Γκορμπατσόφ: Πού έπασχε το τολμηρό πολιτικό σχέδιο του

Είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ δεν πέθανε στη Ρωσία που ήθελε να οικοδομήσει. Ο πρώην -και τελευταίος- Σοβιετικός ηγέτης, που έφυγε από τη ζωή στη Μόσχα σε ηλικία 91 ετών, είχε άλλα σχέδια για την, τότε μεγαλύτερη χώρα, ΕΣΣΔ. Έδωσε στους συμπατριώτες του πολιτικές ελευθερίες και ήλπιζε ότι θα ήταν αρκετό για να μεταμορφώσει το κομμουνιστικό μεγαθήριο σε ευημερούσα, δημοκρατική οικονομία. Πόσο αφελής ήταν.

Αφού ανήλθε στην εξουσία το 1985, μετά από την ταχεία αλληλοδιαδοχή τριών ηλικιωμένων κομμουνιστών ηγετών, ο Γκορμπατσόφ σύντομα έδωσε στους Σοβιετικούς πολίτες το δικαίωμα να γράφουν, να μιλάνε, να ψηφίζουν και να σκέφτονται, τα οποία είχαν στερηθεί για επτά δεκαετίες. Δύο χρόνια αργότερα, ξεκίνησε την «περεστρόικα», τον πειραματικό μετασχηματισμό της σοβιετικής οικονομίας που επτά δεκαετίες κομμουνισμού είχε καταστρέψει.

Διαβάστε επίσης: Ο τελευταίος ηγέτης της ΕΣΣΔ μέσα από τα δικά του λόγια

Ήταν ευκολότερο να το λεει παρά να το κάνει. Η Σοβιετική Ένωση, αποκομμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, διοικούνταν από κομματικούς γραφειοκράτες, όπου ακόμη και ο ταπεινότερος χασάπης ήταν κρατικός υπάλληλος. Η σιωπηρή συμφωνία μεταξύ πολιτών και πολιτικών ήταν ότι οι εργαζόμενοι θα «προσποιούνταν ότι εργάζονται ενώ [οι κρατικοί λειτουργοί] θα προσποιούνταν ότι τους πληρώνουν», αν και σε νόμισμα χωρίς αξία.

Ο Γκορμπατσόφ απέτυχε να εκσυγχρονίσει τη ρωσική οικονομία για πολλούς λόγους. Η άγνοια για την πραγματικότητα της οικονομίας της αγοράς, που ήταν βαθιά ριζωμένη στη Ρωσία, έκανε τις βασικές μεταρρυθμίσεις, όπως το κράτος δικαίου, άπιαστο όνειρο. Η εμπιστοσύνη του στην ικανότητά του να διαχειριστεί τη μετάβαση – που τα τελευταία χρόνια περιλάμβανε το εξωπραγματικό σχέδιο για τη μετατροπή της ΕΣΣΔ σε οικονομία αγοράς «μέσα σε 100 ημέρες» – δεν βοήθησε. Και η αναποφασιστικότητα του όταν έπρεπε να παρθούν σκληρές αποφάσεις απογοήτευσε τους συμμάχους του και θορύβησε τους αντιπάλους του στην παλιά φρουρά του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η εξουσία του αποδυναμώθηκε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς οι σοβιετικές δημοκρατίες από τη Βαλτική μέχρι τον Καύκασο απαιτούσαν την ανεξαρτησία τους. Το πραγματικό ερώτημα, ωστόσο, είναι εάν το σοβιετικό σύστημα θα μπορούσε καν να μεταρρυθμιστεί.

Ο Γκορμπατσόφ δεν ήταν δημοφιλής στους Ρώσους τα τελευταία 30 χρόνια  – τουλάχιστον μεταξύ αυτών που τον θυμούνται. Τον κατηγορούν για το χάος, τη διαφθορά και τα πολλά χρόνια οικονομικών δυσκολιών που ακολούθησαν το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης. Τείνουν να ξεχνούν ότι το σοβιετικό σύστημα ήταν μνημείο οικονομικού παραλογισμού, που ήδη κατέρρεε όταν ανέλαβε. Υπό τον διάδοχό του, Μπόρις Γέλτσιν, ο χρηματισμός και η διαφθορά έγιναν βασικά χαρακτηριστικά της νέας Ρωσίας, τα οποία ο Βλαντιμίρ Πούτιν εδραίωσε τα τελευταία 20 χρόνια.

Ο Γκορμπατσόφ κατανοούσε το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο βρισκόταν η ΕΣΣΔ, αλλά απέτυχε να κατανοήσει το τεράστιο μέγεθος που αποτελούσε η πρόκληση της μεταρρύθμισης. Ωστόσο, τα επιτεύγματά του εξακολουθούν να είναι σημαντικά, αν συγκριθεί με σημερινούς ηγέτες. Τερμάτισε τον Ψυχρό Πόλεμο και την κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών με τις ΗΠΑ, απέσυρε τον στρατό του από μια αδιέξοδη σύγκρουση στο Αφγανιστάν, έδωσε στους συμπατριώτες του ελευθερίες που δεν είχαν απολαύσει ποτέ και αποδέχτηκε την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Και παραμένει το μοναδικό παράδειγμα ενός αυταρχικού ηγέτη που επέλεξε να διαλύσει το ίδιο το σύστημα που τον είχε ενθρονίσει.

REUTERS BREAKINGVIEWS