Η «φούσκα» στην πρόβλεψη του τέλους του κόσμου

«Η γη μας εκφυλίζεται αυτές τις τελευταίες μέρες: η δωροδοκία και η διαφθορά είναι κοινά φαινόμενα. Τα παιδιά δεν υπακούουν πλέον στους γονείς τους, κάθε άνθρωπος θέλει να γράψει ένα βιβλίο και προφανώς πλησιάζει το τέλος του κόσμου». Αυτές οι λέξεις ήταν χαραγμένες σε μια ασσυριακή πλάκα πριν από σχεδόν 5.000 χρόνια. Η καταστροφή είναι και πάλι στη μόδα. Υπάρχει ακόμη και ένας μοντέρνος νέος όρος, η «πολυκρίση», για να περιγράψει τις πολλαπλές απειλές που αντιμετωπίζει η οικονομική ευημερία και ο σύγχρονος πολιτισμός.

Ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Λάρι Σάμερς λέει ότι ο κόσμος αντιμετωπίζει «την πιο περίπλοκη, ανόμοια και οριζόντια σειρά προκλήσεων» που έχει συναντήσει ποτέ. Το νέο βιβλίο του Νουριέλ Ρουμπινί « Megathreats » καλύπτει τη γκάμα από τις κρίσεις χρέους έως τη μελλοντική υποδούλωση της ανθρωπότητας από ρομπότ. Αυτό που λείπει από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης σε λεπτομερή ανάλυση το φτιάχνει με την υπερβολή. Ο κόσμος αντιμετωπίζει τη «μητέρα όλων των καταρρεύσεων του χρέους». Μια άλλη Μεγάλη Ύφεση είναι στον ορίζοντα. Δεν είναι περίεργο που το παρατσούκλι του Ρουμπίνι είναι «Dr Doom».

Σε μια σειρά αναρτήσεων ιστολογίου για την πολυκρίση, ο οικονομικός ιστορικός Adam Tooze υποστηρίζει ότι είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τις «λογικές κρίσης» και τη «συστημική διασύνδεση» των τρεχουσών απειλών για τη σταθερότητα.

Η δική μου συνεισφορά στη βιβλιογραφία της εκρηκτικής κρίσης, « The Price of Time », υποστηρίζει ότι τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια τα χρόνια μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 διόγκωσαν μια σειρά από φούσκες στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων και συνέβαλαν στη συσσώρευση μόχλευσης, σε εκτεταμένη κακή κατανομή κεφαλαίων και αδικαιολόγητη ανάληψη κινδύνων. Η επακόλουθη συστημική ευθραυστότητα καθιστά εξαιρετικά δύσκολο για τους κεντρικούς τραπεζίτες να επαναφέρουν τα επιτόκια σε ιστορικά φυσιολογικά επίπεδα χωρίς να καταρρεύσει το οικονομικό σύστημα.

Ο Peter Zeihan έχει άλλες ανησυχίες. Στον έξυπνο τίτλο του «Το τέλος του κόσμου είναι μόνο η αρχή», ο γεωπολιτικός στρατηγικός αναλυτής υποστηρίζει ότι ορισμένες χώρες από τη Γερμανία μέχρι την Κίνα αντιμετωπίζουν ανυπέρβλητες δημογραφικές προκλήσεις. Το οικονομικό μας μοντέλο, λέει, βασίζεται στην υπόθεση ότι η πίτα θα συνεχίσει να μεγαλώνει πάντα. Δεν έχει δοκιμαστεί ποτέ από συρρικνούμενο πληθυσμό. Από το πλήθος των κρίσεων που οραματίζεται ο Zeihan, η πιο ανησυχητική είναι μια απειλή για την παγκόσμια προσφορά τροφίμων.

Δισεκατομμύρια άνθρωποι θα βρεθούν αντιμέτωποι με την πείνα, προβλέπει. Οι δημογραφικές και ενεργειακές κρίσεις θα προκαλέσουν κοινωνικό χάος και κατάρρευση του κράτους. Από οικονομική άποψη, περισσότερες χώρες θα μοιάζουν με την Αργεντινή. Πολιτικά, θα μοιάζουν με το Πακιστάν.

Η εκτόνωση της παγκοσμιοποίησης είναι μια άλλη απειλή που αναλύει ο Zeihan. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, λέει, δεν ενδιαφέρονται πλέον για την προστασία των παγκόσμιων εμπορικών οδών. Οι αμερικανικές δυνάμεις έχουν αποσυρθεί από τον Κόλπο, καθιστώντας πιο πιθανή μια περιφερειακή σύγκρουση μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. Δεν είναι μόνο αυτό. Η Ρωσία θα πολεμήσει τον πόλεμο της Ουκρανίας μέχρι τέλους. Όταν τελειώσει, ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα εισβάλει στα κράτη της Βαλτικής και στην Πολωνία για αμυντικούς λόγους. Ο πόλεμος με το ΝΑΤΟ είναι αναπόφευκτος, υποστηρίζει.

Η απειλή για την παγκόσμια ηγεμονία της Αμερικής από την Κίνα είναι το θέμα του βιβλίου του Ράι Ντάλιο, «Η μεταβαλλόμενη παγκόσμια τάξη». Ο Ντάλιο, ο δισεκατομμυριούχος ιδρυτής της Bridgewater Associates, εξετάζει τις συνθήκες υπό τις οποίες οι κυρίαρχες χώρες έχουν παραχωρήσει ιστορικά την πρωτοκαθεδρία σε νεοσύστατα έθνη. Συμπεραίνει ότι η παρακμή μιας μεγάλης δύναμης χαρακτηρίζεται από υπερβολική συσσώρευση χρέους, απώλεια ανταγωνιστικότητας, αυξανόμενη ανισότητα και εσωτερική διχόνοια.

Η έκλειψη ενός παγκόσμιου ηγεμόνα συνοδεύεται συχνά από εξωτερική σύγκρουση, καθώς μια επιθετική εκκίνηση παλεύει προς την κορυφή. Δεν είναι περίεργο που οι αναλυτές ανησυχούν για τα σχέδια της Κίνας για την Ταϊβάν. Όταν μια μεγάλη δύναμη έχει περάσει το απόγειό της, οι κυβερνήτες της αρχίζουν να τυπώνουν χρήματα, λέει ο Dalio.

Ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας William Ophuls είπε περίπου το ίδιο στο βιβλίο του το 2012 «Immoderate Greatness: Why Civilizations Fail». Κατά την άποψη του Ophuls, κάθε πολιτισμός επιτυγχάνει μεγαλείο μετατρέποντας τον οικολογικό πλούτο –φυσικούς πόρους– σε οικονομικά αγαθά και αύξηση του πληθυσμού. Αργά ή γρήγορα, ωθεί τα φυσικά όρια της ανάπτυξης. Μόλις εξαντληθεί η «οικολογική πίστωση», ο πολιτισμός καταρρέει. Με αυτόν τον τρόπο, λέει ο Ophuls, κάθε «πολιτισμός μοιάζει με μια μακροχρόνια οικονομική φούσκα». Πολλοί περιβαλλοντολόγοι πιστεύουν ότι ο σύγχρονος κόσμος έχει προχωρήσει πολύ πέρα ​​από τα περιβαλλοντικά βιώσιμα όρια.

Πώς πρέπει να απαντήσουν οι επενδυτές στην πολυκρίση; Για αρχή, θα πρέπει να κρατήσουν ένα επίπεδο. Οι δημογραφικές προκλήσεις δεν είναι ανυπέρβλητες. Ένας μικρότερος πληθυσμός μπορεί να καταναλώνει λιγότερο, αλλά θα πρέπει επίσης να απαιτεί λιγότερους εργάτες και λιγότερο κεφάλαιο. Η Ιαπωνία έχει αντιμετωπίσει τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού για αρκετές δεκαετίες.

Ούτε είναι αναπόφευκτο ότι η Κίνα θα επισκιάσει την Αμερική σύντομα. Στην ανάλυση του Zeihan, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καλύτερο δημογραφικό προφίλ και είναι αυτάρκεις τόσο σε ενέργεια όσο και σε τρόφιμα. Η Κίνα, από την άλλη, πρέπει να εισάγει τις πρώτες της ύλες. Η Αμερική μπορεί να είναι υπερχρεωμένη, εσωτερικά διστακτική και υπερβολικά διατεθειμένη να τυπώνει χρήματα. Ωστόσο, το χρέος και η προσφορά χρήματος της Κίνας έχουν αυξηθεί ακόμη πιο γρήγορα τα τελευταία χρόνια. Οι πρόσφατες διαμαρτυρίες ενάντια στην πολιτική του Πεκίνου για τη μηδενική Covid υποδηλώνουν ότι η Κίνα δεν αποτελεί ένα μοντέλο κοινωνικής αρμονίας. Όσον αφορά τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι η εφευρετικότητα του ανθρώπου θα σώσει ξανά την κατάσταση.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι επενδυτές αντιμετωπίζουν δύσκολες στιγμές. Η φούσκα των αμερικανικών χρηματιστηρίων έχει ξεφουσκώσει μόνο εν μέρει, οι αποδόσεις των ομολόγων σε όλο τον κόσμο κινούνται κάτω από τον πληθωρισμό και οι παγκόσμιες αγορές ακινήτων εκτίθενται σε αυξανόμενα επιτόκια. Ο πληθωρισμός δεν είναι ακόμη υπό έλεγχο. Ωστόσο, οι καλύτερες επενδυτικές ευκαιρίες εμφανίζονται πάντα σε περιόδους κρίσης. Ο Ασσύριος που προέβλεψε το τέλος του κόσμου το 2800 π.Χ. έκανε λάθος. Η ανθρωπότητα είναι ακόμα εδώ. Και, καλώς ή κακώς, όλοι θέλουν ακόμα να γράψουν ένα βιβλίο.

REUTERS BREAKINGVIEWS