Νεοφυείς επιχειρήσεις: Κάνουμε κάτι λάθος;

Όπως και σε άλλες περιπτώσεις, η δημόσια συζήτηση σχετικά με τις νεοφυείς επιχειρήσεις- start-ups, ξεκίνησε χωρίς να οριστούν εξ αρχής οι έννοιες. Αποτέλεσμα; Δημιουργήθηκε η στρεβλή εικόνα της ταύτισης των νεοφυών επιχειρήσεων με την υψηλή τεχνολογία και πιο συγκεκριμένα με τομείς στενά συνδεμένους με την πληροφορική (πχ apps για κινητά). Αυτή η εικόνα έχει διαχυθεί στο σύνολο της κοινότητας. Έχω συμμετάσχει ως κριτής σε πολλούς διαγωνισμούς επιχειρηματικής ιδέας. Διαπίστωσα ότι πάνω από το 80%, και σε ορισμένες περιπτώσεις το 100%, των ιδεών που κατατέθηκαν αφορούσαν την πληροφορική με την ευρεία έννοια.

Όμως ως νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups) ορίζονται οι επιχειρήσεις εκείνες που βρίσκονται εν ζωή μέχρι πέντε χρόνια από την ημέρα έναρξη λειτουργία τους ανεξάρτητα από κλάδο. Έτσι κατατάσσονται από την Eurostat και άλλους οργανισμούς (ΟΟΣΑ). Η Eurostat δημοσιεύει κλαδικά στατιστικά στοιχεία ανάλογα με τα χρόνια λειτουργίας της νεοφυούς επιχείρησης πχ πόσες γεννήθηκαν ανά κλάδο κατά τον συγκεκριμένο χρόνο, πόσες είχαν μέχρι ένα χρόνο ζωής, κλπ. Επομένως, όταν αναφερόμαστε στις νεοφυείς επιχειρήσεις δεν εννοούμε μόνο τις τεχνολογικές επιχειρήσεις αλλά τις νεοσύστατες επιχειρήσεις σε όλους τους κλάδους, μεταποίηση και υπηρεσίες.

Γιατί, όμως, μας αφορούν οι νεοφυείς επιχειρήσεις; Για πολλούς λόγους. Σε επίπεδο ΕΕ – 27, οι νεοφυείς επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 28% του συνόλου των ιδιωτικών επιχειρήσεων και το 14,5% της απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, κατά μέσο όρο στην πενταετία 2015-2020. Ειδικότερα για την Ελλάδα, ο αριθμός των νεοφυών επιχειρήσεων ανέρχεται στο 25,4% του συνόλου των ιδιωτικών επιχειρήσεων και προσφέρουν το 20% της απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων και των ιδιοκτητών τους. Αντιλαμβάνεται λοιπόν ο αναγνώστης ότι ο ρόλος τω νεοφυών επιχειρήσεων είναι πολύ σημαντικός για την οικονομία μιας χώρας και ειδικότερα για την απασχόληση. Όμως, ενώ ο μέσος όρος της πενταετίας ανερχόταν στα παραπάνω ποσοστά, το ετήσιο ποσοστό έβαινε συνεχώς μειούμενο από 28,% του συνόλου των επιχειρήσεων το 2015 στο 22,7% το 2020. Το μερίδιο της απασχόλησης μειώθηκε από 20,2% το 2015 στο 18,1% κατά το 2020. Επομένως, ενώ σε γενικές γραμμές το πολιτικό σύστημα αλλά και οι υπόλοιποι κοινωνικοί εταίροι θεωρούν την δημόσια συζήτηση για τις νεοφυείς επιχειρήσεις «sexy», φαίνεται ότι από το 2015 και μετά τα πράγματα δεν βαίνουν καλώς.

Ας εξετάσουμε και την κλαδική κατανομή των νεοφυών επιχειρήσεων στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2015-2020. Από το σύνολο των κλάδων, οι «δραστηριότητες προγραμματισμού Η/Υ» είχαν το μεγαλύτερο μερίδιο σε αριθμό επιχειρήσεων, 46% του συνόλου του κλάδου με πτωτική όμως τάση, -8,8% στην πενταετία. Ως προς την απασχόληση το μεγαλύτερο μερίδιο κατείχαν οι «δραστηριότητες εστίασης» με μέσο όρο 39,6% του συνόλου, επίσης με πτωτική τάση -6,4% στην πενταετία. Στο σύνολο της «μεταποίησης», το μερίδιο των νεοφυών ήταν κατά μέσο όρο 19,1% του συνόλου των επιχειρήσεων, όμως η συμμετοχή στην απασχόληση ήταν μόλις 9,2%. Στο σύνολο των «επιχειρηματικών υπηρεσιών», ο αριθμός των νεοφυών επιχειρήσεων αντιπροσώπευε το 27% του συνόλου και η απασχόληση το 22,4%. Η τάση, τόσο στον αριθμό των επιχειρήσεων όσο και στην απασχόληση, ήταν αρνητική και για την μεταποίηση (-3,3% και -1,7%, αντίστοιχα) και για τις επιχειρηματικές υπηρεσίες (-6,8% και -1,3%, αντίστοιχα). Τέλος, να σημειώσω ότι λόγω της πανδημίας, η πτωτική τάση μάλλον συνεχίσθηκε και κατά το 2021.

Όπως δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία, η Ελλάδα μάλλον δεν τα πάει τόσο καλά τα τελευταία χρόνια στο θέμα των νεοφυών επιχειρήσεων. Όπως φαίνεται, η δημιουργία των νεοφυών επιχειρήσεων στην χώρα μας δεν απετέλεσε αντικείμενο συγκροτημένης πολιτικής. Επίσης να σημειωθεί ότι η πολιτική για τις νεοφυείς επιχειρήσεις δεν πρέπει να συγχέεται με την πολιτική για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όπως πολλές φορές συμβαίνει.

Τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε ως επιχειρηματικό – εκπαιδευτικό – πολιτικό οικοσύστημα για να επανέλθει η τάση στα θετικά;

Το πρώτο βήμα είναι να φέρουμε τον ορισμό της νεοφυούς επιχείρησης στην δημόσια συζήτηση. Η προηγούμενη εμπειρία έχει δείξει ότι η έμφαση στην υψηλή τεχνολογία-πληροφορική αποθάρρυνε νέους ανθρώπους με ενδεχομένως πολύ καλές ιδέες από το να συμμετέχουν στο οικοσύστημα. Αυτοί οι νέοι έχασαν την ευκαιρία της εκπαίδευσης – συμβουλευτικής που προσέφερε το οικοσύστημα στις επιλεγείσες νεοφυείς. Εκεί έξω υπάρχουν εξαιρετικές ιδέες που ακόμη και αυτοί που τις διατυπώνουν δεν μπορούν να το αναγνωρίσουν. Πρέπει να τις ανακαλύψουμε και να βοηθήσουμε τους ανθρώπους πίσω από τις ιδέες και να τους βοηθήσουμε να τις κάνουν επιχειρηματική πράξη.

Το δεύτερο βήμα αφορά την χωρική διάσταση της πολιτικής. Εάν εξετάσουμε την χωρική κατανομή των αιτήσεων σε επιχειρηματικούς διαγωνισμούς, που διενεργούνται από μεγάλους οργανισμούς και πανεπιστήμια, θα διαπιστώσουμε μια στρέβλωση εις βάρος των λεγόμενων «φτωχών» περιοχών μιας μεγαλούπολης. Πόσοι νέοι δυτικά από το ποτάμι στην Αθήνα και δυτικά από την οδό Λαγκαδά στην Θεσσαλονίκη συμμετείχαν σε αυτούς τους διαγωνισμούς χωρίς να μέλη φοιτητικών ομάδων; Σε πληθυσμούς εκατοντάδων χιλιάδων δεν υπήρξαν νέοι με φρέσκιες και καλές ιδέες ώστε να συμμετάσχουν στους διαγωνισμούς; Στατιστικά «δεν παίζει». Φαίνεται ότι όπως και σε άλλες χώρες, πχ ΗΠΑ, οι νέοι σε αυτές τις περιφέρειες ίσως νιώθουν ότι όλα αυτά δεν τους αφορούν διότι αναφέρονται στην υψηλή τεχνολογία. Ίσως νιώθουν αποκλεισμένοι. Ίσως απογοητευμένοι. Συνεπώς, μια νέα πολιτική για τις νεοφυείς επιχειρήσεις πρέπει να έχει και χωρική διάσταση για την καλύτερη αξιοποίηση των ανθρώπινων ταλέντων και ιδεών.

Το τρίτο βήμα αφορά τις δράσεις που πρέπει να αναπτυχθούν για την αναγνώριση των ταλέντων και των ιδεών. Σε αυτό το βήμα ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης θα είναι ο σημαντικότερος και ο πλέον καθοριστικός. Σε επόμενο άρθρο θα αναφερθώ διεξοδικότερα στην πολιτική για την αναγνώριση των ταλέντων.

* O Νίκος Βαρσακέλης είναι Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης