ΗΠΑ.

Προσωπικά πιστεύω ότι οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας πρέπει να συνεχιστούν για τη μακροχρόνια διασφάλιση της δημοκρατίας και της ασφάλειας στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο ρωσο-ουρκρανικός πόλεμος αποκάλυψε τις αδυναμίες της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής και συνέβαλε στην εκδήλωση της ευρωπαϊκής ενεργειακής κρίσης, δεν  δημιούργησε την κρίση. Ήταν απλά θέμα χρόνου πότε η ενεργειακή κρίση θα εμφανιστεί.

Η παρούσα ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη απαιτεί μια ενδοσκόπηση τόσο των ευρωπαϊκών αιτιών που προκάλεσαν την κρίση όσο και των ευρωπαϊκών αιτιών που διατήρησαν και μεγέθυναν την κρίση, χωρίς τα κράτη μέλη της ΕΕ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή  να μπορούν τώρα να την τερματίσουν, βγάζοντας από την εξίσωση τον παράγοντα Ρωσία.

O Βασίλειος Π. Πανουσόπουλος (1971) είναι Οικονομολόγος – Διεθνολόγος, Ειδικός Επιστήμονας στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, Βαθμός Α. Οι απόψεις που εκφράζει είναι αποκλειστικά προσωπικές.