Πέτρινα χρόνια

Βλέπω με χαρά πως θα γίνει ρετροσπεκτίβα με όλες τις ταινίες του Παντελή Βούλγαρη στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (8 με 15 Δεκέμβρη). Και σκέφτομαι πως αυτός ο δημιουργός μάς έμαθε ως τώρα δύο πράγματα: νεότερο πολιτικό σινεμά («Χάπι Ντέι», «Πέτρινα Χρόνια», «Το Τελευταίο Σημείωμα», «Ψυχή Βαθιά»). Και μια προσέγγιση του λαϊκού χωρίς φτιασίδια και ρετρό αναπαραστάσεις («Προξενιό της Αννας», «Τζίμης ο Τίγρης», «Ολα είναι Δρόμος», «Ακροπόλ»). Δεν αναφέρω άλλα σπουδαία του έργα, όπως η «Φανέλα με το 9» ή η «Μικρά Αγγλία», γιατί θεωρώ πως το πολιτικό και το λαϊκό βρίσκονται σήμερα σε μια νέα αναζήτηση και εκεί οφείλουμε να εστιάσουμε. Συχνά με λάθος εργαλεία ή με λάθος προσλήψεις εστιάζουν εκεί και άλλοι.

Το πρώτο, το πολιτικό, το ψάχνουμε σήμερα κάτω από τόνους διαλόγων στα κοινωνικά δίκτυα, στο απαξιωμένο πολιτικό δυναμικό και στις μη απαντήσεις της εποχής. Το πιο εσωστρεφές είδος που έχει προκύψει εσχάτως, εδώ και δέκα χρόνια, στον κινηματογράφο έχει να κάνει και με αυτό. Με την απομάκρυνση από την ενεργό πολιτική, την αντικατάσταση αυτής από το Instagram ή τα φίλτρα.

Ζούμε σε μια εποχή μη στρατεύσεων και αυτό δεν οφείλεται στο ότι έχουν σταματήσει οι άνθρωποι να ονειρεύονται ή γιατί υπήρξε κάποιο τέλος των ιδεολογιών. Αυτό καταγράφεται επειδή ο άνθρωπος έχασε την εμπιστοσύνη στις δικές του δυνάμεις αλλά και επειδή συνέβη μια ταχύτατη υποχώρηση του συλλογικού. Οι πειστικές απαντήσεις που επαναλαμβάνουν οι αναλυτές πως αναζητούν σήμερα οι πολίτες δεν είναι άλλο από μια λοξή πρόσληψη της ανάθεσης. Μια έμμεση σωτηριολογία.

Ο Βούλγαρης συνέβαλε να καταγραφεί, διασωθεί, φωτιστεί μια εποχή που ο άνθρωπος πλήρωνε ακριβά το τι πίστευε. Ο κινηματογράφος του διέσωσε μια εποχή πολώσεων, θυσιών και αγώνων. Και με τρυφερό τρόπο μέσα από ανθρώπινες ιστορίες, όπως του αριστερού ζεύγους Γκολέμα στα «Πέτρινα Χρόνια». Μέσα από την πικρή ειρωνεία του «Χάπι Ντέι» για το μακρονήσι. Αλλά και μέσω του «Χρονικού της Δικτατορίας 1967-74» που είναι βέβαια ντοκουμέντο αλλά και χρήσιμο σήμερα στην εποχή των αστείων αναθεωρήσεων του Πολυτεχνείου και της αντίστασης στη χούντα.

Από την άλλη και παράλληλα στο πεδίο της λαϊκότητας, ο Παντελής Βούλγαρης μας έχει καταθέσει την πιστότερη, καλύτερη και πιο γνήσια αναπαράστασή της: το τρίτο σκέλος του σπονδυλωτού «Ολα είναι Δρόμος» με ήρωα τον έξοχο Γιώργο Αρμένη. Μια ταινία βέβαια που είδε μπροστά αφού το Βιετνάμ που γκρεμίζει ο ήρωας έχει κάτι από τη χώρα και τη στρεβλή της ανάπτυξη που έφτασε στην κηδεμονία.

Σήμερα που γίνεται κουβέντα και με αφορμή τη σειρά «Αυτή η Νύχτα Μένει» για το αν υπάρχει λαϊκό, εξωστρέφεια, λαϊκότητα, η ματιά του Βούλγαρη είναι ακόμη πιο πολύτιμη και με όρους αυτογνωσίας. «Η λαϊκότητα είναι μια σύνθεση που γίνεται από τη σύγκλιση πολλών ανθρώπων και πολιτισμών σε έναν χώρο. Ανάλογα βέβαια με τις σχέσεις που αυτός ο χώρος έχει με άλλους χώρους, εξαπλώνεται ή δεν εξαπλώνεται», λέει ο Ζάχος Παπαζαχαρίου σε συνέντευξή του («Kaboom», τ. 6, Δεκέμβριος 2019, ιδίως σ. 198-199) και το δανείστηκα από τον ιστότοπο του συγγραφέα Ακη Γαβριηλίδη (https://nomadicuniversality.com).

Ο Βούλγαρης και με το «Προξενιό», και με τον «Τίγρη», και με το «Ολα είναι Δρόμος», και με το «Ακροπόλ» μάς θυμίζει αυτόν τον χαμένο χώρο και τόπο. Γιατί πέρα από συμπεριφορά η λαϊκότητα είναι και γεωγραφία – και όχι κάτι καλτ ή ρετρό, όπως νομίζουν οι μικροαστοί των δεύτερων σκέψεων. Για όλα αυτά και για άλλα πολλά χαιρόμαστε που εδώ γύρω μας συνεχίζει να δημιουργεί ο Παντελής Βούλγαρης και που ενίοτε τιμάται γι’ αυτό.