Παρωχημένη σκέψη

Η- συνεπής προς τα πραγματικά δεδομένα – αναπροσαρμογή του τρόπου σκέψης μιας κοινωνίας αποτελεί σχεδόν δαρβινικό όρο επιβίωσης στην παγκόσμια ζούγκλα. Ιδίως για κράτη που απειλούνται ευθέως από γειτονικές αναθεωρητικές δυνάμεις, εθνικιστικές πιέσεις και μαζική εισέλευση πληθυσμών από άλλες ηπείρους, με διαφορετική πολιτισμική-κοινωνική δομή, που νομοτελειακά θα καταλήξει στην αποδόμηση της συνοχής και της ταυτότητας του γηγενούς πληθυσμού. Η Ελλάδα ανήκει και στις δύο περιπτώσεις.

Σήμερα, σημαντικό μέρος του ελληνικού πολιτικού συστήματος, της ιθύνουσας τάξης και της ελληνικής κοινωνίας θεωρεί αδιανόητα αυτά που θα έπρεπε να είναι τα αυτονόητα. Οι ιθύνοντες (λήπτες αποφάσεων, διαμορφωτές της κοινής γνώμης και αναλυτές) μεγάλωσαν, εκπαιδεύτηκαν και ωρίμασαν σε εποχές σταθερότητας, ασφάλειας, ευημερίας, καταναλωτισμού, και ταυτόχρονα εποχές εφησυχασμού, αναξιοκρατίας, κομματισμού, συμβιβασμών, ισορροπιών, επικοινωνιακής προβολής. Οι δεξιότητες που αναπτύσσονται σε παρόμοιο πλαίσιο είναι, όμως, άχρηστες ή και επικίνδυνες όταν το πλαίσιο μεταβάλλεται. Ο τύπος ανθρώπου και ο τρόπος σκέψης που λειτουργούν με επιτυχία στο προηγούμενο πλαίσιο, δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν τα προβλήματα και να συλλάβουν τη λύση τους σε ένα νέο πλαίσιο.

Οι γενιές, εξάλλου, που μεγάλωσαν στο κλίμα της πολύμορφης μαρξιστικής σκέψης της Μεταπολίτευσης και των παραλλαγών της (νεομαρξιστές, τροτσκιστές, ευρωκομμουνιστές, μαοϊκοί κ.λπ.) πολιτικοποιήθηκαν με έναν τρόπο σκέψης που επικεντρώνεται στις ταξικές αντιθέσεις και στον διεθνισμό και αγνοεί ή και αποστρέφεται τη γεωπολιτική ανάλυση. Παρομοίως συνέβαινε και με τους οπαδούς του αντίστροφου σχήματος, δηλαδή της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης (αυτής που κακώς καλείται «νεοφιλελεύθερη»), οι οποίοι θεώρησαν ότι η παγκόσμια οικονομική συνεργασία θα έλυνε τις παγκόσμιες αντιθέσεις και θα εμπέδωνε την διεθνή συνεργασία. Τέλος, οι ευρωπαϊστές-φεντεραλιστές των περασμένων δεκαετιών θεώρησαν ότι η μοίρα των ευρωπαϊκών εθνών ήταν να συγχωνευθούν σε μία μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια ως περιφέρειες με ανώδυνες πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Ολες αυτές οι ιδεολογίες υπήρξαν κυριολεκτικά ιδεολογίες, δηλαδή ψευδείς απεικονίσεις της πραγματικότητας, με κοινό στοιχείο την αποστροφή προς την έννοια του έθνους, που θεωρήθηκε το μεγαλύτερο εμπόδιο για την ευόδωση της κομμουνιστικής, καπιταλιστικής ή ευρωπαϊκής ουτοπίας.

Σήμερα, που η διεθνής κατάσταση έχει καταρρίψει βίαια τις ψευδαισθήσεις, γνωρίζουμε ότι όλα αυτά ήσαν ευσεβείς πόθοι. Αλλά εν τω μεταξύ αυτά τα ιδεολογήματα πρόλαβαν να εμπεδώσουν στους εγκεφάλους των οπαδών τους ιδεοληπτικές αγκυλώσεις, που καθιστούν αδύνατη την ακριβή απεικόνιση της πραγματικότητας. Και η πραγματικότητα εξακολουθεί να είναι η Παγκόσμια Σκακιέρα (κατά τον κορυφαίο γεωπολιτικό αναλυτή του 20ού αιώνα Zbigniew Brzezinski), στην οποία εξακολουθεί να διεξάγεται λυσσαλέος πόλεμος κυριαρχίας μεταξύ μικρών και μεγάλων εθνικών κρατών, με βασικό όπλο τη στρατιωτική ισχύ (και δευτερευόντως τη διπλωματία και την πολιτισμική επιρροή). Η απέχθεια προς την έννοια του Εθνους ως αναλυτικού εργαλείου ασφαλώς δεν βοηθάει στην ορθή εκτίμηση, ανάλυση και σχεδιασμό κάποιας λύσης για τα τεράστια γεωπολιτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει (και) η χώρα μας. (Ασφαλώς και ο εθνικισμός, ως ιδεοληπτική εργαλειοποίηση της έννοιας του έθνους, συνδυασμένη με σοβινιστικά, μισαλλόδοξα και αντιδημοκρατικά ενδιάθετα, λειτουργεί εξίσου αποπροσανατολιστικά όσο και τα αντίπαλά του ιδεολογικά σχήματα.)

Εχει αποδειχθεί από τα γεγονότα (και πρόσφατα από την πανδημία) ότι ο μόνος μηχανισμός που είναι σε θέση να αντιμετωπίσει συλλογικά προβλήματα ευρείας κλίμακας είναι το εθνικό κράτος, τόσο λόγω της πολιτικής, πολιτισμικής και κοινωνικής συνοχής του όσο και λόγω της διαχειρίσιμης κλίμακάς του. Παγκόσμια σύνταξη δεν έχει ακόμα θεσπιστεί, ούτε διηπειρωτική αγορανομία, ούτε πανευρωπαϊκό σύστημα υγείας. Επίσης, στο πλαίσιο του εθνικού κράτους, η Δημοκρατία είναι πρακτικά δυνατόν να ελέγχεται από τους πολίτες, ενώ μια παγκόσμια διακυβέρνηση παραπέμπει σε οργουελιανά σχήματα εκμηδένισης του πολίτη. Η ασφάλεια, η εθνική άμυνα, η δημοσιονομική πολιτική, η εκπαίδευση κ.λπ. είναι αδύνατον να λειτουργήσουν σε υπερεθνικό πλαίσιο για ευνόητους λόγους. Είναι δε βέβαιο ότι οι πολίτες των άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν θα έρθουν να πολεμήσουν υπέρ βωμών και εστιών στο Αιγαίο, σε περίπτωση τουρκικής εισβολής.

Η επιστροφή στην έννοια του έθνους (και στην προκύπτουσα από αυτήν παρεμφερή έννοια του εθνικού κράτους) είναι η αναγκαία, μεγάλη, θουκυδίδεια αναπροσαρμογή που πρέπει να πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα, προκειμένου η – ευρισκόμενη σε ιστορική καμπή για την επιβίωσή της – ελληνική κοινωνία να προσγειωθεί στην πραγματικότητα.

Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης. Από τις εκδόσεις Καπόν κυκλοφορεί το βιβλίο του «Παναγιώτης Κανελλόπουλος: ο πολιτικός, ο διανοούμενος και η εποχή του»