Το καλάθι του νοικοκυριού: Προσδοκίες και επιφυλάξεις αναμένοντας την εφαρμογή του

Ο βαθμός επιτυχίας του καλαθιού του νοικοκυριού ως μέτρο ανακούφισης των καταναλωτών θα φανεί στην πράξη και όταν θα έχει εφαρμοστεί για ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Δεν μπορούμε να προδικάσουμε από τώρα το αποτέλεσμα.

Το καλάθι συντίθεται από 51 επιμέρους προϊόντα που σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις είναι απαραίτητα για την αξιοπρεπή διαβίωση. Ο διακηρυγμένος στόχος αυτού του εγχειρήματος είναι οι τιμές των ενταγμένων κωδικών να παραμένουν στο μέτρο του εφικτού σταθερές ή να αυξάνονται λιγότερο, ώστε να προσφέρονται ορισμένες οικονομικότερες αγοραστικές επιλογές στους καταναλωτές.

Διαβάστε επίσης: Καλάθι του νοικοκυριού: Τι προβλέπει η υπουργική απόφαση

Η κάθε εμπορική αλυσίδα συνθέτει το δικό της καλάθι ορίζοντας συγκεκριμένους κωδικούς που θα αντιστοιχούν στα πενήντα ένα είδη που έχουν ανακοινωθεί. Σημειώνεται ότι μία αλυσίδα σούπερ μάρκετ δύναται να ορίσει περισσότερους του ενός κωδικούς για κάθε είδος του καλαθιού.

Σύμφωνα με το σχετικό θεσμικό πλαίσιο, οι επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου υποχρεούνται να διαθέτουν τα προϊόντα του καλαθιού σε «προσιτή» τιμή, ιδίως συγκριτικά με τα υπόλοιπα προϊόντα της ίδιας κατηγορίας που δεν ανήκουν στο καλάθι. Οι επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου είναι επίσης υποχρεωμένες να ενημερώνουν τους καταναλωτές που προσέρχονται στα φυσικά ή ψηφιακά καταστήματα τους ως προς την εκάστοτε σύνθεση του καλαθιού τους. Η ενημέρωση των καταναλωτών πρέπει να γίνεται με κάθε πρόσφορο μέσο όπως φυλλάδια, ειδική σήμανση των προϊόντων και σήμανση του χώρου τοποθέτησής τους.

Αναμφίβολα, σε μία περίοδο υψηλού πληθωρισμού και αισθητής υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου των καταναλωτών, είναι κοινωνικά αναγκαίο να υπάρχει κάποιο πλαίσιο προστασίας του καταναλωτή σχετικά με το κόστος βασικών αγαθών. Παρεμβάσεις που αποβλέπουν σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της αγοράς δεν έχουν δημοσιονομικό κόστος και δεν μεταφέρουν το κόστος των ανατιμήσεων στον κρατικό προϋπολογισμό και εντέλει στους φορολογούμενους.

Η προσφορά ενός πιο προσιτού καλαθιού βασικών προϊόντων ενδιαφέρει πρωτίστως τις πιο ευάλωτες οικογένειες που δυσκολεύονται να αγοράσουν τα στοιχειώδη αγαθά. Εάν όμως λάβουμε υπόψιν ότι η μέση οικογενειακή δαπάνη στο σούπερ μάρκετ εύκολα υπερβαίνει τα 300 ευρώ μηνιαίως, κατανοούμε ότι η συγκράτηση των ανατιμήσεων σε βασικά αγαθά ενδιαφέρει πολύ ευρύτερα οικονομικά στρώματα.

Με βάση τα ως τώρα δεδομένα, το καλάθι του νοικοκυριού θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να βοηθήσει στη διαχείριση της ακρίβειας. Ειδικότερα:

·         Ένα μέτρο που καλεί την αγορά να συγκρατήσει τις τιμές σε ένα βασικό καλάθι αγαθών μπορεί τελικά να συγκρατήσει σε κάποιον εύλογο βαθμό το κόστος του για τον καταναλωτή.

·         Η δημοσίευση και η σύγκριση των τιμών των προϊόντων του καλαθιού μπορεί να προάγει την ενημέρωση των καταναλωτών και να ενθαρρύνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των εταιρειών. Για παράδειγμα, η συγκράτηση των τιμών σε ορισμένους βασικούς κωδικούς μπορεί να δημιουργήσει ανταγωνιστικές πιέσεις για περιορισμό των ανατιμήσεων σε στενά ή τέλεια υποκατάστατα.

·         Η ενεργή σύγκριση του καλαθιού των εμπορικών αλυσίδων μπορεί να ενισχύσει τον μεταξύ τους διεπιχειρησιακό ανταγωνισμό.

·         Είναι γνωστό από επιστημονικές μελέτες της καταναλωτικής συμπεριφοράς ότι τα άτομα διαμορφώνουν τιμές αναφοράς (reference prices) για προϊόντα που αγοράζουν συχνά. Είναι επίσης γνωστό από τη συμπεριφορική επιστήμη ότι ελάχιστες ή μέγιστες τιμές μπορούν να αποτελέσουν σημεία αναφοράς που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων και τις επιλογές του ατόμου (anchoring effect).

·         Σε περιόδους πληθωρισμού είναι επίσης σκόπιμο να μην τροφοδοτούνται συνεχώς προσδοκίες στους καταναλωτές για νέες ανατιμήσεις.

Για το καλάθι του νοικοκυριού υπάρχουν βέβαια επιφυλάξεις. Συγκεκριμένα:

·         Το μείγμα των προϊόντων είναι περιορισμένο και δεν συμπεριλαμβάνει ορισμένα βασικά προϊόντα που είναι αναγκαία για την καθημερινή διαβίωση των καταναλωτών.

·         Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες και ρητές δεσμεύσεις για τον βαθμό συγκράτησης των τιμών και οι σχετικές διατυπώσεις είναι κάπως αόριστες.

·         Το καλάθι μίας αλυσίδας μπορεί τελικά να μην περιέχει τους πλέον προσιτούς κωδικούς κάθε κατηγορίας . Για παράδειγμα, ένα καλάθι ενδέχεται να περιλαμβάνει προϊόντα με στρατηγική ή εμπορική σημασία για την αλυσίδα, τα οποία όμως δεν είναι πάντα οι πλέον οικονομικά συμφέρουσες επιλογές για τον καταναλωτή.

·         Η συμμετοχή των προμηθευτών είναι εθελοντική, εφόσον οι υπόχρεοι είναι μόνο οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ με ετήσιο κύκλο εργασιών άνω των ενενήντα εκατομμυρίων ευρώ.

·         Το μέτρο χρειάζεται συνεχή μέριμνα και παρακολούθηση, ώστε να μην ατονήσει ή εκφυλιστεί.

·         Η σήμανση και η προβολή του καλαθιού στο λιανικό εμπόριο μπορεί να είναι τελικά ανεπαρκής ή ασυνεπής ώστε να μην διευκολύνεται ο εντοπισμός και η σύγκριση του από τον καταναλωτή.

Επισημαίνεται ότι τα 51 προϊόντα που συνθέτουν το καλάθι του νοικοκυριού είναι κατά κανόνα αγαθά ανελαστικής ζήτησης, υπό την έννοια η μείωση του όγκου της κατανάλωσης είναι συνήθως αναλογικά μικρότερη από την αύξηση των τιμών, καθώς είναι αναγκαία για την καθημερινή διαβίωση και δεν υποκαθίστανται εύκολα. Για αυτό σε ορισμένα τέτοια είδη καταγράφεται σήμερα αύξηση της αξίας πωλήσεων, καθώς η μείωση του όγκου πωλήσεων δεν ήταν αρκετή για να εξουδετερώσει την επίδραση των πληθωριστικών τιμών.

Ο Γεώργιος Μπάλτας είναι Καθηγητής του Τμήματος Μάρκετινγκ & Επικοινωνίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Μεταπτυχιακών Σπουδών