Φυσικό αέριο: Το πλαφόν, το νορβηγικό αέριο και τα υπερκέρδη

Το πλαφόν στο φυσικό αέριο έχει σαν στόχο να περιορίσει τα υπερκέρδη των προμηθευτών αερίου και συνεπαγόμενα την πληθωριστική πίεση στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η συζήτηση για το πλαφόν κρατάει εδώ και 8 μήνες. Η Επιτροπή, με την χθεσινή της πρόταση για το πλαφόν που θα συζητηθεί στο αυριανό Συμβούλιο των Υπουργών Ενέργειας, ουσιαστικά δεν θέλει να επιβάλει κανένα πλαφόν. Η πρόταση αφορά σε ανώτατο όριο στην τιμή του αερίου στα 275 ευρώ/MWh, με εφαρμογή από 1η Ιανουαρίου, όταν η τιμή είναι κοντά στα 110 ευρώ/MWh εδώ και καιρό. Ο λόγος, με βάση την Επιτροπή, είναι πως οι προμηθευτές αερίου δεν θέλουν το πλαφόν. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι προμηθευτές με τα υπερκέρδη που αντιδρούν;

Είναι η Gazprom και ο Πούτιν; Μα αυτή την ώρα, οι εισαγωγές της Ρωσίας στην Ευρώπη έχουν πλέον μειωθεί δραστικά (9% των συνολικών εισαγωγών τώρα από 40% τον Ιανουάριο του 2022).
Ο Μακρόν, από την προηγούμενη Σύνοδο Κορυφής (20-21/10), αναφέρθηκε ονομαστικά στις ΗΠΑ και τις κατηγόρησε πως αποκομίζουν υπερκέρδη από την πώληση φυσικού αερίου. Μάλιστα, ο Υπουργός Οικονομικών του, Μπρουνό Λε Μερ, κατηγόρησε τους Αμερικανούς παραγωγούς ότι πωλούν το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) σε τετραπλάσια τιμή στα ευρωπαϊκά κράτη.
Ο Μακρόν όμως δεν αναφέρθηκε μόνο στις ΗΠΑ. Κατηγόρησε ευθέως και την Νορβηγία.

Η Νορβηγία είναι πλέον ο κορυφαίος προμηθευτής αερίου της Ένωσης, αυξάνοντας σημαντικά τις δικές της παραδόσεις. Και αν είναι δύσκολο για την κυβέρνηση των ΗΠΑ, που είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής LNG της ΕΕ, να επιβάλει στις αμερικανικές εταιρείες σε ποια τιμή θα πωλούν το αέριο στους Ευρωπαίους πελάτες τους, δεν ισχύει το ίδιο για την Κυβέρνηση της Νορβηγίας. Η Νορβηγική κυβέρνηση μπορεί να το επιβάλει στην κρατικά ελεγχόμενη Equinor. Και μέχρι τώρα δεν δείχνει διατεθειμένη να το κάνει.

Είναι χαρακτηρίστηκες οι δηλώσεις του Νορβηγού πρωθυπουργού Γιόνας Γκαρ Στέρε, ήδη από τα μέσα Οκτώβρη, στην γαλλική εφημερίδα Les Echos, πως αν η Ευρώπη περιορίσει την τιμή του φυσικού αερίου, θα της γυρίσει μπούμερανγκ. Η επιβολή πλαφόν δεν θα αλλάξει τίποτα στο πρόβλημα της Ευρώπης συνέχισε. Τί θα το αλλάξει όμως; Η συνέχεια της συνέντευξής του έκρυβε μία ενδιαφέρουσα απάντηση. Καλούσε την ΕΕ να συνάψει μακροπρόθεσμες συμβάσεις και να δεχθεί πως το εισαγόμενο φυσικό αέριο θα της είναι απαραίτητο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έμμεσα όμως έτσι, καλεί την Ευρώπη να θυσιάσει τόσο τον στόχο της αυτονομίας όσο και της κλιματικής ουδετερότητας.

Όμως, ενώ το Όσλο αυξάνει τις εξαγωγές προς την Ευρώπη, αντιμετωπίζει έντονη κριτική (που έχει αποτυπωθεί αρκετές φορές σε μεγάλα Ευρωπαϊκά και Αμερικάνικα μέσα ενημέρωσης) για τα «απροσδόκητα» έσοδά του.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι επιπτώσεις από τον πόλεμο κάνουν τη Νορβηγία πλουσιότερη. Συνολικά, το Όσλο αναμένει 100 δισεκατομμύρια δολάρια, 80 δισεκατομμύρια δολάρια περισσότερα από το 2021. Πολλά από αυτά θα διατεθούν στο κρατικό επενδυτικό ταμείο της χώρας, αξίας άνω του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Ευρωπαίοι πολιτικοί επικρίνουν δημόσια το ενεργειακό αυτό εισόδημα της Νορβηγίας. Ο πρωθυπουργός της Πολωνίας προέτρεψε τη Νορβηγία να μοιραστεί τα «υπερβολικά» κέρδη της με την Ευρώπη.

Οι Νορβηγοί αξιωματούχοι απορρίπτουν τους ισχυρισμούς περί κερδοσκοπίας και τεκμηριώνουν τις υψηλές τιμές ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα της σπανιότητας του αερίου στην αγορά.

Η συζήτηση είναι έντονη και στο εσωτερικό της Νορβηγίας.

«Η Ευρώπη δεν έσπευσε να βοηθήσει τη Νορβηγία το 2014, όταν η πτώση των τιμών του πετρελαίου οδήγησε σε απώλειες θέσεων εργασίας. Ποιος στις Βρυξέλλες είπε: Τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τη Νορβηγία;» Αυτές είναι δηλώσεις του Bjorn Vidar Leroen στην Washington Post τον Οκτώβρη, συγγραφέα του βιβλίου “Troll: Gas for generations” για την ιστορία του τεράστιου κοιτάσματος φυσικού αερίου Troll (40% του φυσικού αερίου της Νορβηγίας). Κάποιοι άλλοι στην Νορβηγία αναρωτιούνται γιατί η χώρα τους πρέπει να βοηθήσει χώρες όπως η Γερμανία, που επωφελήθηκε για πολλά χρόνια από το φθηνό αέριο και πετρέλαιο της Ρωσίας.

Όμως, υπάρχουν και φωνές στην αντίθετη κατεύθυνση.

Απλοί πολίτες στην ακτή του Στάβανγκερ, όχι μακριά από το σημείο όπου οι αγωγοί μεταφέρουν αέριο στην Ευρώπη, διαμαρτύρονται για το πολύ υψηλό κόστος ενέργειας και καλούν την νορβηγική κυβέρνηση να τους βοηθήσει με τα απροσδόκητα κέρδη της. Πρόσφατα, μια ομάδα Νορβηγών βουλευτών ζήτησε τα κέρδη από πετρέλαιο και φυσικό αέριο, που υπερβαίνουν τα προβλεπόμενα για το 2022 έσοδα, να τοποθετηθούν σε ένα «ταμείο αλληλεγγύης» που θα υποστηρίξει οικονομίες που πλήττονται περισσότερο από την κρίση. Είναι μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρόταση.

Το δίχτυ της ενεργειακής φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού απλώνεται επικίνδυνα στην Ευρώπη καθώς ο χειμώνας προχωράει. Η συζήτηση για το πλαφόν είναι πλέον παρελκυστική και δαπανάται πολύτιμος χρόνος.

Μπορούν όμως να προχωρήσουν δράσεις, όπως το προτεινόμενο ταμείο, με τις οποίες δύναται οι προμηθευτές αερίου να δείξουν εμπράκτως την αλληλεγγύη τους στην Ευρώπη και τους περισσότερο ευάλωτους πολίτες.

* Ο Χάρης Δούκας είναι Αν. Καθηγητής ΕΜΠ