Λ.Ε.Α. – ΕΠΑΛ: Τι κοινό έχουν μεταξύ τους;

Κατ’ αρχάς τι σημαίνει το ακρωνύμιο Λ.Ε.Α.: Λωρίδα Έκτακτης Ανάγκης. Τι δεν είναι: λωρίδα κυκλοφορίας. Και τι είναι: η άκρα δεξιά λωρίδα του αυτοκινητόδρομου, η οποία προορίζεται αποκλειστικά και μόνο για την κίνηση συγκεκριμένων οχημάτων (έκτακτης ανάγκης και οχημάτων συντήρησης) και οποιαδήποτε άλλη χρήση απαγορεύεται. Πόσες φορές όμως δεν έχουμε δει οδηγούς να οδηγούν στη Λ.Ε.Α., προσπερνώντας από δεξιά τα προπορευόμενα οχήματα;

Ας περάσουμε τώρα στο ΕΠΑΛ. Τι σημαίνει ΕΠΑΛ; Επαγγελματικό Λύκειο. Στο σημερινό άρθρο δεν θα υπεισέλθουμε στις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής κατεύθυνσης, αλλά θ’ αναφερθούμε στην περίπτωση του αναπληρωτή καθηγητή σε ΕΠΑΛ, ο οποίος παραιτήθηκε από τη θέση του λόγω ανωτέρας βίας καταγγέλλοντας μέσω επιστολής του, ότι «είναι πραγματικά και «ανωτέρα» και ξεκάθαρα βία», η κατάσταση που βίωσε στο συγκεκριμένο σχολείο. Ο ίδιος αναφέρεται στην «κατάντια των σχολείων μας», κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στην έλλειψη σεβασμού προς τον εκπαιδευτικό, στην εκπαιδευτική διαδικασία, στο σχολείο και γενικά στα «γράμματα» και η οποία, σε συνδυασμό με άλλες κοινωνικές καταστάσεις, οδηγεί σε φαινόμενα βίας.

Ποια είναι τώρα η έννοια του σεβασμού; Σύμφωνα με το Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη: 1. η εκτίμηση που αισθάνεται κάποιος για άλλον, η τιμή που του αποδίδει, π.χ. δείχνει σεβασμό προς τους καθηγητές του. 2. Η φροντίδα για κάτι, ώστε αυτό να διατηρεί το κύρος του, να μην θίγεται, να μην προσβάλλεται, π.χ. ο σεβασμός στους θεσμούς / στους νόμους / στη δημοκρατία. 3. Ο τρόπος συμπεριφοράς που φανερώνει αναγνώριση της αξίας, της προσωπικότητας, της ιδιαιτερότητας κλπ. του άλλου, π.χ. η πολιτική μας σχεδιάζεται με σεβασμό προς τον πολίτη.

Και επειδή ο σεβασμός συνδέεται πολλές φορές με τους θεσμούς, ας παραμείνουμε στον Γ. Μπαμπινιώτη. Θεσμός: προέρχεται από το ρήμα τίθημι (αργότερα: θέτω) και αρχικώς είχε τη σημασία των νόμων που ετίθεντο σε επιγραφές για να είναι ορατοί στους πολίτες. Στη συνέχεια έλαβε τη σημερινή σημασία, δηλώνοντας, μεταξύ των άλλων, τον κανόνα δικαίου ή οποιοδήποτε θεμελιώδες στοιχείο της πολιτειακής οργάνωσης (π.χ. το Σύνταγμα) ή της κοινωνίας (π.χ. οικογένεια / γάμος / σχολείο).

Μήπως όμως και ο οδηγός του οχήματος, όταν «κολλήσει» στον αυτοκινητόδρομο και χρησιμοποιεί τη Λ.Ε.Α. για να προσπεράσει τα προπορευόμενα οχήματα, δεν σέβεται τους κανόνες, π.χ. του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (Κ.Ο.Κ.), αλλά και τους συμπολίτες του, οι οποίοι οδηγούν τα προπορευόμενα οχήματα; Βασιζόμενος, μεταξύ των άλλων, στην πεποίθησή του, ότι η τήρηση της ισχύουσας νομοθεσίας, περιλαμβανομένων και των κυρώσεων, αποτελεί «όνειρο θερινής νυκτός» στη χώρα μας.

Και να που Λ.Ε.Α. και ΕΠΑΛ έχουν όντως κάτι κοινό μεταξύ τους: τον σεβασμό ή ακριβέστερα την έλλειψη σεβασμού, μια κατάσταση, η οποία επικρατεί στα πεδία της καθημερινότητας και της εκπαίδευσης, δηλαδή σε ένα ευρύτατο φάσμα της ζωής μας. Τελικά είναι τόσο σημαντικός ο σεβασμός; Υπήρχε έλλειψη σεβασμού και στο παρελθόν ή είναι φαινόμενο των τελευταίων ετών;

Θυμάμαι τα μαθητικά μου χρόνια στο Δημοτικό Σχολείο της δεκαετίας του 60. Εποχές αυταρχικού τρόπου ανατροφής και εκπαίδευσης, όπου η αμφισβήτηση απλώς δεν «υπήρχε στο λεξιλόγιο». Ο διευθυντής του σχολείου μας περπατούσε στο διάλειμμα με τα χέρια του ενωμένα πίσω στη μέση του, σφιχτοκρατώντας τη βέργα του πανέτοιμος να «επέμβει» ανά πάσα στιγμή και να «επαναφέρει» τον μαθητή στην «τάξη». Σεβασμός; Όχι! Φόβος!

Παράλληλα είχαμε την τύχη να μας οδηγήσει τα τελευταία τρία χρόνια του Δημοτικού ένας δάσκαλος, ένας άνθρωπος νέος, αισιόδοξος, με όραμα, γνώσεις, ενσυναίσθηση, σεβασμό προς εμάς και τους γονείς μας, αφοσίωση και αγάπη για το λειτούργημά του. Σεβασμός; Ναι! (Και) Αγάπη!

Κι έτσι σε συνδυασμό της εκπαίδευσης στο σχολείο με την ανατροφή από την οικογένεια τα παιδιά είχαν συνηθίσει να μην κάθονται στα καθίσματα των αστικών (όπως αποκαλούντο τότε) λεωφορείων, ακόμα κι αν σ’ αυτά δεν καθόταν κάποιος. Από σεβασμό στους μεγαλύτερους, που είχαν μεγαλύτερη ανάγκη από τα παιδιά κι έτσι ακόμα και σήμερα κάποιοι μεσήλικες αισθάνονται άβολα όταν κάθονται σε κάθισμα μέσου μαζικής μεταφοράς. Σεβασμός; Ναι! Υπερβολικός; Ίσως.

Και μετά, τον Ιούλιο του 74, περάσαμε στη νέα εποχή, στη Μεταπολίτευση. Τα, εξ αναγκασμού, κοντά κουρεμένα μαλλιά των μαθητών μέσα σε κάποιους μήνες έγιναν αλογοουρές, οι σχολικές ποδιές των μαθητριών έδωσαν τη θέση τους σε φούστες, φορέματα και παντελόνια, οι υποχρεώσεις υποχώρησαν και αντικαταστάθηκαν από δικαιώματα. Και οι τιμωρίες; Ποιες τιμωρίες; Το εκκρεμές εκτινάχθηκε στην άλλη κατεύθυνση. Με αποτέλεσμα, μεταξύ των άλλων, ιδιαίτερα αστυνομικοί και δάσκαλοι ν’ απαξιωθούν στη συνείδηση πολλών γονέων και παιδιών – μαθητών στους δρόμους και στα σχολεία της Μεταπολίτευσης, λες και θέλαμε να τους τιμωρήσουμε ετεροχρονισμένα, ερμηνεύοντας την έκφραση περί «νόμου και τάξης» κατά το δοκούν. Σεβασμός; Τι είναι αυτό;

Μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι ο σεβασμός είναι μια αξία, μια αρετή; Και μάλιστα ηθική αρετή, άρα σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (τόσο ετυμολογικά, όσο και σημασιολογικά), δεν είναι δώρο της φύσης, αλλά είναι αποτέλεσμα του εθισμού, δηλαδή της συνήθειας. Γιατί; Πάντα σύμφωνα με τον Αριστοτέλη το ἔθος, δηλαδή η επαναλαμβανόμενη συνήθεια (εθισμός), είναι το αίτιο που έχει ως αποτέλεσμα το ἦθος, δηλαδή τον χαρακτήρα. Με λίγα λόγια: όσο πιο νωρίς ξεκινήσουμε με τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού, τόσο πιο πολλές πιθανότητες θα έχει το παιδί να αποκτήσει (και) αυτήν την αρετή.

Και μετά την «εκδρομή» στα χρόνια και στις σκέψεις του Αριστοτέλη, ας επανέλθουμε στο εκκρεμές του σεβασμού στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Πως μπορούμε να το επαναφέρουμε,  όχι βέβαια στο άλλο άκρο, δηλαδή στην υπερβολή, αλλά κάπου εκεί κοντά στη μέση; Σίγουρα μέσω της στοχευμένης διαπαιδαγώγησης των παιδιών, τόσο στην οικογένεια, όσο και στα πρώτα βήματα της εκπαίδευσης. Και αυτό πως θα το καταφέρουμε; Με εκπαιδευμένους δασκάλους και σχολικούς ψυχολόγους, οι οποίοι με τη σειρά τους θα πρέπει να απαιτούν από τους συνδικαλιστικούς τους εκπροσώπους να προτείνουν στο Υπουργείο Παιδείας (ή ακριβέστερα Υπουργείο Εκπαίδευσης;) την ενεργή συνεισφορά τους στην αναβάθμιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ταυτόχρονα το Υπουργείο, έχοντας στη διάθεσή του στελέχη με διδακτική εμπειρία μέσα από την τάξη, αλλά και σε συνεργασία με εξειδικευμένους ειδήμονες, να συνθέσει και μετά από διαβούλευση να ορίσει το πρόγραμμα αναβάθμισης της εκπαίδευσης.

Εν τω μεταξύ εμείς θα περιμένουμε να ενηλικιωθούν αυτά τα παιδιά για να δούμε τα πρώτα αποτελέσματα; Τι κάνουμε σήμερα με τους ενήλικες; «Αλλάζουμε λωρίδα κυκλοφορίας» προσαρμόζοντας την οδική μας συμπεριφορά στις σύγχρονες απαιτήσεις. Πως; Εδώ δεν χρειάζεται ν’ ανακαλύψουμε την Αμερική. Μπορούμε να αξιοποιήσουμε άμεσα πετυχημένες μεθόδους από άλλες χώρες, όπου με χρήση τεχνολογίας (π.χ. κάμερες, ψηφιακή διαχείριση κλήσεων και προστίμων), αλλά και ταυτόχρονη τήρηση της ισχύουσας νομοθεσίας, περιλαμβανομένων και των κυρώσεων, έχει εμπεδωθεί ο σεβασμός του οδηγού – πολίτη προς τους συνανθρώπους του και στο περιβάλλον.

Ο συνδυασμός βραχυπρόθεσμων μέτρων με μακροπρόθεσμες ενέργειες μπορεί να οδηγήσει στη ζητούμενη αλλαγή παραδείγματος αναφορικά με τον σεβασμό εκ μέρους όλων μας σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής μας συμπεριφοράς, έτσι ώστε, πρώτα οι γονείς να δίνουν το καλό παράδειγμα στα παιδιά, σεβόμενοι όχι μόνο αλλήλους, αλλά και τα ίδια τα παιδιά τους και φυσικά και τους δασκάλους. Εν συνεχεία αυτά τα παιδιά μέσω της εκπαίδευσής τους στο σχολείο, βιώνοντας παράλληλα το καλό παράδειγμα μέσω της οικογένειας, να εθίζονται στον σεβασμό, όχι σαν έκφραση καλής συμπεριφοράς, αλλά σαν στάση ζωής, κάτι το οποίο θα μεταφέρουν αργότερα και στα δικά τους παιδιά. Γιατί ο σεβασμός δεν επιβάλλεται, αλλά κερδίζεται.

Τελικά είναι τόσο σημαντικός ο σεβασμός στη ζωή μας; Απάντηση δίνει το ίδιο το Σύνταγμα, το οποίο, στο Άρθρο 2 τοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο της κοινωνικής συμβίωσης και ορίζει: «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Η συγκεκριμένη θεμελιώδης διάταξη κατοχυρώνει την ύψιστη αξία του ανθρώπου και υποχρεώνει την Πολιτεία να τη σέβεται και να την προστατεύει. Και ποια είναι η Πολιτεία; Μήπως πέραν του κράτους είναι, όπως αναφέρουν συνταγματολόγοι, και η «Κοινωνία των Πολιτών», δηλαδή εμείς όλοι, οι πολίτες αυτού του κράτους; Άρα μήπως ο καθένας μας θα πρέπει να συνειδητοποιήσει το αυτονόητο και να σέβεται τον συμπολίτη – συνάνθρωπό του, ξεκινώντας με την οριστική διαγραφή της Λ.Ε.Α. από την οδήγησή μας και του «ξέρεις ποιος είμαι εγώ, ρε» από το λεξιλόγιό μας;

Υ.Γ. Πριν από λίγα χρόνια οι μαθητές εκείνης της τάξης του Δημοτικού της δεκαετίας του 60  οργάνωσαν τη συνάντησή τους (reunion στα «αρχαία ελληνικά») με «ικανή και αναγκαία συνθήκη» την παρουσία του αγαπημένου μας Δασκάλου, του αειμνήστου πια, Κώστα Παπακωνσταντίνου.

Ο Γιάννης Γούσης είναι σύμβουλος Επιχειρήσεων