Οι «εισβολείς» που προκαλούν ζημιά στην ελληνική φύση

Οι επιστήμονες τα αποκαλούν «βιολογική απειλή». Είναι ξενικά φυτά και ζώα που έφτασαν ως «εισβολείς» στην Ελλάδα προκαλώντας εκτεταμένη ζημιά στα οικοσυστήματά της.

Σύμφωνα με πληροφορίες των «ΝΕΩΝ», στο σχέδιο του ολοκληρωμένου Εθνικού Καταλόγου που αναμένεται να εκδοθεί το επόμενο χρονικό διάστημα έχουν καταγραφεί 126 ξενικά είδη, εκ των οποίων το 97% θεωρείται υψηλής και μεσαίας επικινδυνότητας για τη διατάραξη της ελληνικής βιοποικιλότητας. Τα 74 από αυτά είναι χερσαία είδη, τα 30 εσωτερικών υδάτων και τα 22 θαλάσσια, ενώ ανάμεσά τους περιλαμβάνονται και 37 φυτά.

Διαβάστε επίσης: Χρυσόψαρα που απελευθερώνονται σε λίμνες καταστρέφουν το οικοσύστημα

Η εισαγωγή και εξάπλωση ξενικών ειδών απασχολούν σοβαρά την Ευρώπη, όπου εντοπίζονται περισσότερα από 1.200 είδη «εισβολέων» που προκαλούν βλάβες δισεκατομμυρίων ευρώ κάθε χρόνο. Πριν από λίγες ημέρες, κατά τη διάρκεια ειδικής εκδήλωσης ανακοινώθηκαν τα τελικά αποτελέσματα του έργου INVALIS, μέσω του οποίου επτά κράτη – συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας – προσπαθούν από το 2018 να αντιμετωπίσουν την απειλή των ξενικών ειδών που κυριαρχούν όλο και περισσότερο εκτοπίζοντας τα ενδημικά είδη. Κύριος εταίρος του έργου, το οποίο ενίσχυσε τη συνεργασία μεταξύ Ιταλίας, Γαλλίας, Ελλάδας, Πορτογαλίας, Λετονίας, Ρουμανίας και Ισπανίας, ήταν ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής.

«Δεν είναι όλα τα ξενικά είδη το ίδιο επικίνδυνα. Γι’ αυτόν τον λόγο πραγματοποιούνται μελέτες που αποσκοπούν στο να διευκρινιστεί η απειλή που συνιστά καθένα από αυτά για τη βιοποικιλότητα και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες. Για παράδειγμα, στη βάση δεδομένων της ιστοσελίδας https://www.alienplants.gr/ του Πανεπιστημίου Πατρών και του ΟΦΥΠΕΚΑ έχουν καταγραφεί 456 ξενικά είδη χλωρίδας, από τα οποία ως χωροκατακτητικά έχουν χαρακτηριστεί μόνο τα 51.

Εστιάζουμε σε εκείνα που μπορούν να εγκατασταθούν στη χώρα μας, να εκτοπίσουν τα ενδημικά είδη και να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο οικοσύστημα», λέει στα «ΝΕΑ» ο Χαρίλαος Νικοκάβουρας, υπάλληλος του Τμήματος Βιοποικιλότητας της Διεύθυνσης Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και εκπρόσωπος της Ελλάδας στη σχετική υποεπιτροπή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Με βάση αυτές τις μελέτες, το 2014 η Ευρωπαϊκή Ενωση εξέδωσε τον ενωσιακό κατάλογο που περιλαμβάνει 88 χωροκατακτητικά είδη, για τα οποία κρίθηκε ότι απαιτείται να αναληφθεί συντονισμένη δράση. Αρκετά από αυτά δεν έχουν εμφανιστεί ακόμη στην Ελλάδα και θεωρούμε πως ενδεχομένως δεν θα εμφανιστούν, διότι δεν ευνοούν οι κλιματολογικές συνθήκες», συμπληρώνει ο ίδιος.

Εθνικός κατάλογος

Στη χώρα μας ολοκληρώθηκε πρόσφατα η κατάρτιση του πρώτου Εθνικού Καταλόγου εισβλητικών ειδών που κατέληξε σε 126 είδη. Από αυτά, ποσοστό 63%, δηλαδή 79 είδη, αξιολογήθηκε ως υψηλής επικινδυνότητας και το 34%, δηλαδή 43 είδη, ως μέσης, ενώ υπήρχε και ένα μικρό ποσοστό της τάξεως του 3% (δηλαδή 4 είδη) που αξιολογήθηκε ως χαμηλής επικινδυνότητας.

Στον Εθνικό Κατάλογο περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, 12 πτηνά, ένα εκ των οποίων ο πράσινος παπαγάλος, εισβολικά ψάρια εσωτερικών υδάτων, δηλαδή λιμνών και ποταμών, με ενδεικτική την περίπτωση του κουνουπόψαρου, αλλά και χερσαία θηλαστικά που «εισέβαλαν» τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, διαταράσσοντας σοβαρά τα οικοσυστήματά της, όπως ο μυοκάστορας και τα αμερικανικά μινκ που δραπέτευσαν από μονάδες εκτροφής για την παραγωγή γούνας και εξαπλώθηκαν σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Σύμφωνα, όμως, με τους επιστήμονες, τα ξενικά είδη που είναι δυσκολότερα στην αντιμετώπισή τους είναι τα θαλάσσια.

«Για τα χερσαία θηλαστικά μπορούν να ληφθούν διαχειριστικά μέτρα, να επικηρυχθεί ο πληθυσμός τους, να υπάρξουν δράσεις για τη μείωσή τους, όμως τα θαλάσσια είδη, όπως για παράδειγμα το λεοντόψαρο ή ο λαγοκέφαλος, εξαπλώνονται ραγδαία στο θαλάσσιο περιβάλλον, καταλαμβάνουν εκτεταμένες περιοχές και είναι πάρα πολύ δύσκολο να ελεγχθούν», επισημαίνουν οι ειδικοί.

Εκτίμηση κινδύνου

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των χωροκατακτητικών ειδών στην Ελλάδα υλοποιήθηκε ερευνητικό πρόγραμμα για τη σύνταξη του Εθνικού Καταλόγου εισβλητικών ειδών και για την οργάνωση μεθοδολογίας με σκοπό την εκτίμηση του κινδύνου που προκαλούν, με ανάδοχο το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών και υπό την επιστημονική επίβλεψη της Μαργαρίτας Αριανούτσου – Φαραγγιτάκη. Το πρόγραμμα διήρκεσε 18 μήνες και οδήγησε στη σύνταξη του Εθνικού Καταλόγου, ο οποίος έχει παραδοθεί στο ΥΠΕΝ και αναμένεται να εκδοθεί μετά τη γνωμοδότηση της αρμόδιας επιτροπής που βρίσκεται υπό συγκρότηση.

«Το ζητούμενο είναι η διαχείριση των συγκεκριμένων ειδών, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει από τη μείωση των εγκατεστημένων πληθυσμών μέχρι την εξάλειψή τους. Η διαχείριση μπορεί να γίνει με την κατάρτιση και εφαρμογή διαχειριστικών σχεδίων τα οποία στοχεύουν είτε σε ένα είδος είτε σε ένα σημείο εισόδου τους. Τα σημεία εισόδου των ειδών αυτών μπορεί να είναι, για παράδειγμα, τα τελωνεία της χώρας στην περίπτωση εμπορεύσιμων ειδών που εισάγονται από άλλες χώρες, όπως καλλωπιστικά φυτά, καλλιεργούμενα είδη, ζώα συντροφιάς κ.ά.», σημειώνει ο Χαρίλαος Νικοκάβουρας. «Σε κάθε περίπτωση, το ΥΠΕΝ, έχοντας πλέον στα χέρια του τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα, πρέπει τώρα να προχωρήσει με τη δημιουργία ενός διαρκούς συστήματος παρακολούθησης των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών στην Ελλάδα και να εκπονήσει διαχειριστικά σχέδια για τα είδη προτεραιότητας».