Alpha Bank: Η επίδραση του τουρισμού σε ανάπτυξη και δημοσιονομικά

Το 2022 πιθανότατα θα αναδειχθεί, σύμφωνα με τα έως τώρα διαθέσιμα στοιχεία, σε νέο έτος-ρεκόρ για τον ελληνικό τουρισμό, καθώς αναμένεται οι ταξιδιωτικές εισπράξεις να προσεγγίσουν τα Ευρώ 20 δισ., υπερβαίνοντας σημαντικά το αντίστοιχο μέγεθος του 2019 (Ευρώ 18,2 δισ.). Μεταξύ άλλων παραγόντων, η διετία της πανδημίας οδήγησε σε μεγαλύτερη ανάγκη για ταξίδια, ενώ οι συσσωρευμένες αποταμιεύσεις της περιόδου ισχύος των περιοριστικών μέτρων διεύρυναν τις δυνατότητες χρηματοδότησής τους. Η εξέλιξη αυτή εκτιμάται ότι οδηγεί:

·         στη συνέχιση της ισχυρής δυναμικής ανόδου του ΑΕΠ, στο δεύτερο και το τρίτο τρίμηνο του έτους, με αποτέλεσμα να προσεγγίσει επίπεδα σημαντικά υψηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27),

·         στην ενίσχυση των κρατικών εσόδων, δημιουργώντας επαρκή δημοσιονομικό χώρο για τη λήψη πρόσθετων μέτρων στήριξης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων έναντι του αυξανόμενου επιπέδου τιμών που έχει προκαλέσει η ενεργειακή κρίση.

Παράλληλα, η έξοδος της ελληνικής οικονομίας από το καθεστώς ενισχυμένης εποπτείας ενισχύει την ευελιξία στην άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής, στο πλαίσιο των κανόνων που ισχύουν σε επίπεδο ΕΕ-27. Η εντυπωσιακή άνοδος της τουριστικής κίνησης, ωστόσο, φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη αναπροσαρμογής των επιχειρηματικών μοντέλων του τουριστικού κλάδου, με στόχο: (i) τη βιωσιμότητά τους

έναντι της απειλής της κλιματικής αλλαγής και του υπερτουρισμού [i] (overtourism), σε ορισμένες χρονικές περιόδους, ή προορισμούς και (ii) τη διασφάλιση ότι η ποιότητα του τουριστικού προϊόντος της χώρας ακολουθεί τις σύγχρονες τάσεις (megatrends) στην πλευρά της ζήτησης.

Πληθωριστικές πιέσεις

Παρά τις έντονες πληθωριστικές πιέσεις που εξακολουθούν να υφίστανται, με τον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή να έχει σημειώσει ετήσια αύξηση ύψους 11,6% τον Ιούλιο αλλά και την αβεβαιότητα που επικρατεί στην ΕΕ-27 σχετικά με την επάρκεια ενέργειας τον προσεχή χειμώνα, η ανθεκτικότητα της ελληνικής οικονομίας εκτιμάται ότι παραμένει ισχυρή. Οι βασικοί παράγοντες που θα στηρίξουν την οικονομική μεγέθυνση κατά το τρέχον έτος αναμένεται να είναι οι εξαγωγές υπηρεσιών, οι οποίες κατέγραψαν το πρώτο εξάμηνο του 2022 την υψηλότερη επίδοση αντίστοιχου χρονικού διαστήματος της τελευταίας εικοσαετίας (διαθέσιμα στοιχεία ΤτΕ από το 2002), αλλά και τα κυβερνητικά μέτρα στήριξης με σκοπό την ενίσχυση του διαθέσιμου εισοδήματος και επομένως της ιδιωτικής κατανάλωσης.

Βάσει των πρόσφατων ανακοινώσεων, οι επιδοτήσεις στην κατανάλωση ενέργειας αναμένεται να απορροφήσουν έως και το 94% της αύξησης για τα νοικοκυριά και το 89% για τις επιχειρήσεις τον Σεπτέμβριο, με το κόστος τους να ανέρχεται σε Ευρώ 1,9 δισ. Ως εκ τούτου, ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ το 2022 πιθανότατα θα ξεπεράσει σημαντικά τις σχετικές προβλέψεις (Πρόγραμμα Σταθερότητας, Απρίλιος 2022: 3,1%, Τράπεζα της Ελλάδος, Ιούνιος 2022: 3,2%, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ιούλιος 2022: 4%).

Στο παρόν Δελτίο αναλύουμε τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τις επιδόσεις των μεγεθών του ελληνικού τουρισμού κατά το τρέχον έτος, εξετάζουμε τις επιπτώσεις τους στην οικονομική μεγέθυνση και τα κρατικά έσοδα και παραθέτουμε ορισμένους προβληματισμούς που αφορούν στη βιωσιμότητα των επιχειρηματικών μοντέλων του ελληνικού τουρισμού μεσο-μακροπρόθεσμα.

Διαβάστε επίσης: Η αγοραστική δύναμη του κόσμου της εργασίας και της σύνταξης

Ταξιδιωτικές Εισπράξεις και διεύρυνση δημοσιονομικού χώρου

Το πρώτο εξάμηνο του 2022, επισκέφθηκαν την Ελλάδα σχεδόν 8 εκατομμύρια ταξιδιώτες από το εξωτερικό, ενώ οι ταξιδιωτικές εισπράξεις ανήλθαν σε Ευρώ 5,1 δισ., με τα εν λόγω μεγέθη να υπολείπονται σε σύγκριση με το 2019 κατά 15% και 5,3%, αντίστοιχα. Επιπρόσθετα η μέση δαπάνη ανά ταξίδι ήταν αυξημένη σε σύγκριση με το διάστημα Ιανουαρίου-Ιουλίου 2019 κατά 12,6%. Σε ό,τι αφορά στις ταξιδιωτικές αφίξεις ανά χώρα, το μεγαλύτερο ποσοστό προήλθε από την ΕΕ-27 και συγκεκριμένα από τη Γερμανία (18%) και τη Γαλλία (7%), ενώ οι τουρίστες από το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ ανήλθαν σε 15% και 4% επί του συνόλου.

Αντίστοιχα, το 21% των ταξιδιωτικών εισπράξεων του πρώτου εξαμήνου του 2022 πραγματοποιήθηκε από ταξιδιώτες από τη Γερμανία, το 15% από το Ηνωμένο Βασίλειο, το 7,4% από τη Γαλλία και το 6,6% από τις ΗΠΑ. Επιπλέον, η επιβατική κίνηση επιταχύνθηκε εντός του προηγούμενου μήνα, με τις διεθνείς αφίξεις στα ελληνικά αεροδρόμια να έχουν αυξηθεί κατά περίπου 200% στο διάστημα Ιανουαρίου-Ιουλίου 2022, σε σύγκριση με το ίδιο διάστημα του 2021.

Παράλληλα, η συνολική αξία των εισαγωγών αγαθών αυξήθηκε κατά 49%, σε ετήσια βάση, λόγω της ταυτόχρονης ανόδου του πληθωρισμού και της κατανάλωσης, γεγονός που οδήγησε σε σημαντική άνοδο του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022, σε Ευρώ 17,9 δισ. από Ευρώ 10,9 δισ. το πρώτο εξάμηνο του 2021. Το ποσοστό κάλυψης του εμπορικού ελλείμματος από τις ταξιδιωτικές εισπράξεις ωστόσο, ανήλθε σε 28,6%, έναντι 11% το ίδιο διάστημα του 2021. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι

εισπράξεις από τον τουρισμό χρηματοδότησαν το εμπορικό έλλειμμα κατά 44%, κατά μέσο όρο, την πενταετία 2015-2019 (Γράφημα 2α).

Ενίσχυση εσόδων

Επιπλέον, οι τουριστικές εισπράξεις ενίσχυσαν, μεταξύ άλλων, κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022, τα έσοδα της Γενικής Κυβέρνησης, τα οποία ανήλθαν σε Ευρώ 41,8 δισ. έναντι Ευρώ 35,3 δισ. το ίδιο διάστημα του 2021, καταγράφοντας αύξηση κατά 18,5%. Σημαντική ήταν η αύξηση των εσόδων από ΦΠΑ, καθώς ανήλθαν σε Ευρώ 8,4 δισ. έναντι Ευρώ 6,7 δισ. το πρώτο εξάμηνο του 2021 (Γράφημα 2β). Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Κρατικού Προϋπολογισμού, μάλιστα, τα φετινά έσοδα του Κρατικού Προϋπολογισμού μέχρι και τον Ιούλιο, και συγκεκριμένα τα έσοδα από φόρους, υπερέβησαν τις εκτιμήσεις κατά Ευρώ 4,2 δισ. Αξίζει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι μέρος των αυξημένων εσόδων θα πρέπει να αποδοθεί και στον πληθωρισμό, καθώς τα έσοδα υπολογίζονται σε ονομαστικές τιμές.

Συμπερασματικά, ο ελληνικός τουρισμός οδεύει προς μία εξαιρετική χρονιά, στηρίζοντας τα δημόσια οικονομικά, παρά τις πληθωριστικές πιέσεις παγκοσμίως και το περιβάλλον υψηλής αβεβαιότητας που έχει προκύψει μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση.

Επιπρόσθετα, οι προοπτικές για το ελληνικό τουριστικό προϊόν παραμένουν ιδιαίτερα θετικές. Σε αυτή την εκτίμηση συνηγορούν τόσο διεθνείς τάσεις όπως η αύξηση της μεσαίας τάξης σε αναδυόμενες ασιατικές οικονομίες (π.χ. Κίνα, Ινδία) και του προσδόκιμου ζωής που αναμένεται να οδηγήσουν σε αύξηση των τουριστικών ροών παγκοσμίως (Deloitte, REMACO, INSETE, «Ελληνικός Τουρισμός 2030, Σχέδια δράσης», 2021), όσο και εγχώριοι παράγοντες, όπως η αύξηση της επενδυτικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα μέσω των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης.

Overtourism, επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και νέες προκλήσεις

Ωστόσο, προκειμένου μεσο-μακροπρόθεσμα η άνοδος του τουρισμού να διατηρηθεί αλλά και να καταστεί βιώσιμη χρήζουν αντιμετώπισης οι νέες προκλήσεις που ανακύπτουν.

Ο υπερτουρισμός συνιστά μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις, καθώς οι συνέπειές του (υπερδόμηση, υπερφόρτωση/ελλείψεις υποδομών, επιβάρυνση του περιβάλλοντος) δύναται να αλλοιώσουν την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, με αντίστροφα από τα επιθυμητά αποτελέσματα για το τουριστικό προϊόν και τη φήμη της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη (INSETE Intelligence, TCI Research, “Athens/ Greece Sentiment Tracker”, July 2022), η γενική φήμη της Ελλάδας στο διαδίκτυο υπερέβη τον Ιούλιο την αντίστοιχη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, ενισχυμένη από παράγοντες όπως ο πολιτισμός, το φαγητό, η διαμονή και οι εκδηλώσεις, ενώ υπολείπεται της Ιταλίας.

Τον περασμένο μήνα, ωστόσο, η φήμη της χώρας μας υποχώρησε ελαφρώς, εξαιτίας της ταξιδιωτικής εμπειρίας (διαμονή, εστίαση, αξιοθέατα κ.λπ.), ακολουθώντας την πτωτική τάση που καταγράφηκε σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο, φαινόμενο που παρατηρείται συχνά στην αιχμή της τουριστικής περιόδου. Τέλος, σύμφωνα με την εν λόγω έρευνα, αρνητικά βάρυναν στη φήμη της χώρας μας θέματα που σχετίζονταν με το κλίμα (κύμα καύσωνα, πυρκαγιές κ.ο.κ.), τα αυξανόμενα κρούσματα Covid-19, τις υψηλές χρεώσεις στην εστίαση κ.λπ.

Διαβάστε επίσης: Τουρισμός: Τα ρεκόρ και οι προβληματισμοί για την επόμενη μέρα

Αλλαγή

Επιπλέον, ενδεχόμενη διαρθρωτική μετατόπιση της εισερχόμενης ταξιδιωτικής κίνησης στην Ελλάδα προς υψηλότερα εισοδηματικά κλιμάκια παρασύρει το σύνολο των τιμών προς τα πάνω, πλήττοντας τον εγχώριο τουρισμό, ιδιαίτερα των μεσαίων και χαμηλών εισοδηματικών στρωμάτων.

Παράλληλα, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως οι υψηλότερες θερμοκρασίες, οι ακραίες καιρικές συνθήκες, η έλλειψη πόρων, καθώς και η διάβρωση του φυσικού περιβάλλοντος αναμένεται να έχουν σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στην τουριστική βιομηχανία. Ο τουριστικός κλάδος αναμένεται επίσης να επηρεαστεί μεσο-μακροπρόθεσμα από τάσεις παγκοσμίου κλίμακας, οι οποίες αποτελούν προτεραιότητα της ευρωπαϊκής πολιτικής -όπως η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση-, και αφορούν στην ανάπτυξη και χρήση της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή, στις αλλαγές στα συμπεριφορικά πρότυπα των ταξιδιωτών, αλλά και στις δημογραφικές εξελίξεις (βλ. “Greek Tourism Industry Reloaded: Post-pandemic Rebound and Travel Megatrends”, Alpha Bank Economic Research, Μάιος 2022).

Τούτων δοθέντων, απάντηση στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τουρισμός μπορεί να δοθεί μέσω του στρατηγικού σχεδιασμού. Η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου -έστω και κατά ένα μήνα- δύναται αφενός να δώσει μόνιμη άνοδο στο ΑΕΠ της χώρας και αφετέρου να αμβλύνει σημαντικά τον κίνδυνο του υπερτουρισμού στο μέλλον σε ορισμένες χρονικές περιόδους του καλοκαιριού, ή περιοχές.

Η αποτελεσματική διαχείριση των τουριστικών ροών, των φυσικών και πολιτιστικών πόρων, η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού και νέων προορισμών, η διατήρηση αναλλοίωτου του χαρακτήρα των προορισμών, των αγροτικών και οικιστικών περιοχών, η άνοδος των εσόδων χωρίς υπέρμετρη άνοδο των επισκεπτών, αποτελούν στόχους η επίτευξη των οποίων θα δώσει περαιτέρω ώθηση στον ελληνικό τουρισμό, διαφυλάσσοντας παράλληλα την ανθεκτικότητα του κλάδου και την ταυτότητα των προορισμών και των τοπικών κοινωνιών. Η αύξηση των τουριστικών ροών ενδεχομένως δεν θα πρέπει πλέον να αποτελεί πρωταρχικό στόχο, όσο η κατανομή τους σε περισσότερες περιφέρειες της χώρας, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.