Πολ Σεζάν: Ο επαναστάτης του βλέμματος

Κατάφερε να εκπλήξει τους συναδέλφους του, καθώς με τους πίνακές του έφερε έναν ριζοσπαστικό τρόπο θέασης, τον οποίο κανείς δεν μπορούσε να εξηγήσει. Το «μυστήριο» που είχε προκαλέσει ο Πολ Σεζάν με τα έργα του οδήγησε σε ένα ακραίο αστείο εκ μέρους του Πολ Γκογκέν: πρότεινε στον Καμίλ Πισαρό να «ποτίσει» με ένα ομοιοπαθητικό φάρμακο τον Σεζάν, ώστε να αποκαλύψει τον τρόπο δουλειάς του και εν συνεχεία να σπεύσει στο Παρίσι να μοιραστεί μαζί του τις πληροφορίες.

Η απορία παρέμενε άλυτη ακόμη και τρεις δεκαετίες αργότερα, όταν το 1912 ο ζωγράφος και κριτικός Μορίς Ντενί έγραφε ότι δεν είχε ακούσει ποτέ έναν θαυμαστή του Σεζάν που να του έχει δώσει μια σαφή και ακριβή περιγραφή των λόγων για τους οποίους αγαπά τα έργα του.

Τα επιτεύγματα του Σεζάν έχουν εξελιχθεί σε εμμονή για πολλούς ιστορικούς τέχνης καθώς ανέτρεψαν αιώνες θεωριών σχετικά με το πώς λειτουργεί η ανθρώπινη όραση. Και η νέα έκθεση που φιλοξενείται στην Tate με περίπου 80 έργα του (έως τις 12 Μαρτίου) επιχειρεί μεταξύ άλλων να εξηγήσει τι ακριβώς πέτυχε ο Σεζάν, όπως αναφέρει σε άρθρο του στην ιστοσελίδα του BBC o ιστορικός τέχνης Μάθιου Ουίλσον.

Το πρώιμο έργο του «Η ζαχαριέρα, τα αχλάδια και το μπλε κύπελλο» (1865-70), για παράδειγμα, δείχνει ότι έβλεπε και ζωγράφιζε με έναν σχετικά παραδοσιακό τρόπο, ακολουθώντας την καθιερωμένη αντίληψη ότι το μάτι λειτουργεί ακριβώς όπως μια κάμερα: είναι δηλαδή μια πύλη για τη ροή της οπτικής αλήθειας που κατασκευάζει ένα λεπτομερές πανόραμα του ορατού μας περιβάλλοντος.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1870, ωστόσο, ο Σεζάν άρχισε να αμφισβητεί αυτό το δεδομένο. Στο έργο του «Νεκρή φύση με φρουτιέρα» (1879-80), το χείλος του γεμάτου με νερό ποτηριού εμφανίζεται με παραμορφωμένη προοπτική, η ταπετσαρία φόντου φαίνεται να βρίσκεται μπροστά από το πιάτο με τα φρούτα και το λευκό τραπεζομάντιλο μοιάζει να αιωρείται στον χώρο. Ο Σεζάν δεν έβλεπε τη σκηνή από μια σταθερή οπτική γωνία, αλλά μέσα από ένα περιπλανώμενο βλέμμα που εστίαζε σε διαφορετικό στοιχείο κάθε φορά, έτσι ώστε όταν συνενωθούν όλα μαζί να μπορούμε να δούμε την εικόνα.

Οπτικές ανωμαλίες

Σύμφωνα με τον συγγραφέα και ποιητή Ιωακείμ Γκασκέ, ο οποίος επισκέφτηκε τον Σεζάν το 1897, ο καλλιτέχνης περνούσε έως και 20 λεπτά κοιτάζοντας σταθερά συγκεκριμένα σημεία των θεμάτων που ζωγράφιζε, με αποτέλεσμα η περιφερειακή του όραση να αρχίζει να ατονεί, γεγονός που δημιουργούσε οπτικές ανωμαλίες. Το αποτέλεσμα ήταν τα πορτρέτα του να έχουν πρόσωπα που μοιάζουν με μάσκα επειδή επικεντρωνόταν σε μικρές περιοχές της λεπτομέρειας του προσώπου και δεν επέτρεπε στο μυαλό του να προσεγγίσει το πρόσωπο ως ένα σύνολο.

Σε τοπία όπως το «Ορος Αγία Βικτωρία» (1902-6), ο Σεζάν διερεύνησε την πραγματικότητα ως ένα κατασκεύασμα του νου και όχι του ματιού. Είναι μια προσέγγιση που ευθυγραμμίζεται με θεωρίες σύγχρονών του νευρολόγων που υποστήριξαν ότι η όραση επηρεάζεται από τις αναμνήσεις, τη διάθεση και τις αισθήσεις.

Το επίτευγμα του Σεζάν, λοιπόν, ήταν να χρησιμοποιήσει την πράξη της ζωγραφικής για να εξετάσει εξονυχιστικά την ανθρώπινη αντίληψη με πρωτοφανή ειλικρίνεια και περιέργεια. Και όσο περισσότερο ανακαλύπτουμε τους τρόπους με τους οποίους το μάτι αλληλεπιδρά με την ανθρώπινη συνείδηση, τόσο περισσότερο έχει νόημα η διερευνητική τέχνη του Σεζάν. Κι ίσως αυτός είναι ο λόγος που συνέχισε να είναι μια τόσο συναρπαστική προσωπικότητα στην ιστορία της τέχνης.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»