Υδρογονάνθρακες: Γιατί χάθηκαν 10 χρόνια ερευνών για τα ελληνικά κοιτάσματα

Η Ελλάδα είναι η χώρα των ακραίων και υπερβολικών αντιδράσεων. Κυβερνήσεις καθώς και πολίτες την ίδια στιγμή που μπορούν να αποθεώσουν μία απόφαση ή ένα πρόσωπο την αμέσως επόμενη έχουν τη μοναδική ικανότητα της μεταστροφής των θέσεων και των συναισθημάτων τους σε αποδοκιμασία ή και διωγμό.

Κάτι τέτοιο συνέβη και συμβαίνει με τη μεγάλη εθνική υπόθεση της έρευνας και αξιοποίησης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Στις αρχές της περασμένης δεκαετίας η κυβέρνηση άνοιγε τον φάκελο με ένα μεγάλο πρόγραμμα σεισμικών ερευνών και διαγωνισμούς παραχωρήσεων, τρανταχτά ονόματα πετρελαϊκών έκαναν την εμφάνιση τους, αλλά όλα ξαφνικά πάγωσαν λίγο πριν τον 2019.

Διαβάστε επίσης: «Το κοίτασμα των Ιωαννίνων μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της Ελλάδας για 10 χρόνια»

Η πανδημία και η βουτιά των τιμών του αργού πετρελαίου, το green deal της Ε.Ε. αλλά και τα αιώνια… διοικητικά εμπόδια και αντιδράσεις ομάδων πολιτών έστειλαν το φάκελο των ερευνών των υδρογονανθράκων στα ράφια. Οι πετρελαϊκές τη διετία 2019 – 2021 επέστρεψαν στο ελληνικό δημόσιο παραχωρήσεις και κάποιες εξ αυτών αποχώρησαν.

Η ενεργειακή κρίση

Μέχρι που η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η ενεργειακή κρίση έφεραν ξανά στο προσκήνιο την υπόθεση των ερευνών του φυσικού αερίου. Τον περασμένο Απρίλιο ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης μετά από επίμονες εισηγήσεις του διοικητικού διδύμου της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων (ΕΔΕΥΕΠ) Άρη Στεφάτου και Ρίκαρντ Σκούφια αποφάσισε την επανεκκίνηση των ερευνητικών προγραμμάτων. Πετρελαϊκοί όμιλοι όπως η ExxonMobil, Energean και  Helleniq Energy ανέλαβαν το βάρος της εκτέλεσης των εργασιών στις παραχωρήσεις που απέμειναν ενεργές.

Η ανάγκη της ενεργειακής απεξάρτησης από τη Ρωσία αλλά και για διασφάλιση της επάρκειας αερίου ώθησαν τον πρωθυπουργό στην απόφαση του ανοίγματος εκ νέου του φακέλου των υδρογονανθράκων.

Το στοίχημα και η αποθέωση

Το εγχείρημα, που πριν από μία δεκαετία εκδιώχθηκε τώρα αποθεώνεται… Η Exxon Mobil με την Helleniq Energy, ανέλαβαν μετά την αποχώρηση της TotalEnergies τα δύο θαλάσσια blocks της Κρήτης, η Energean μετά την αποχώρηση της ισπανικής Repsol και την εξαγορά της Edison τρέχει τη θαλάσσια παραχώρηση και τις έρευνες στο “block 2” όπως επίσης και τη χερσαία παραχώρηση «Ιωάννινα». Επίσης η Helleniq Energy επισπεύδει τις σεισμικές στα θαλάσσια «block 10» και «Ιόνιο».

Οι σεισμικές έρευνες έχουν εκκινήσει στα δύο θαλάσσια blocks της Κρήτης και το block 2. Εκτελούνται εργασίες για την πρόσκτηση δισδιάστατων και τρισδιάστατων σεισμικών δεδομένων, αντίστοιχα.

Στις αρχές του χρόνου είχαν εκτελεστεί σεισμικές εργασίες στις θαλάσσιες παραχωρήσεις «Block 10» και «Ιόνιο» για την πρόσκτηση δισδιάστατων δεδομένων και σύντομα θα επιχειρηθεί και η πρόσκτηση τρισδιάστατων.

Ο στόχος για τις πρώτες δοκιμαστικές γεωτρήσεις είναι το 2025 στην Κρήτη, ενώ το 2023 αναμένεται να πέσει γεωτρύπανο στα Ιωάννινα.

Η Ελλάδα μπαίνει στον πυρετό των γεωτρήσεων. Με το κόστος ενοικίασης γεωτρύπανων που θα αναλάβουν οι επενδυτές να αγγίζει ακόμη και τα 400.000 δολ. ημερησίως.

Οι εκτιμήσεις που έχει κάνει ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΔΕΥΕΠ για την αξία των κοιτασμάτων υπολογίζεται σε περίπου 250 δις. ευρώ ήτοι πάνω από 700 δις. κυβικά μέτρα αερίου.

Η χαμένη 10ετία

Το story της υπόθεσης των ερευνών για τον εντοπισμό κοιτασμάτων υδρογονανθράκων έχει αρκετό ενδιαφέρον.

Στις αρχές της περασμένης δεκαετίας, το 2010 με 2011, ο τότε υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γιάννης Μανιάτης άνοιγε στη χώρα μας μετά από πολλά χρόνια τον φάκελο της έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Ένα φιλόδοξο και τολμηρό εγχείρημα, το οποίο είχε σαν στόχο την αξιοποίηση πιθανών κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου στη χώρα μας με την προσέλκυση μεσαίων και μεγάλων πετρελαϊκών ομίλων και φυσικά και των αντίστοιχων επενδύσεων τους.

Το 2012 ο κ. Μανιάτης προχωρούσε στην προκήρυξη των πρώτων διαγωνισμών για την παραχώρηση χερσαίων και θαλάσσιων blocks και συγκεκριμένα του «Δυτικού Πατραϊκού Κόλπου», των «Ιωαννίνων» και του «Κατάκολου», ενώ τη διετία 2012-2013 διενεργήθηκαν σεισμικές έρευνες από τη νορβηγική PGS στο Ιόνιο και νότια της Κρήτης. Ακολούθησαν δύο χρόνια μετά η κατάτμηση των θαλάσσιων περιοχών σε 24 blocks και ο γύρος παραχωρήσεων. Ελληνικά Πετρέλαια, Energean, Edison ήταν οι κύριοι παίκτες που έκαναν την εμφάνιση τους διεκδικώντας παραχωρήσεις.

Την περίοδο 2015-2017 υπήρξε μία νέα κινητικότητα από τον τότε υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γιώργο Σταθάκη με την ανασύσταση και ενίσχυση της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρίας Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ) και την προσέλκυση προς το τέλος εκείνης της τριετίας των πιο δυνατών ονομάτων της διεθνούς πετρελαϊκής αγοράς όπως των Total, ExxonMobil και Repsol.

Έχει περάσει σχεδόν μία δεκαετία από την εκκίνηση εκείνου του σχεδίου και μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει ούτε μία γεώτρηση. Δεκατρείς περιοχές έχουν παραχωρηθεί αλλά δεν έφτασαν στο σημείο της γεώτρησης ακόμη κι όταν οι τιμές του αργού κινούνταν μεταξύ των 90 και 120 δολ. το βαρέλι.

Οι ανακαλύψεις και τα αποθέματα

Στο διάστημα της περασμένης δεκαετίας και λίγο πιο πριν έγιναν από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην νοτιοανατολική Μεσόγειο, όπως τα κοιτάσματα του Ζορ στην Αίγυπου (30 τρις. κυβικά πόδια), το Λεβιάθαν και το Ταμάρ στο Ισραήλ με συνολικά 29 τρισ. κυβικά πόδια, ενώ στο παιχνίδι είχε μπει δυναμικά και η Κύπρος με τα κοιτάσματα της «Αφροδίτης» 4,5 τρις. κυβικά πόδια, της «Καλυψούς» με 4 τρις. και του Γλαύκου με 5 έως 8 τρις κυβικά πόδια.

Στην Ελλάδα οι εκτιμήσεις για τις ποσότητες φυσικού αερίου στο ελληνικό υπέδαφος, έδιναν και έπαιρναν. Το 2018 σε διεθνές πετρελαϊκό συνέδριο στην Αθήνα ο τότε πρόεδρος της ΕΔΕΥ Γιάννης Μπασιάς εκτιμούσε πως αν εντοπιστούν κοιτάσματα νότια της Κρήτης με βάση τις διαθέσιμες γεωλογικές δομές και τα σεισμογραφικά δεδομένα τότε αυτά κρύβουν ποσότητες φυσικού αερίου από 3 έως 30 τρις. κυβικά πόδια.

Το 2019 το τότε στέλεχος των Ελληνικών Πετρελαίων Γιάννης Γρηγορίου στη διάρκεια συζήτησης που διοργάνωσε ο «Κύκλος Ιδεών» μιλούσε για πιθανό κοίτασμα νότια της Κρήτης δυναμικότητας 10 τρις. κυβικών ποδικών. Μάλιστα το είχαν ονοματίσει: «Τάλως». Έφερε το όνομα του μυθικού πλάσματος της αρχαιότητας το οποίο φύλαγε την Κρήτη από τους εχθρούς της.

Τα εμπόδια

Οι πετρελαϊκές στην Ελλάδα που ανέλαβαν με συμβάσεις τα 13 blocks κατόπιν διαγωνισμών, ξεκίνησαν ανάλογα με το χρόνο της παραχώρησης τους τις έρευνες.

Ωστόσο, στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν άργησαν να έρθουν αντιμέτωπες με τη σκληρή ελληνική πραγματικότητα: Τη γραφειοκρατία, όπως για παράδειγμα στην έκδοση των Στρατηγικών Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, τις αντιδράσεις τοπικών κοινωνιών, τις οποίες οι κυβερνήσεις δεν φρόντισαν να διαβεβαιώσουν για την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και την απουσία υποδομών που θα υποστηρίξουν τις έρευνες.

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του block στο Κατάκολο. Τα δικαιώματα έχουν παραχωρηθεί στην ελληνική Energean. Το συγκεκριμένο κοίτασμα μάλιστα είναι στην πλέον προχωρημένη φάση αξιοποίησης, αυτή της παραγωγής.

Εντούτοις  από το 2014 οπότε και κυρώθηκε από τη Βουλή η σύμβαση παραχώρησης, η εταιρία έχει αντιμετωπίσει έναν απίστευτο κυκεώνα γραφειοκρατικών και δικαστικών εμποδίων. Και αφού επέμεινε και τα ξεπέρασε ήρθε ο Δεκέμβριος του 2019 οπότε και ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση, με σύμφωνη μάλιστα γνώμη της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, για τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων της γεώτρησης που θα αντλήσει ποσότητες της τάξης των 10 εκ. βαρελιών πετρελαίου. Αν και έχουν περάσει δύο χρόνια από τότε, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας δεν έχει εκδώσει την απόφαση έγκρισης της μελέτης…

Πάντως, τις τελευταίες μέρες έγινε γνωστό πως ο Περιφερειάρχης Δυτικής Ελλάδας Νίκος Φαρμάκης με επιστολή του προς τους υπουργούς της κυβέρνησης ζητά πια την παραγωγή του κοιτάσματος στο Κατάκολο.

Η δυνατότητα παραγωγής φυσικού αερίου μικρής κλίμακας είναι εφικτή.

Άλλη πονεμένη… ιστορία είναι αυτή του Δυτικού Πατραϊκού Κόλπου. Το block με κυρωμένη από τη Βουλή σύμβαση το 2014 είχε παραχωρηθεί στην κοινοπραξία των ΕΛ.ΠΕ – Edison. Τη θέση της Edison είχε διαδεχτεί η Energean, η οποία κι εξαγόρασε το 2020 το χαρτοφυλάκιο των παραχωρήσεων δικαιωμάτων υδρογονανθράκων της ιταλικής εταιρίας.

Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπιζε η κοινοπραξία του Δυτικού Πατραϊκού Κόλπου για τη διενέργεια της πρώτης γεώτρησης είναι η απουσία υποδομών σε λιμάνι της περιοχής που θα φιλοξενήσει τον γεωτρητικό εξοπλισμό. Το block, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις κρύβει 140 εκ. βαρέλια πετρελαίου και η κοινοπραξία. Τελικά η παραχώρηση το περσινό χειμώνα επιστράφηκε στο δημόσιο.

Η κοινοπραξία των Repsol – Energean που έχουν την περιοχή των Ιωαννίνων με σύμβαση από το 2014 ξεκίνησε τις σεισμικές έρευνες και στη διάρκεια τους πριν από επτά χρόνια βρέθηκε αντιμέτωπη με σκληρές αντιδράσεις μικρών κοινωνικών ομάδων. Ο εξοπλισμός των εταιριών βρέθηκε αρκετές φορές βανδαλισμένος. Η πρώτη ερευνητική γεώτρηση δεν έχει επίσης γίνει στη συγκεκριμένη παραχώρηση. Η Repsol αποχώρησε πέρυσι και τα επόμενα βήματα έτρεξε η Energean, η οποία θα κάνει την πρώτη δοκιμαστική γεώτρηση το καλοκαίρι του 2023.

Η «πράσινη» στροφή

Από τα μέσα της περασμένης δεκαετίας, η Ε.Ε. κατά κύριο λόγο ξεκίνησε τη στροφή προς την «πράσινη» ανάπτυξη με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Έμφαση στις πολιτικές της δίνεται η ταχύτερη διείσδυση στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και ο μηδενισμός των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Οι στόχοι που έχουν τεθεί τα τελευταία δύο χρόνια είναι δεσμευτικοί και οδηγούν προς συρρίκνωση του πετρελαίου στο ενεργειακό μίγμα.

Το ευρωπαϊκό Green Deal που αποφασίστηκε από την Ε.Ε. το 2019 και η Συμφωνία του Παρισίου το 2015 για τη συγκράτηση της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη «αρκετά κάτω» από τους 2 βαθμούς Κελσίου και τον περιορισμό της στους 1,5 βαθμούς, ανακηρύσσονται ως οι μόνες λύσεις για ένα βιώσιμο μέλλον του πλανήτη.

Έτσι, το 2020 είδαμε τους ηγέτες της Ε.Ε. να συμφωνούν στην αύξηση του στόχου, που είχαν ανακοινώσει ένα χρόνο πριν με το Green Deal, για τον περιορισμό κατά 55% των αερίων του θερμοκηπίου το 2030. Η Ε.Ε. επιδιώκει να είναι η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος μέχρι το 2050, ενώ η Πράσινη Ευρωπαϊκή Συμφωνία του 2019 συνοδεύεται για την επίτευξη αυτού του στόχου με ένα επενδυτικό σχέδιο ύψους 1 τρις. δολ. στην επόμενη δεκαετία.

Οι τιμές του αργού πετρελαίου σταδιακά αποκλιμακώνονται και με το ξέσπασμα του κορωνοϊού έφτασαν ακόμη να κινούνται και σε αρνητικά επίπεδα κατά τη διάρκεια της περασμένης χρονιάς.

Οι ευρωπαϊκές πετρελαϊκές εταιρίες που ανήκουν στις λεγόμενες Big Oil (πετρελαϊκοί κολοσσοί), ανακοινώνουν η μία μετά την άλλη περικοπές δεκάδων δις. δολαρίων από τα επενδυτικά τους προγράμματα στην έρευνα κι εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.

Η γαλλική Total, η ιταλική Eni, η βρετανική BP και η βρετανο-ολλανδική Royal Dutch Shell έχουν θέσει στόχους μηδενικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα για το 2050 και υψηλούς στόχους για το 2030. Στρέφονται στην ανάπτυξη συστημάτων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και σε συνεργασίες για την εγκατάσταση φορτιστών ηλεκτρικών οχημάτων αλλά και στην παραγωγή «πράσινων» υγρών καυσίμων για τη συμβατική αυτοκίνηση.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η Total στο επενδυτικό της πρόγραμμα της περιόδου 2022-2025 έχει προϋπολογίσει ετήσιες επενδύσεις 13 με 16 δις. δολ με το 20% εξ αυτών να κατευθύνεται σε ΑΠΕ και ηλεκτροκίνηση. Στοχεύει για το 2025 στην ανάπτυξη συστημάτων ΑΠΕ συνολικής ισχύος 35 GW (Γιγαβάτ) από 7 GW σήμερα.

Η ιταλική Eni από τα 700 MW σε ΑΠΕ που διαθέτει σήμερα στοχεύει στην ανάπτυξη 15 GW το 2030, στη μείωση κατά 25% του ανθρακικού της αποτυπώματος έως το 2030 και στον μηδενισμό το 2040. Οι επενδύσεις της στο upstream θα μειωθούν κατά 9 δις. δολ. την προσεχή τετραετία.

Η BP θέλει τα επόμενα χρόνια να μειώσει κατά 40% την παραγωγή πετρελαίου και να παράγει 50 GW ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ το 2030.

Αλλά ακόμη και η ελληνική Energean, που εκμεταλλεύεται το μοναδικό κοίτασμα πετρελαίου στην Ελλάδα, τον Πρίνο, έχει ανακοινώσει επενδυτικό πρόγραμμα 75 εκ. ευρώ για το «πρασίνισμα» των δραστηριοτήτων της εξόρυξης.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι όλοι οι διεθνείς επενδυτικοί οίκοι επιλέγουν πια τις τοποθετήσεις των κεφαλαίων τους με βάση τους περιβαλλοντικούς στόχους των πετρελαϊκών εταιριών. Οι τελευταίες έχουν κάθε συμφέρον να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των funds και να δρομολογούν «πράσινες» επενδύσεις.

Οι αποχωρήσεις από το ελληνικό upstream

Η «πράσινη» στροφή των πετρελαϊκών κολοσσών δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα.

Η πρώτη ηχηρή αποχώρηση ανακοινώθηκε και είναι ο ισπανικός κολοσσός της Repsol.

Η εταιρία ήταν επικεφαλής με μερίδιο 60% σε δύο κοινοπραξίες με την Energean για τις παραχωρήσεις της Αιτωλοακαρνανίας και των Ιωαννίνων. Έχουν επίσης εξ ημισείας και τη θαλάσσια περιοχή «Ιόνιο».

Η Repsol και η Energean στις αρχές της χρονιάς επέστρεψαν στο ελληνικό δημόσιο τη χερσαία περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας, η οποία τους είχε παραχωρηθεί μόλις το 2018.

Οι Ισπανοί επίσης, έφυγαν την Άνοιξη του 2021 και από το block των Ιωαννίνων.

Η Repsol, ακολουθεί κι εκείνη τα πλάνα των Ευρωπαίων ανταγωνιστών της που είναι η περικοπή των επενδύσεων στο upstream. Είχε ανακοινώσει το στρατηγικό της σχέδιο για την περίοδο 2021-2025 το οποίο προβλέπει τη μείωση των επενδύσεων της από τα 2,6 δις. δολ. ετησίως που ήταν κατά την περίοδο 2018-2020 στα 1,9 δις. δολ. ετησίως την προσεχή πενταετία. Ο πολυεθνικός όμιλος επίσης δίνει έμφαση στην έρευνα κι εκμετάλλευση κοιτασμάτων που έχει σε 14 χώρες και πρόκειται για ώριμα επενδυτικά σχέδια. Σε αυτές τις χώρες δεν συμπεριλαμβάνεται η Ελλάδα.

Όταν ακόμη οι τιμές του αργού πετρελαίου διατηρούνταν σε υψηλά και ελκυστικά επίπεδα για τέτοιες επενδύσεις και το ρεύμα… προς τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα δεν ήταν τόσο ισχυρό.

Οι παραχωρήσεις της Κρήτης

Η πλέον μεγάλη αποχώρηση ήταν την περασμένη άνοιξη της γαλλικής TotalEnergies από τα blocks της Κρήτης.

Αν και οι συγκεκριμένες περιοχές έχουν ενδιαφέρον, με τις γεωλογικές δομές τους να προσομοιάζουν με εκείνες του κοιτάσματος Ζορ στην Αίγυπτο. Του μεγαλύτερου στη Μεσόγειο.

Εντούτοις ο γαλλικός όμιλος αποχώρησε επικαλούμενος τις προτεραιότητες στις πράσινες δραστηριότητες. Το μερίδιο τους πλέον ανέλαβαν οι ExxonMobil και η Helleniq Energy.