Σκέψεις περί πλούτου και αξίας

Πριν μια τριετία, το περιοδικό The Times την αποκάλεσε την «πιο τρομακτική οικονομολόγο» στον κόσμο, ενώ το The New Republic τη χαρακτήρισε μια από τους τρεις σημαντικότερους μελετητές της καινοτομίας. Από την πλευρά τους οι καθηγητές  κ. Γ.Καλογήρου και Κ.Π.Αναγνωστόπουλος, που προλογίζουν βιβλία της, θεωρούν την Μαριάνα Ματσουκάτο κορυφαία εκπρόσωπο μιας «άλλης» προσέγγισης για την οικονομία και την λειτουργία της, με βάση την καινοτομία και τη γνώση.

Καθηγήτρια στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου (UCL) και Ιδρύτρια/Διευθύντρια του Institute for Innovation and Public Purpose στο ίδιο πανεπιστήμιο, η πολυβραβευμένη Ιταλο-αμερικανίδα οικονομολόγος εργά­στηκε ως σύμβουλος σε κυβερνήσεις, πολιτικά κόμματα και διεθνείς οργανι­σμούς. Με το βιβλίο που την έκανε διάσημη, «Το Επι­χειρηματικό Κράτος: Ανατρέποντας τους Μύθους» (Επιμέλεια-Πρόλογος: Γιάννης Καλογήρου, Εκδόσεις Κριτική, 2015), η Μαζουκάτο κατέρριψε την ευρέως διαδεδομένη ιδέα ότι το κράτος δεν είναι παρά ένας βραδυκίνητος, αναποτε­λεσματικός, γραφειοκρατικός μηχανισμός που απεχθάνεται το ρίσκο.

Τώρα, με το τελευταίο βιβλίο της «Η Αξία των Πάντων», που προλογίζει ο καθηγητής Κ.Π.Αναγνωστόπουλος (Εκδόσεις Επίκεντρο), η Ιταλο-αμερικανίδα καθηγήτρια, όπως προκύπτει από τα γραπτά της, έχει ακόμη μεγαλύτερες φιλοδοξίες. Επιδιώκει, με σοβαρά και εύστοχα επιχειρήματα να καταδείξει ότι ο πλουτισμός έχει γίνει  πολύ ευκολότερος στις σύγχρονες οικονομίες της αγοράς, εξορύσσοντας αξία από εκείνους που τη δημιουργούν παρά δημιουργώντας την.

Διαβάστε επίσης: Το τρίγωνο του νέου πλούτου

Με σκοπό να επαναφέρει την αξία στο επίκεντρο των Οικονομικών, η Μαζουκάτο επιτίθεται σε έναν από τους πυλώνες της νεοκλασικής Οικονομικής, την υποκατάσταση της αξίας από την τιμή, προκειμένου να διαφοροποιηθούν οι παραγωγικές από τις μη παραγωγικές/παρασιτικές δραστηριότητες· να ακυρωθεί ο αφορισμός κυνικός είναι αυτός που γνωρίζει την τιμή των πάντων, αλλά δεν γνωρίζει την αξία κανενός πράγματος» (Όσκαρ Ουάιλντ) που δικαίως εκτοξεύεται εναντίον της οικονομικής επιστήμης· και να καταστούν τελικώς οι οικονομίες πιο παραγωγικές, βιώσιμες και ακριβοδίκαιες.

Στο πλαίσιο αυτό, η Μ.Ματσουκάτο φέρνει στο προσκήνιο δύο μεγάλα σήμερα θέματα. Το ένα είναι πώς δημιουργείται πλούτος, από ποιους και με ποιά μέσα; Το δεύτερο αφορά το ερώτημα κατά πόσον οι παραδοσιακές εκτιμήσεις για τη δημιουργία πλούτου και των συντελεστών που τον παράγουν ισχύουν στη σημερινή ψηφιακή εποχή;

Στην προσπάθεια της να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα, Μαριάνα Ματσουκάτο, ναι μεν για ευνόητους λόγους ασκεί κριτική στη νεοκλασική οικονομική θεωρία και  σκέψη, πλην όμως αποφεύγει να πάει σε βάθος γύρω από τα αίτια και τη φύση του πλούτου των ατόμων.

Η καθηγήτρια-συγγραφέας, στην προσπάθειά της να δώσει μια νέα πνοή στον κρατισμό και γενικότερα στη σοσιαλδημοκρατία, θέλει να αποδείξει ότι στην ψηφιακή εποχή το κράτος-επιχειρηματίας έχει ρόλο να παίξει και μάλιστα αποφασιστικό. Όπως σωστά επισημαίνει ο Κ.Π.Αναγνωστόπουλος, η μεγάλη ανατροπή της Μαζουκάτο συνίσταται στην πεποίθηση ότι το κράτος δεν πρέπει να το βλέπουμε απλώς ως επιδιορθωτή της αγοράς ή ως παθητικό χρηματοδότη της Έρευνας & Ανάπτυξης. Απεναντίας, το κράτος πρέπει να είναι επιχειρηματικό – να επενδύει σε δραστηριότητες ακραίας αβεβαιότητας, να είναι διατεθειμένο να αναλάβει υψηλούς κινδύνους στην αλυσίδα της καινοτομίας: ένα «επιχειρηματικό κράτος πρέπει να σκέφτεται ελεύθερα’ για να μπορεί να παράγει μεγάλη σκέψη’», να μπορεί να δημιουρ­γεί νέες αγορές. Ήταν τέτοιες δραστηριότητες που χάρη σε δημόσιες δαπά­νες έφεραν το Ίντερνετ, το GPS, τα iphone/ipod/ipad, τον αλγόριθμο πίσω  από το Google.

Στο βιβλίο της «Η Αξία των πάντων» ο θεωρητικός αναπροσανατολισμός που προτείνει η συγγραφέας έχει επί­σης μεγάλες επιπτώσεις όσον αφορά τη διάκριση μεταξύ δημιουργίας και εξό­ρυξης αξίας, τη φύση του εισοδήματος που δεν κερδίζεται (πρόσοδος) και τη διανομή της αξίας. Στο πλαίσιο αυτό, η αγορά τροφοδοτεί την ανισότητα επειδή γεννώντας απλώς εισόδημα δικαιολογεί ταυτόχρονα και το επίπεδό του και τη διανομή του, κάθε δε ανάλυση των δραστηριοτήτων ως παραγωγι­κών ή μη παραγωγικών εξαλείφεται.

Οι θέσεις αυτές σίγουρα αποτελούν σημαντική τροφή για σκέψη, όταν η διεθνής οικονομία από το 2008 οδεύει από κρίση σε κρίση.

Σε σειρά άρθρων στον Τύπο, η Μαζουκάτο επιμένει ότι δεν πρέπει να επανα­ληφθούν τα λάθη του παρελθόντος, ότι τώρα είναι η ευκαιρία να κάνουμε τον καπιταλισμό διαφορετικά. Άποψη που συμμερίζεται ο πάπας Φραγκίσκος. Αφού εκθείασε την Αξία των Πάντων, δήλωσε πως το «ενδιαφέρον» όραμα της Μαζουκάτο «μπορεί να βοηθήσει στο πώς θα σκεπτόμαστε το μέλλον», στο οποίο, ιδίως μετά τον Covid-19, θα πρέπει να ξανατεθεί ως προτεραιότη­τα η αξία και όχι η τιμή των πραγμάτων.

Θα απογοητευθεί όποιος συμπεραίνει, από τη θέση της υπέρ του αυξημένου ρόλου του κράτους και την εναντίωσή της στην παρασιτική οικονομία, ότι η Μαζουκάτο αποβλέπει στην ανατροπή του καπιταλισμού. Ασφαλώς, επιθυμεί το έργο της να επιδράσει και να αλλάξει την υπάρχουσα κατάσταση των πραγμάτων, και σίγουρα δεν θεωρεί τον εαυτό της διανοητή του σαλονιού. Ωστόσο, η επιδίωξή της είναι να καταστήσει τον καπιταλισμό ένα σύστημα που θα δουλεύει για όλους, λόγου χάριν, προωθώντας την εστίαση του χρημα­τοπιστωτικού τομέα σε μακροπρόθεσμες επενδύσεις, τη μεγαλύτερη φορολό­γηση των κερδοσκοπικών συναλλαγών, την απαλλαγή των εταιρειών από τον βραχυπροθεσμισμό των τριμηνιαίων αποδόσεων, τον περιορισμό των προ­κλητικών αμοιβών των διευθυντικών στελεχών. Μια από τις άμεσες προτε­ραιότητες είναι η δόμηση των πολύ συχνά παρασιτικών συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα σε συμβιωτικές με πρότυπο τα οικοσυστήματα αμοιβαίων σχέσεων, ούτως ώστε να διασφαλίζεται το όφελος τόσο για την οικονομία όσο και για τους πολίτες.

Σε μια κρίσιμη εποχή αβεβαιότητας η προσπάθεια της Μαριάνας Ματσουκάτο να προσφέρει ορθολογικές και συγκροτημένες λύσεις, είναι αχτίδα ελπίδας.