Αμεση ανάλυση: Συμβαδίζουν ή όχι οι δηλώσεις φον ντερ Λάιεν με τον στόχο συγκράτησης των τιμών;

Οι πρόσφατες δηλώσεις της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μόνο αισιοδοξία δεν μπορούν να φέρουν για την εξέλιξη των ενεργειακών τιμών. Σε συνδυασμό με τις αντίστοιχες δηλώσεις του Ρώσου Προέδρου, βλέπουμε πως για άλλη μια φορά η λύση του ζητήματος κολλάει πρωτίστως στις απερίσκεπτες δηλώσεις των δύο μερών παρά στην ουσία του προβλήματος.

Στις δηλώσεις της η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είπε πως η Επιτροπή θα προτείνει 5 μέτρα με στόχο την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών ενέργειας. Στην πράξη όμως τα περισσότερα από τα μέτρα έχουν άλλη στόχευση και δεν βοηθούν να πέσουν οι τιμές. Συγκεκριμένα:

Μέτρο 1: Ανώτατο όριο στα έσοδα των εταιρειών που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια με χαμηλό κόστος

• Το μέτρο αυτό δεν επηρεάζει τις τιμές ηλεκτρισμού αλλά χρησιμοποιεί τα έσοδα από τις υψηλές τιμές για να χρηματοδοτήσει τα επιδόματα προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
• Δεν έχουμε λοιπόν λύση ώστε να μην ανεβαίνουν οι τιμές, αλλά λύση στις επιπτώσεις από τις υψηλές τιμές. Η ουσία του προβλήματος όμως δεν αντιμετωπίζεται.
• Παράλληλα, η αφαίρεση των υπερκερδών από τις ΑΠΕ, ουσιαστικά αφαιρεί το κίνητρο για νέες επενδύσεις σε αυτές τη στιγμή που στην ΕΕ θέλουμε ακόμα περισσότερες και όχι λιγότερες ΑΠΕ.
• Μπορεί να μη μας αρέσει, αλλά κανείς δεν πρόκειται να ρισκάρει αν δεν ευελπιστεί σε κέρδη, και κανείς δεν πρόκειται να κάθεται να περιμένει 3-5 χρόνια για μια άδεια ΑΠΕ και με όλα τα προβλήματα και αβεβαιότητα που τη συνοδεύουν προκειμένου να βγάλει 5% κέρδος…

Μέτρο 2: Έκτακτοι φόροι στα κέρδη των εταιρειών ορυκτών καυσίμων

• Το μέτρο αυτό επίσης δεν επηρεάζει τις τιμές ηλεκτρισμού αλλά χρησιμοποιεί τα έσοδα από τις υψηλές τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου για να χρηματοδοτήσει τα επιδόματα προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
• Η παρενέργεια εδώ είναι πως αφαιρώντας τα υπερκέρδη των εταιριών παραγωγής φυσικού αερίου, χάνεται το κίνητρο τους για νέες επενδύσεις σε φυσικό αέριο τη στιγμή που η ΕΕ θέλει νέες πηγές φυσικού αερίου που δεν είναι ρωσικό.
• Μπορεί να μη μας αρέσει, αλλά κανείς δεν πρόκειται να ρισκάρει αν δεν ευελπιστεί σε κέρδη και κανέναν δεν μπορούμε να τον αναγκάσουμε να κάνει νέες γεωτρήσεις και νέους αγωγούς.

Μέτρο 3: Διευκόλυνση της ρευστότητας από τα κράτη-μέλη για τις εταιρείες ενέργειας

• Και πάλι το μέτρο δεν οδηγεί σε μείωση των τιμών αλλά αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις από τις υψηλές τιμές.
• Καθώς δε σε πολλές περιπτώσεις οι παραγωγοί ενέργειας είναι και προμηθευτές ενέργειας, το να τους αφαιρείς με τη φορολογία τα κέρδη και από την άλλη να δίνεις κρατικές εγγυήσεις για να δανειστούν ακούγεται τουλάχιστον παρανοϊκό.

Μέτρο 4: Υποχρεωτικός στόχος για τη μείωση της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας στις ώρες αιχμής

• Το μέτρο αυτό όντως στοχεύει και μπορεί να συμβάλλει στη μείωση των τιμών αφού τελικά οδηγεί σε μείωση της ζήτησης.
• Η ιδέα όμως επιβολής αναγκαστικών φραγμών στην κατανάλωση ηλεκτρισμού είναι προβληματική και έχει παρενέργειες.
• Δύσκολα θα συμφωνήσουν τα κράτη-μέλη στο ποιες δραστηριότητες θα υποστούν περιορισμό και πως ακριβώς θα γίνει αυτό.
• ‘Ώρα αιχμής για την κατανάλωση ρεύματος για τα νοικοκυριά είναι το πρωί πριν φύγουν τα μέλη για τις δουλείες τους και το βράδυ που γυρνούν και μαγειρεύουν.
• Αν εκείνη την ώρα γίνει διακοπή ρεύματος, θα υπάρχει και διακοπή θέρμανσης (και οι καυστήρες με ρεύμα δουλεύουν). Είναι δυνατό να λειτουργήσει αυτό;

Μέτρο 5: Ανώτατο όριο στην τιμή του ρωσικού φυσικού αερίου

• Με αυτό το μέτρο, η ίδια η Πρόεδρος της Επιτροπής δήλωσε πως δεν στοχεύει στη μείωση των τιμών αλλά στο να στερήσει έσοδα από το καθεστώς Πούτιν και έτσι τη δυνατότητα του να κάνει πόλεμο.
• Το πρόβλημα είναι πως με αυτό το μέτρο, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, διασφαλίζει πως οι τιμές δεν θα αποκλιμακωθούν και συνεπώς όλα τα άλλα μέτρα που ανακοίνωσε αχρηστεύονται.

Ειδικότερα για το 5^ο αυτό μέτρο έχουμε τα εξής:

• Βάζοντας όριο μόνο στην τιμή του ρωσικού φυσικού αερίου, η Επιτροπή εκθέτει τις ευρωπαϊκές εταιρίες που έχουν συμβόλαια με την Gazprom σε σειρά νομικών διεκδικήσεων από τους Ρώσους στα διεθνή διαιτητικά δικαστήρια για αθέτηση των όρων συμβολαίου τους. Ακόμα και αν στο τέλος δεν τους επιδικαστούν αποζημιώσεις, η αβεβαιότητα και τα προβλήματα για όλες τις ευρωπαϊκές εταιρίες θα είναι τεράστια, και η αβεβαιότητα πάντα οδηγεί σε ψηλότερες και όχι σε χαμηλότερες τιμές.
• Αντίθετα, εάν όταν φτάσει η ώρα να αρχίσουν οι κανονικές παραδόσεις από Ρωσία, η Gazprom αρνηθεί να στείλει φυσικό αέριο με πρόφαση τεχνικές δυσκολίες, θα είναι οι ευρωπαϊκές εταιρίες που θα πάνε την Gazprom στη διεθνή διαιτησία όπου οι Ρώσοι σχεδόν σίγουρα θα υποχρεωθούν σε καταβολή τεράστιων αποζημιώσεων (όπως έχει συμβεί σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο κοντινό παρελθόν).
• Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που ο Ρώσος πρόεδρος έχει αρχίσει να προετοιμάζει το κοινό του για οπισθοχώρηση στο θέμα, δηλώνοντας πως θα ξεκινήσει να προμηθεύει με φυσικό αέριο την Γερμανία μέσω του αγωγού Nord Stream 1 μόλις αποκατασταθεί η βλάβη στην τουρμπίνα του.
• Μπορεί το καθεστώς Πούτιν να έπαιξε έως τώρα το παιχνίδι με τις δήθεν βλάβες αλλά καθώς μπαίνει ο χειμώνας και πρέπει να εκπληρωθούν οι υποχρεώσεις, δεν τον παίρνει να ρισκάρει τις τεράστιες αγωγές από τις οποίες δεν θα μπορεί να ξεφύγει η Gazprom.
• Εάν όμως πρώτοι οι Ευρωπαίοι αθετήσουν τους όρους των συμβολαίων τους το καθεστώς Πούτιν αντί να χάσει θα βγει και κερδισμένο αφού θα μπορεί να αποδεσμευτεί από όλες τις υποχρεώσεις του, θα μπορεί να διαπραγματευτεί εκ νέου όποιες μελλοντικές συμφωνίες και θα χρησιμοποιεί και τις αγωγές προς τις ευρωπαϊκές εταιρίες ως πρόσθετο μοχλό πίεσης.

Οι δηλώσεις της Προέδρου της Επιτροπής αποτελούν ένα αναπάντεχο δώρο για το καθεστώς Πούτιν το οποίο αν δεν επιβληθεί πλαφόν θα είναι αναγκασμένο να αρχίσει σιγά σιγά τις παραδόσεις φυσικού αερίου μέσω του Nord Stream κάτι που βεβαίως θα ρίξει τις τιμές και τα έσοδα του.

Αν ήθελε να ρίξει τις τιμές η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, με αυτά τα μέτρα που ανακοίνωσε, απέτυχε πλήρως.

Αν ήθελε απλά να ενισχύσει την εικόνα της ως «αποφασιστική» ηγέτης αδιαφορώντας για την επίπτωση στις τιμές, τότε πέτυχε διάνα…

Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι αναλυτής ενεργειακής στρατηγικής, Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ για θέματα ενέργειας.