Καστέλ: Οι παλιομοδίτικες συνήθειες του μυστικοπαθούς δισεκατομμυριούχου του κρασιού «θολώνουν» τη διαδοχή

Η διαμάχη του Πιέρ Καστέλ με τις ελβετικές φορολογικές αρχές έφερε στην επιφάνεια το χτίσιμο μιας αμύθητης περιουσίας με μυστικοπαθή τρόπο. Ο δείκτης Bloomberg Billionaires Index υπολογίζει τον πλούτο της οικογένειάς του σε 5 δισεκατομμύρια δολάρια με βάση τα γνωστά περιουσιακά στοιχεία, που πιθανότατα όμως να είναι  πολύ περισσότερα.

Τον Οκτώβριο, σύμφωνα με δημοσίευμα του Bloomberg, δικαστήριο της Γενεύης  ζητάει από τον Καστέλ να καταβάλει περίπου 415 εκατομμύρια ελβετικά φράγκα, που αφορούν καθυστερούμενους φόρους και πρόστιμα για αδήλωτα έσοδα και πλούτο, σε μια υπόθεση που ξεσκεπάζει τις δαιδαλώδεις λειτουργίες της αυτοκρατορίας του.

Ο Καστέλ ασκεί έφεση κατά της απόφασης. Οι ισχυρισμοί που διατυπώθηκαν κατά τη διάρκεια της υπόθεσης σχετικά με τη δομή της αυτοκρατορίας του εγείρουν επίσης ερωτήματα σχετικά με το μέλλον του ομίλου, που είναι ένας από τους μεγαλύτερους εμπόρους κρασιού στον κόσμο, η δεύτερη μεγαλύτερη ζυθοποιία μπύρας στην Αφρική και ο ιδιοκτήτης μιας μάρκας κρασιού που βρίσκεται σε όλα τα σημεία πώλησης  στη Γαλλία, με την ονομασία Nicolas.

Διαβάστε επίσης: Κάν’ το όπως οι κροίσοι – Τα τρία πράγματα που κάνουν αλλιώς οι πλούσιοι

Ποιος είναι ο Καστέλ

Ο Καστελ, γιος Ισπανών μεταναστών, πήρε την πρώτη του μυρωδιά από την επιχείρηση κρασιού όταν ήταν παιδί. Γεννήθηκε στο χωριό Berson της νοτιοδυτικής Γαλλίας και εγκατέλειψε το σχολείο σε ηλικία 11 ετών για να εργαστεί σε έναν αμπελώνα κοντά στο Μπορντό μαζί με τον πατέρα του, Σαντιάγκο. Μερικά χρόνια αργότερα, μαζί με τα αδέλφια του δημιούργησαν την Castel Freres, τον κλάδο κρασιού που σήμερα διοικείται από τους γιους του εκλιπόντος αδελφού του Ανζέλ και αποτελεί επιχείρηση αξίας 1,2 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Ο Καστέλ, που ζει στην Ελβετία εδώ και σαράντα χρόνια αυτοεξόριστος από τη Γαλλία, απέφευγε πάντα τα κινητά τηλέφωνα και τους υπολογιστές, προτιμώντας να σφραγίζει τις συμφωνίες με το λόγο του και τη χειραψία. Για τους θαυμαστές του, οι συνήθειες του συμβολίζουν τον παλιομοδίτικο τρόπο με τον οποίο ο 96χρονος πρώην εργάτης του αμπελώνα έχτισε μια παγκόσμια αυτοκρατορία κρασιού, μπύρας και αναψυκτικών.

Μετακόμισε στην Ελβετία λίγο μετά την εκλογή του Φρανσουά Μιτεράν ως πρώτου σοσιαλιστή προέδρου της χώρας το 1981. Σε μια σπάνια συνέντευξή του χρόνια αργότερα, ο Καστέλ δήλωσε ότι η Γαλλία ήταν «επικίνδυνη, τόσο οικονομικά όσο και χρηματοπιστωτικά» και ότι φορολογικοί συντελεστές άνω του 50% ήταν απαράδεκτοι.

Για περίπου επτά δεκαετίες, ο Καστέλ ήταν το πρόσωπο του στενά ελεγχόμενου ομίλου που έχει σήμερα ετήσια έσοδα περίπου 4,4 δισεκατομμύρια ευρώ και 32.000 εργαζόμενους παγκοσμίως. Κατά τη διάρκεια της πολύ μακράς καριέρας του, συναναστράφηκε με τους ισχυρούς – τους Γάλλους προέδρους Ζακ Σιράκ, Νικολά Σαρκοζί και Φρανσουά Ολάντ, καθώς και με ηγέτες σε όλη την Αφρική. Αλλά υπάρχουν ελάχιστες, αν υπάρχουν, πληροφορίες σχετικά με το πώς διοικείται ο τεράστιος οργανισμός του, την ιδιοκτησία του και ποιος θα τον διαδεχθεί – τουλάχιστον τέσσερα από τα ανίψια του έχουν βασικούς ρόλους στην κορυφή του ομίλου, ενώ έχει και μια κόρη.

Το μυστηριώδες χτίσιμο μιας αυτοκρατορίας

«Ο τρόπος με τον οποίο ο Πιέρ Καστέλ έχει οργανώσει τις εταιρείες του δεν είναι σίγουρα διαφανής, αλλά αυτό δεν είναι ασυνήθιστο», δήλωσε ο Philippe Pele-Clamour, επίκουρος καθηγητής στη σχολή επιχειρήσεων HEC Paris. «Ο όμιλος δημιουργήθηκε από έναν άνθρωπο που έχτισε τα πάντα από το μηδέν και ήθελε να διατηρήσει τον έλεγχο. Είναι ο τύπος του ιδρυτή εταιρείας που πιθανότατα θα πεθάνει στο τιμόνι».

Αλλά στο επίκεντρο της μάχης του Καστέλ με τις ελβετικές φορολογικές αρχές βρίσκεται ο ισχυρισμός του ότι η αυτοκρατορία που έχτισε δεν είναι μόνο δική του, αλλά μια οικογενειακή επιχείρηση που ξεκίνησε ως επιχείρηση παραγωγής προϊόντων και κρασιού από τον ίδιο και τέσσερα από τα οκτώ αδέλφια του το 1949. Οι δικηγόροι του Καστέλ υποστήριξαν ότι ο ίδιος απεγκλωβίστηκε από τις επιχειρήσεις με την πάροδο των ετών και ότι το 1992, αποσύρθηκε σε μεγάλο βαθμό από την ιδιοκτησία του ομίλου. Είπαν ότι το μερίδιό του από τα έσοδα του ομίλου ήταν λιγότερο από το ένα πέμπτο, με το υπόλοιπο να πηγαίνει σε άλλους τέσσερις γόνους της οικογένειας, και ότι ο τίτλος του προέδρου εκείνη την εποχή ήταν απλώς για εμπορικούς σκοπούς για να καθησυχάσει τους εταίρους και να αποτρέψει τους ανταγωνιστές.

Ωστόσο, η αποστροφή του προς τις γραπτές συμφωνίες, προτιμώντας τις πρακτικές της «παλαιού τύπου διοίκησης» με χειραψίες και συζητήσεις, σήμαινε ότι οι ισχυρισμοί του δεν υποστηρίζονταν πάντα με έγγραφα, και το ελβετικό δικαστήριο τον καταδίκασε λόγω έλλειψης αποδείξεων. Τα μόνα αποδεικτικά στοιχεία που προσκομίστηκαν για την αλλαγή της ιδιοκτησιακής δομής το 1992 ήταν τα πρακτικά μιας συνεδρίασης της 12ης Ιουλίου για τη δημιουργία ενός ιδρύματος στο Λιχτενστάιν.

Εκπρόσωποι στη Γαλλία των κύριων μονάδων της Castel αρνήθηκαν να σχολιάσουν τις δραστηριότητες του ομίλου και παρέπεμψαν ερωτήματα σχετικά με τη δικαστική υπόθεση στον δικηγόρο του με έδρα τη Γενεύη, Gregory Clerc, ο οποίος δήλωσε ότι ο ιδρυτής έχει σταδιακά αποσυρθεί από την επιχείρηση.

Ένας μεγάλος όμιλος

Χτισμένος με υπολογισμένη προσπάθεια να φέρει στην αγορά προσιτές μάρκες όπως το Vieux Papes, στοχεύει στις ετικέτες κρασιών που πωλούνται κάτω από τα 10 δολαρία. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του ομίλου πουλάει σε ετήσια βάση περίπου 500 εκατομμύρια φιάλες κρασιού παγκοσμίως, νούμερο που αντιστοιχεί περίπου στο 8% της συνολικής ετήσιας παραγωγής της Γαλλίας. Τα κρασιά του, που συχνά παράγονται αναμειγνύοντας σταφύλια από διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες, πωλούνται σε τετραπλές συσκευασίες, κουτιά με σακούλες ή φιάλες. Το best seller Μπορντό του ομίλου ονομάζεται Baron de Lestac, ένας αναγραμματισμός του Castel, και η βορειοαφρικανική μάρκα του, Sidi Brahim, σερβίρεται συχνά στα εστιατόρια με κους κους της Γαλλίας.

Η Castel Freres διαθέτει τουλάχιστον 20 αμπελουργικές ιδιοκτησίες στη Γαλλία με περισσότερα από 1.000 εκτάρια ή 2.471 στρέμματα αμπέλου. Διαθέτει επίσης περίπου 500 καταστήματα κρασιού Nicolas σε όλη τη χώρα και επεκτείνεται φέτος με την προγραμματισμένη εξαγορά του διαδικτυακού διανομέα αλκοολούχων ποτών Vinat

Ωστόσο, ο πραγματικός κερδοφόρος κλάδος  του ομίλου είναι η μπύρα και τα αναψυκτικά, ο οποίος έχει εξαπλωθεί σε περισσότερες από δώδεκα αφρικανικές χώρες. Μπαίνοντας στην αγορά στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ο Καστέλ κατάφερε να αποκτήσει την πρωτοπορία και έχει οιωνεί μονοπώλιο σε αρκετές χώρες, όπου ο όμιλός του είναι από τους μεγαλύτερους εργοδότες. Η επιχείρηση οικοδομήθηκε μέσω ενός μείγματος ιδιωτικοποιημένων, εξαγορασμένων και νεόδμητων ζυθοποιείων που παράγουν και διανέμουν δεκάδες δημοφιλείς τοπικές μάρκες, όπως Castel, Bock και Asso.

Η επιχείρηση στην Αφρική – με επικεφαλής τους γιους της εκλιπούσας αδελφής του Καστέλ, Pilar – έχει μακροχρόνια συνεργασία με την Anheuser-Busch InBev SA, η οποία τόνισε την αγορά μπύρας της περιοχής ως πηγή ανάπτυξης στην τελευταία έκθεση αποτελεσμάτων της. Μέχρι πρόσφατα, ο όμιλος Castel ήταν επίσης σημαντικός εμφιαλωτής της Coca-Cola Co. Τον Ιούλιο, απέκτησε την επιχείρηση Guinness της Diageo Plc στο Καμερούν έναντι 389 εκατ. λιρών (477 εκατ. δολαρίων). Πρόσφατα εξαγόρασε επίσης τον εταίρο της στην αφρικανική γεωργική επιχείρηση Somdiaa. Μια οργάνωση που υποστηρίζεται από τον ηθοποιό Τζορτζ Κλούνεϊ ισχυρίστηκε πέρυσι ότι μια μονάδα της Castel συνήψε συμφωνία για την προστασία των δραστηριοτήτων της ζάχαρης με μια πολιτοφυλακή που συνδέεται με θηριωδίες στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, κάτι που η Γαλλία διερευνά και ο όμιλος αρνείται.

Οι εταιρείες που σχετίζονται με την Castel έχουν επίσης σημαντικές συμμετοχές σε εμπορικά ακίνητα στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Κατά την τελευταία δεκαετία, η Zambal Spain Socimi SA έχει συγκεντρώσει ένα χαρτοφυλάκιο αξίας 1,1 δισεκατομμυρίων ευρώ – κυρίως κτίρια γραφείων στη Μαδρίτη – «χωρίς τραπεζική χρηματοδότηση», σύμφωνα με την ιστοσελίδα της.

Το παζλ της διαδοχής

Οι αποκαλύψεις μετά την διαμάχη με την ελβετική δικαιοσύνη προκαλούν αβεβαιότητα σχετικά με το πώς θα αλληλεπιδράσουν οι διάφοροι γόνοι της οικογένειας μετά τον θάνατο του ιδρυτή της και κατά πόσον θα είναι δυνατή η πώληση. Για να αποφευχθεί η «σύγκρουση εντός της οικογένειας», να διασφαλιστεί η επιβίωσή της και να υπάρξει ένα «εμπόδιο έναντι πιθανών αγοραστών», οι εταιρείες του ομίλου μεταφέρθηκαν σε μια ανεξάρτητη οντότητα στο Λιχτενστάιν και στη συνέχεια σε ένα καταπίστευμα της Σιγκαπούρης, δήλωσαν οι δικηγόροι της Καστέλ στα ελβετικά δικαστήρια. Άνθρωποι που γνωρίζουν τον τρόπο σκέψης του Καστέλ λένε ότι το σχέδιο διαδοχής του προετοιμάστηκε πριν από πολλά χρόνια και ότι η βαθιά επιθυμία του είναι ο όμιλος να παραμείνει οικογενειακός και ανεξάρτητος – όπως ακριβώς ξεκίνησε.

Ήδη, οι επιχειρήσεις κρασιού και μπύρας διοικούνται ως ξεχωριστές οντότητες από διαφορετικά μέλη της οικογένειας, λένε άνθρωποι που βρίσκονται κοντά στον όμιλο, περιγράφοντας μια αποκεντρωμένη δομή χωρίς οργανόγραμμα. Με την πάροδο των ετών, οι διαρκώς διευρυνόμενες εταιρικές δομές του ομίλου έχουν αλλάξει τοποθεσίες, μεταξύ άλλων στην Ελβετία και το Γιβραλτάρ, το Λιχτενστάιν και τη Σιγκαπούρη. Οι ελβετικές αρχές, η έρευνα των οποίων ξεκίνησε το 2017 με την υποψία ότι ο Καστέλ είχε στην κατοχή του αδήλωτη περιουσία, επικαλέστηκαν δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης που τον τοποθετούσαν στο τιμόνι ενός εκτεταμένου δικτύου περισσότερων από 215 εταιρειών σε 40 χώρες, το οποίο, όπως είπαν, δεν αντικατοπτριζόταν στις φορολογικές του δηλώσεις.

Μέχρι πριν από πέντε χρόνια, οι μόνες περίπου πληροφορίες που δημοσίευε ο όμιλος ήταν διαφημιστικό υλικό για τις δεκάδες μάρκες κρασιού, μπύρας και ποτών που πωλούνταν σε όλο τον κόσμο. Ανταποκρινόμενος σε έναν γαλλικό νόμο, άρχισε να δημοσιεύει μια ετήσια έκθεση το 2018 για την Copagef, μια εταιρεία χαρτοφυλακίου που στεγάζεται πλέον σε έναν αραιά επιπλωμένο όροφο ενός απροσδιόριστου κτιρίου στο κομψό 8ο διαμέρισμα του Παρισιού, όπου εργάζονται μόνο μια χούφτα άνθρωποι.

Ερωτηθείς σχετικά με το μέλλον, ο δικηγόρος του Clerc δήλωσε ότι ο Καστέλ έχει καταβάλει αποφασιστική προσπάθεια να διασφαλίσει τη συνέχειά της. «Είναι σύνηθες τα περιουσιακά στοιχεία να τοποθετούνται σε ένα καταπίστευμα εν αναμονή του θανάτου, προκειμένου να προστατευθεί η περιουσία από τις μελλοντικές γενιές», είπε.