Νέοι Δρόμοι του Μεταξιού: οι Αναταράξεις

Με τους δρόμους του μεταξιού και το γενικότερο μοντέλο ανάπτυξης της Κίνας παγκοσμίως έχουμε ασχοληθεί τα τελευταία χρόνια.

1.    Γ. Ατσαλάκης, Κ. Ζοπουνίδης, δρόμοι του μεταξιού και στρατηγική ανάπτυξης για την Ελλάδα, Πολυτεχνείο Κρήτης, 23.01.2016.

2.    Κ. Ζοπουνίδης, όταν η Κίνα αγοράζει τον κόσμο, Πολυτεχνείο Κρήτης, 16.08.2018.

3.    Κ. Ζοπουνίδης, Γ. Ατσαλάκης, στρατηγική ανάκαμψη της Κίνας: σύγκριση με τη Δύση, Πολυτεχνείο Κρήτης, 08.10.2019.

4.    Κ. Ζοπουνίδης, ο πολικός δρόμος του μεταξιού, Πολυτεχνείο Κρήτης, 09.03.2020.

5.    Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, ο φιλανθρωπικός δρόμος του μεταξιού, Πολυτεχνείο Κρήτης, 20.04.2020.

6.    Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, η νέα στρατηγική της καινοτομίας για την Κίνα, 27.08.2020.

7.    Κ. Ζοπουνίδης, ψηφιακός δρόμος του μεταξιού: η εκκόλαψη ενός τεχνολογικού κολοσσού, Πολυτεχνείο Κρήτης, 03.06.2022.

Το εμβληματικό έργο του Xi Jinping, αυτοί οι δρόμοι που έμελλε να ανοίξουν το δρόμο για τις χώρες του Νότου προς την ευημερία δεν έχουν βρει τη χρηματοοικονομική  τους ισορροπία.

Τον Ιανουάριο του 2022, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών, Wang Yi, επέλεξε την Κένυα για το πρώτο του ταξίδι της χρονιάς. Η επίσκεψή του είχε επίσης στόχο να ξεκινήσει εκ νέου τους «νέους δρόμους του μεταξιού», ένα πρόγραμμα στο οποίο το Πεκίνο έχει ήδη επενδύσει 932 δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά επιβραδύνθηκε ιδιαίτερα από την κρίση της Covid.

Διαβάστε επίσης: Η Κίνα ως «αντι-ΔΝΤ»: Η διπλωματία των δανείων

Ξεκίνησε το 2013 με πρωτοβουλία του Κινέζου προέδρου και περιλαμβάνει πλέον 68 χώρες, κυρίως αναδυόμενες οικονομίες, με στόχο την κατασκευή γιγαντιαίων υποδομών. Τον Απρίλιο του 2019, 37 αρχηγοί κρατών συναντήθηκαν στο Πεκίνο γύρω από την «πρωτοβουλία ζώνης και δρόμου», την επίσημη ονομασία του δρόμου.

Μεταξύ αυτών, ο πρόεδρος της Κένυας ήρθε για να πάρει ένα δάνειο 600 εκατομμυρίων δολαρίων και να υπογράψει συμβόλαια για τη δημιουργία ενός κέντρου δεδομένων στη νέα «τεχνολογική πόλη» Konza από τον κολοσσό των τηλεπικοινωνιών Huawei και ενός εξπρές δρομολογίου εξυπηρέτησης 27 χιλιομέτρων που εξυπηρετεί το αεροδρόμιο Nairobi.

Χώρες υπερχρεωμένες

Μόνο η Αφρική συγκεντρώνει περισσότερα από τα μισά ποσά που εκταμιεύονται σε αυτό το πρόγραμμα. Τρεις χώρες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή: Κένυα, Αιθιοπία και Τζιμπουτί. Εκεί, τα λιμάνια, οι δρόμοι και οι σιδηρόδρομοι έχουν χρηματοδοτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το Πεκίνο, όπως το Standard Gauge Railway (SGR), το οποίο συνδέει το Ναιρόμπι με τη Μομπάσα από το 2017.

Παρά τη δημιουργία 30.000 θέσεων εργασίας, πολλοί Κενυάτες παραπονέθηκαν για ανειδίκευτες και χαμηλά αμειβόμενες θέσεις. Το SGR έχει επίσης καταγράψει ζημιές άνω των 200 εκατομμυρίων δολαρίων τα τελευταία τρία χρόνια. Υπήρχαν ελλείψεις στον προγραμματισμό και υπερβολικά αισιόδοξες προβλέψεις για την κερδοφορία, για να μην αναφέρουμε τις διογκωμένες εκτιμήσεις κατασκευής. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τον Covid-19, συνέβαλαν στην επικίνδυνη σπειροειδή αύξηση του χρέους της Κένυας, όπως σημειώνει μελέτη που δημοσιεύθηκε από το Foreign Policy Research Institute. Έφθασε τα 66 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, έναντι 5 δισεκατομμύρια πριν από είκοσι χρόνια. Ως αποτέλεσμα, η κυβέρνηση της Κένυας εθνικοποίησε τη γραμμή πέρυσι για να μειώσει στο μισό τα λειτουργικά κόστη. Το έργο για τη σιδηροδρομική σύνδεση της Κένυας, της Ουγκάντα, της Ρουάντα, της Αιθιοπίας και του Νότιου Σουδάν έχει σταματήσει.

Μια αποκαλυπτική αποτυχία των δυσκολιών που διασχίζουν οι νέοι δρόμοι του μεταξιού, που στοχεύουν χώρες από τις φτωχότερες και πιο ασταθείς του πλανήτη. Οι οποίες βρίσκονται εγκλωβισμένες στην παγίδα του χρέους, με τον κίνδυνο να δουν την Κίνα να αρπάζει τις υποδομές που έχει χρηματοδοτήσει, εάν δεν αποπληρωθούν τα δάνεια. Σχεδόν το 60% των δανείων της Κίνας στο εξωτερικό κατέχονται από υπερχρεωμένες χώρες όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Σρι Λάνκα, η Αίγυπτος ή το Λάος. Οι επενδύσεις αυτές φανερώνουν την επιθυμία της Κίνας να εδραιώσει τη διεθνή της επιρροή περισσότερο από τις πραγματικές ανάγκες των χωρών, όπως αναφέρει ο οργανισμός αξιολόγησης Fitch.

Έχοντας επίγνωση των κινδύνων από τις πιθανές χρεοκοπίες αυτών των χωρών, η Κίνα μειώνει εδώ και τέσσερα χρόνια τις επενδύσεις της. Τα πιο προβληματικά κράτη όπως η Αίγυπτος ή η Σρι Λάνκα, δεν έχουν λάβει δάνεια φέτος και οι νέες επενδύσεις έχουν μειωθεί αρκετά, από 117 δισεκατομμύρια δολάρια το 2018 σε 59,5 εκατομμύρια δολάρια πέρυσι.

Συμπερασματικά, οι δείκτες της Κίνας γίνονται «κόκκινοι», η οικονομία επιβραδύνεται, το ποσοστό γεννήσεων μειώνεται, αλλά συνεχίζει να αυξάνει τις στρατιωτικές της δαπάνες. Η τρίτη θητεία του Κινέζου προέδρου υπόσχεται να είναι ιδιαίτερα λεπτή.

Η λογική υπαγορεύει ότι το 2024 θα δει την έλευση του κρατικού καπιταλισμού με επίκεντρο τους κρατικούς, βιομηχανικούς, εξαγωγικούς ομίλους με υψηλή προστιθέμενη αξία.

Η εμμονή με τον έλεγχο θα βασίζεται στη συνέχεια στην έννοια της αυτονομίας απέναντι στον κόσμο και σε μια μερική αποσύνδεση. Το Πεκίνο θα πρέπει έτσι να μειώσει την εξάρτησή του από τις εισαγωγές, τόσο με την αναβάθμιση της βιομηχανίας – με 40% αυτάρκεια σε ημιαγωγούς, που έχει προγραμματίσει έως το 2025-όσο και με τον περιορισμό της εγχώριας κατανάλωσης.

Για τους ευρωπαίους φορείς λήψης αποφάσεων, τόσο πολιτικούς όσο και οικονομικούς, υπάρχει ανάγκη να επανεξετάσουν τη σχέση με την Κίνα για τα επόμενα χρόνια, λαμβάνοντας υπόψη τόσο την οικονομική επιβράδυνση που συνδέεται με τον έλεγχο όσο και τους παγκόσμιους γεωπολιτικούς κινδύνους που συνδέονται με το χάος.

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός

Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών

Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων

Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ

Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

CIHEAM – International Center for Advanced Mediterranean Agronomic Studies, France, Greece