Ο «πόνος» της Ευρώπης τελικά θα αξίζει τον κόπο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει μια δύσκολη περίοδο, καθώς οι υψηλές τιμές της ενέργειας «δαγκώνουν» και τα προβλήματα χρέους επιστρέφουν. Ο συνδυασμός των κρίσεων, που προκλήθηκαν από την εισβολή του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία και τον μεγάλο δανεισμό όταν τα επιτόκια ήταν τεχνητά χαμηλά, αναμένεται να δοκιμάσει τις αντοχές του μπλοκ.

Κατά κάποιο τρόπο, είναι πιο δύσκολο για την ΕΕ να διαχειριστεί τις σημερινές δυσκολίες, από την κρίση του ευρώ πριν από μια δεκαετία. Τότε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπόρεσε να κρατήσει χαμηλά τα επιτόκια και να αγοράσει το δημόσιο χρέος. Αυτό τώρα δεν αποτελεί επιλογή. Πράγματι, η ΕΚΤ μόλις διπλασίασε τα επιτόκια στο 1,5% και θα ακολουθήσουν κι άλλες [αυξήσεις].

Επιπλέον, η ΕΕ αντιμετωπίζει ένα διαρθρωτικό σοκ από τις υψηλές τιμές της ενέργειας. Οι πλέον βιομηχανοποιημένες χώρες όπως η Γερμανία θα πρέπει να αναδιαρθρώσουν τα οικονομικά τους μοντέλα. Οι εντάσεις μεταξύ των κυβερνήσεων αυξάνονται. Για παράδειγμα, νωρίτερα αυτό το μήνα η Γαλλία ακύρωσε μια κοινή συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου με τη Γερμανία.

Αλλά οι κρίσεις αυτές κρύβουν επίσης οφέλη για το μπλοκ. Θα μπορούσε να έχει τη φθηνότερη και καθαρότερη ενέργεια στον κόσμο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2030 και πιθανότατα θα αναδειχθεί πιο ισχυρή γεωπολιτικά.

Οι ηγέτες της ΕΕ συνεχάρησαν τους εαυτούς τους στις αρχές του έτους, όταν συγκεντρώθηκαν για να καταδικάσουν την εισβολή του Πούτιν, να επιβάλουν κυρώσεις στη Ρωσία και να υποστηρίξουν την Ουκρανία. Αλλά δεν σκέφτηκαν πλήρως τις οικονομικές συνέπειες της διακοπής των εξαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς το μπλοκ.

Οι κυβερνήσεις παρείχαν αδιακρίτως τα πακέτα στήριξης στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις τους για να μετριάσουν το πλήγμα από την άνοδο των τιμών του φυσικού αερίου. Ως αποτέλεσμα, η ζήτηση για φυσικό αέριο δεν μειώθηκε τόσο γρήγορα όσο θα μπορούσε. Το κόστος αυτών των πακέτων στήριξης προσθέτει επίσης στο δημόσιο χρέος. Εν τω μεταξύ, οι κυβερνήσεις δεν έκαναν αρκετά για να προετοιμάσουν τους πληθυσμούς τους για τις δύσκολες στιγμές που έρχονται. Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο λαϊκιστικών αντιδράσεων τα επόμενα χρόνια.

Η αλληλεγγύη ξεφτίζει. Η Γαλλία απέκλεισε έναν αγωγό φυσικού αερίου από την Ισπανία στα Πυρηναία. Και η Γερμανία ξοδεύει 200 ​​δισεκατομμύρια ευρώ για να διασώσει τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις της, προκαλώντας αντιδράσεις άλλων χωρών που διαμαρτύρονται ότι το Βερολίνο στρεβλώνει την ενιαία αγορά της ΕΕ δίνοντας στις εταιρείες του ένα αθέμιτο πλεονέκτημα.

Παρόλα αυτά, οι ηγέτες της ΕΕ σημείωσαν κάποια πρόοδο στην επίλυση των διαφορών τους στη σύνοδο κορυφής στις αρχές του μήνα. Μια εντυπωσιακή ώθηση για εξασφάλιση περισσότερου φυσικού αερίου από μη ρωσικές πηγές, καθώς και ο ασυνήθιστα ήπιος καιρός, βοήθησε στη μείωση των τιμών του φυσικού αερίου στο ένα τρίτο των εντυπωσιακών επιπέδων του τέλους Αυγούστου, παρόλο που εξακολουθούν να είναι πέντε φορές υψηλότερες από ό,τι πριν από δύο χρόνια.

Ταυτόχρονα, η ΕΕ έχει επιταχύνει τη μετάβασή της από τα ορυκτά καύσιμα. Ως αποτέλεσμα, θα έχει φθηνή και καθαρή ενέργεια από τα μέσα της δεκαετίας του 2030. Αν και πολλές εταιρείες θα πρέπει να μεταφέρουν τις ενεργειακές τους δραστηριότητες στην ενδιάμεση δεκαετία, το μπλοκ θα βρίσκεται σε καλή θέση για την πράσινη βιομηχανική επανάσταση που ακολουθεί.

Πρόβλημα Χρέους

Το φτηνό χρήμα επέτρεψε στις κυβερνήσεις να δημιουργήσουν χρέη την περασμένη δεκαετία χωρίς να σκέφτονται πάρα πολύ πώς θα αποπληρωθούν. Οι τελευταίες ενεργειακές επιδοτήσεις ακολουθούν τα τεράστια πακέτα στήριξης κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19.

Οι ηγέτες της ΕΕ διαμαρτύρονται ήδη για τα υψηλά επιτόκια, με την Τζόρτζια Μελόνι, τη νέα πρωθυπουργό της Ιταλίας, να ασκεί κριτική στην ΕΚΤ την περασμένη εβδομάδα. Αλλά η κεντρική τράπεζα δεν μπορεί να αποφύγει την αύξηση των επιτοκίων ακόμα κι αν το ήθελε. Ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη ήταν 9,9% τον Σεπτέμβριο [σ.σ. Τον Οκτώβριο ανήλθε σε 10,7%].

Ο υψηλός πληθωρισμός είχε το παράπλευρο όφελος της μείωσης του δημόσιου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ωστόσο, εάν οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό εδραιωθούν, οι επενδυτές θα απαιτήσουν υψηλότερες αποδόσεις για να κρατήσουν κρατικά ομόλογα, αυξάνοντας περαιτέρω το κόστος δανεισμού.

Το σοκ που προκλήθηκε στην αγορά ομολόγων στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά την απόπειρα της βραχύβιας πρωθυπουργού Λιζ Τρους να ασκήσει χαλαρή δημοσιονομική πολιτική είναι μια χρήσιμη προειδοποιητική ιστορία για τις χώρες της ΕΕ. Ωστόσο, θα είναι ακόμα δύσκολο για τις κυβερνήσεις να περιορίσουν τις δαπάνες ή να μειώσουν τους φόρους. Φοβούνται μια εκλογική αντίδραση εάν δεν βοηθήσουν τους πληθυσμούς τους με το αυξανόμενο κόστος διαβίωσης. Και έχουν μπροστά τους μεγάλες επενδυτικές ανάγκες – για παράδειγμα, να χρηματοδοτήσουν την πράσινη μετάβαση, να δημιουργήσουν στρατιωτικές άμυνες και να βοηθήσουν στην πληρωμή για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ θα εργαστούν σκληρά για να αποτρέψουν τη μετατροπή των προβλημάτων χρέους σε πλήρη κρίση. Η ΕΚΤ έχει υποσχεθεί να σταματήσει την υπερβολική απόκλιση των επιτοκίων που πληρώνουν διάφορες κυβερνήσεις της ευρωζώνης, υπό την προϋπόθεση ότι τα χρέη τους είναι βιώσιμα.

Η ΕΕ ανέστειλε για άλλη μια φορά τους δημοσιονομικούς κανόνες, οι οποίοι θα απαιτούσαν από τις χώρες να μειώσουν το χρέος στο 60% του ΑΕΠ. Εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προτείνει σύντομα νέους κανόνες που θα δώσουν στις κυβερνήσεις ακόμη περισσότερο χρόνο για να περικόψουν το χρέος τους, υπό την προϋπόθεση ότι θα επενδύσουν σε έργα προτεραιότητας ,όπως η πράσινη μετάβαση και η ασφάλεια.

Οι υπερχρεωμένες χώρες όπως η Ιταλία φοβούνται ότι ο μεγαλύτερος δανεισμός θα επιβαρύνει τα προβλήματα χρέους τους. Γι’ αυτό θέλουν η ΕΕ να εκδίδει χρέη συλλογικά όπως έκαναν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αλλά η Γερμανία και ορισμένες λιγότερο χρεωμένες χώρες αντιστέκονται σε αυτό.

Αυτή τη στιγμή, η διαφορά μεταξύ των αποδόσεων των 10ετών ιταλικών κρατικών ομολόγων και του γερμανικού τους ισοδύναμου περιορίζεται σε περίπου 2%. Αλλά τα ομόλογα της Ιταλίας κι άλλων χωρών του Νότου βρεθούν και πάλι στο στόχαστρο, είναι εύκολο να φανταστεί κανείς μια επανάληψη του παιχνιδιού ευθυνών της κρίσης του ευρώ. Οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης θα μπορούσαν να κατηγορήσουν τους νότιους ομολόγους τους για ασυδοσία, ενώ οι νότιες χώρες θα μπορούσαν να επικρίνουν τις βόρειες για εγωισμό.

Γεωπολιτικά Κέρδη

Η ΕΕ θα υποφέρει τα επόμενα χρόνια επειδή αποφάσισε να υπερασπιστεί τα συμφέροντα και τις αξίες της μετά την εισβολή του Πούτιν. Παρά τις διαμάχες και τα λάθη, υπάρχουν όλες οι πιθανότητες να κερδίσει από αυτή την ιστορική απόφαση.

Η κορύφωση της δύναμης του Πούτιν μάλλον πέρασε. Υπό την προϋπόθεση ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία δεν οδηγήσει σε πυρηνικό Αρμαγεδδώνα, η ΕΕ θα αναδυθεί ισχυρότερη και ασφαλέστερη.

Η σχέση της ΕΕ με τις Ηνωμένες Πολιτείες θα αλλάξει επίσης μόλις τελειώσει η κρίση στην Ουκρανία. Η Αμερική θα χρειάζεται όλο και περισσότερο τη βοήθεια της ΕΕ για να περιορίσει την Κίνα. Η ΕΕ θα έχει λιγότερο ανάγκη προστασίας και θα γίνει περισσότερο ισότιμος εταίρος.

Είναι δύσκολο να δοθεί οικονομική αξία σε αυτά τα γεωπολιτικά οφέλη. Όμως, καθώς η Ευρώπη μπαίνει σε έναν δύσκολο χειμώνα, αξίζει να θυμηθούμε τη μεγαλύτερη εικόνα.

REUTERS BREAKINGVIEWS