Γιάννης Χρυσουλάκης στο in: Η αξία του Ιστορικού Αρχείου και η ελληνική γλώσσα 

Ακρογωνιαίο λίθο της ιστορικής έρευνας χαρακτηρίζει τη διαφύλαξη και αξιοποίηση αρχείων ο γενικός γραμματέας Απόδημου Ελληνισμού, Γιάννης Χρυσουλάκης, με αφορμή το διεθνές επιστημονικό συνέδριο που διοργανώνει το Ιστορικό Αρχείο δύο εκ των πιο επιδραστικών εφημερίδων στην ιστορία του ελληνικού Τύπου, «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ».

Σε συνέντευξή του στο in, ο κ. Χρυσουλάκης αναφέρεται στο Ιστορικό Αρχείο ως μέσω δικτύωσης επιστημονικών κοινοτήτων διεθνώς, μιλά για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι έδρες ελληνικών σπουδών, ενώ εστιάζει στην προαγωγή της ελληνομάθειας και της ελληνικής γλώσσας.

Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνει στον Απόδημο Ελληνισμό, κάνοντας λόγο για εφαρμογή μιας σύγχρονης πολιτικής που συνιστά εθνική και στρατηγική επιλογή. Στο πλαίσιο αυτό, επικεντρώνεται στη σημασία της ψηφιοποίησης και της ψηφιακής γνώσης για την ελληνική Ομογένεια, καθώς και στη συνεχή ανάδειξη και αναβάθμιση της χώρας στο διεθνές κοινό.

Σημειώνεται πως το συνέδριο λαμβάνει χώρα στις 5 & 6 Δεκεμβρίου 2022 στον Φάρο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) και τελεί υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών.

1) Πόσο σημαντικό είναι να λαμβάνονται τέτοιες πρωτοβουλίες οι οποίες, μεταξύ άλλων, δίνουν στους ερευνητές ανά τον κόσμο δυνατότητα μελέτης του κοινωνικού, πνευματικού, πολιτικού και πολιτιστικού βίου της νεότερης Ελλάδας;

Θα ήθελα κατ’ αρχάς να συγχαρώ τους διοργανωτές και όλους τους συμμετέχοντες στο καινοτόμο επιστημονικό συνέδριο που αναδεικνύει τον πολιτισμικό πλούτο του Ιστορικού Αρχείου δύο εμβληματικών ελληνικών εφημερίδων, «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ». Αναγνωρίζοντας την πρωτοτυπία και πολύπτυχη σημασία του Συνεδρίου αναφορικά με την επιστημονική έρευνα αλλά και την προαγωγή της ελληνομάθειας, η Γενική Γραμματεία Αποδήμου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας (ΓΓΑΕΔΔ) του Υπουργείου Εξωτερικών το έθεσε υπό την Αιγίδα της και συνεισέφερε στην προβολή του, ειδικά μεταξύ των εδρών ελληνικών σπουδών σε όλο τον κόσμο και στις επιστημονικές κοινότητες Ελλήνων του εξωτερικού.

Είναι πρόδηλο ότι η διαφύλαξη και αξιοποίηση αρχείων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ιστορικής έρευνας συνεισφέροντας στην καλύτερη κατανόηση, εξήγηση και διαύγαση της ιστορίας σε επιστημονικό επίπεδο. Εξίσου, αν όχι περισσότερο σημαντική, είναι ωστόσο η αξία κάθε ανάλογου αρχειακού υλικού για τους πολίτες μας  και τους απανταχού Έλληνες. Και τούτο διότι συνεισφέρει στην σφυρηλάτηση της συλλογικής ιστορικής μνήμης και εθνικής μας συνείδησης, καθώς και στην κατανόηση και αντιμετώπιση των προκλήσεων του σήμερα. Προκλήσεις που βαίνουν διαρκώς μεγαλύτερες και πολυπλοκότερες. Ενδεικτικά αναφέρω την περιβαλλοντική κρίση, την κοινωνική βία και περιθωριοποίηση, αλλά και την άνοδο του ιστορικού αναθεωρητισμού και των επιβουλών κατά της εθνικής κυριαρχίας από νεοφανείς ή παλαιές δυνάμεις αυταρχισμού και εθνικισμού. Με την κατανόηση της σημασίας των παραπάνω, η ΓΓΑΕΔΔ αγκάλιασε και στήριξε το συνέδριο συνεισφέροντας στην ενημέρωση για αυτό σε πανεπιστήμια του εξωτερικού και εν γένει στην επικοινωνιακή προβολή του.

2) Ποιος είναι ο ρόλος του Ιστορικού Αρχείου στην επιστημονική κοινότητα και ποιες προκλήσεις αντιμετωπίζουν οι ανά τον κόσμο πανεπιστημιακές έδρες ελληνικών σπουδών;

Το πλούσιο ιστορικό αρχείο των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ» προσφερόμενο στο ερευνητικό κοινό μπορεί να εμπνεύσει, να τεκμηριώσει και να καταστεί συνδετικός ιστός έρευνας μεταξύ επιστημόνων στην Ελλάδα και αλλού για θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος. Στην ΓΓΑΕΔΔ στηρίζουμε συστηματικά όλες τις δράσεις που αποβλέπουν στην ενίσχυση της διεπιστημονικής συνεργασίας και εξωστρέφειας με όχημα το ερευνητικό έργο ακαδημαϊκών από την Ομογένεια. Στο πλαίσιο αυτό συμμετέχουμε και διοργανώνουμε ποικίλες δράσεις που περιλαμβάνουν σεμινάρια για την Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμό και την συγκρότηση της ταυτότητας της ελληνικής Διασποράς, καθώς και ειδικά φόρουμ οικουμενικής εμβέλειας (όπως, ενδεικτικά, το φετινό 1ο Παγκόσμιο Πανομογενειακό Ιατρικό Συνέδριο στη Θεσσαλονίκη).  Είναι άλλωστε ενδιαφέρον ότι η πλειοψηφία των εισηγητών του συνεδρίου προέρχονται από πανεπιστήμια της αλλοδαπής.

Θα ήταν παράλειψη να μην υπογραμμίσω ειδικότερα την διαρκή μέριμνά μας, ως Υπουργείο Εξωτερικών  για τις ανά τον κόσμο πανεπιστημιακές έδρες κλασσικών, βυζαντινών και νεοελληνικών σπουδών που λειτουργούν επί σειρά ετών στα μεγάλα διεθνή πανεπιστήμια. Στεκόμαστε αρωγός αυτών απέναντι σε μείζονες προκλήσεις, κυρίως αυτή της  ακαδημαϊκής απίσχνανσης και οικονομικής συρρίκνωσης. Μια εξέλιξη που πλήττει τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, και δη τις σπουδές γλωσσικής κατάρτισης στην ελληνική και μελέτης της ελληνικής λογοτεχνίας. Η εξέλιξη αυτή είναι βέβαια απότοκος αναπόδραστων τάσεων, όπως η άνοδος του τεχνικισμού και η ολοένα αυξανόμενη διασύνδεση της εκπαίδευσης με απτά οικονομικά οφέλη.

3) Η γλώσσα, ως συνεκτικός κρίκος της ταυτότητας και του πολιτισμού, βρίσκεται στο επίκεντρο της έρευνας ενός ασύλληπτου σε έκταση και εντυπωσιακού σε ποιότητα κειμενικού σώματος πολλών εκατομμυρίων λέξεων. Πώς η Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας συμβάλλει στη διαφύλαξη και αξιοποίησή της;

Προδήλως,  η διάθεση του Ιστορικού Αρχείου ΤΟ ΒΗΜΑ – ΤΑ ΝΕΑ αναδεικνύει τον κεντρικό ρόλο της ελληνικής γλώσσας ως μέσου ιστορικής έρευνας αλλά και ως θεμελιακού πεδίου συγκρότησης της ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας και της ιστορικής μνήμης. Η γνώση της Ελληνικής Γλώσσας και η μελέτη του Ελληνικού Πολιτισμού σήμερα είναι μια αναγκαία συνθήκη όχι μόνο για τους εξειδικευμένους μελετητές της Ελλάδας, αλλά και για όποιον αισθάνεται την ανάγκη να κατανοήσει σε βάθος το δυτικό πολιτισμό.  Για τους συμπατριώτες μας απανταχού της γης, αποτελεί κεντρικό άξονα επικοινωνίας αλλά και διατήρησης της ταυτότητάς τους.

Από την σκοπιά της δημόσιας διπλωματίας, η ανάδειξη της ελληνικής μέσα από ακαδημαϊκά προγράμματα, κέντρα μελέτης και πρωτοπόρες τεχνικές και ψηφιακές εφαρμογές εκμάθησής της, προβάλλει στη διεθνή κοινότητα τη δυναμική του ζωντανού ελληνικού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού που είναι εξίσου διαχρονικός όσο και η γλώσσα του. Σε έναν σύγχρονο κόσμο που χαρακτηρίζεται από μια μακρόσυρτη και αύξουσα κρίση αξιών (γεγονός που εδράζεται σε μια υποχώρηση κλασσικών ελληνικών αξιών όπως ο διάλογος, η κριτική σκέψη και η Δημοκρατία), αναδύεται ολοένα και περισσότερο η σημασία του ελληνικού πολιτισμού με βασικό δομικό στοιχείο τη γλώσσα.

Για όλους αυτούς τους λόγους, στην ΓΓΑΕΔΔ στρατηγικός της πυλώνας και στόχος είναι η προώθηση και υποστήριξη της Ελληνομάθειας και της Ελληνοφωνίας. Απώτερος δε σκοπός, η διατήρηση και ενίσχυση της ταυτότητας των Αποδήμων μας και των δεσμών τους με την Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό, η διδασκαλία και ακαδημαϊκή ανάδειξη της Ελληνικής αποτελεί ένα σημαντικό μέσο προβολής της ήπιας ισχύος της χώρας μας στο εξωτερικό. Τόσο η δημόσια, όσο και η πολιτιστική διπλωματία, αξιοποιούν τον πλούτο της γλώσσας μας και τον εντάσσουν, μέσω πολλών δράσεων και συνεργειών, σε μια νέα προοπτική ευθέως συνδεόμενη με την δυναμική της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής αρένας. Με τον τρόπο αυτό, μέσα από την ανάδειξη της γλώσσας και της ελληνοφωνίας, προσελκύουμε το παγκόσμιο ενδιαφέρον και προωθούμε στο εξωτερικό την εικόνα αλλά και τις θέσεις της χώρας μας σε μια σειρά θεμάτων, όχι αποκλειστικά και μόνο πολιτιστικών.

Στο επίπεδο αυτό, οι δράσεις της ΓΓΑΕΔΔ περιλαμβάνουν ημερίδες, συνέδρια, σεμινάρια καθώς και προγράμματα φιλοξενίας παιδιών αποδήμων και πάσης φύσεως άλλες εκπαιδευτικές εκδηλώσεις, στις οποίες μετέχουμε είτε απευθείας είτε μέσω των Διπλωματικών μας Αρχών και των Γραφείων Δημόσιας Διπλωματίας στο εξωτερικό.

Επιτρέψτε μου εδώ μια ειδικότερη αναφορά στη μαθησιακή ηλεκτρονική πλατφόρμα “StaEllinika”, μια πρωτοβουλία που αποτελεί την αιχμή του δόρατος της ΓΓΑΕΔΔ για την προώθηση της ελληνομάθειας και  που είναι ήδη ευρέως γνωστή σε όλο τον ομογενειακό ελληνισμό. Συνεργαστήκαμε για αυτή με το Ίδρυμα «ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ» και το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών που χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα και λειτουργεί στο Πανεπιστήμιο Simon Fraser στο Βανκούβερ του Καναδά. Η πλατφόρμα, με εφαρμογές διαθέσιμες για Η/Υ και κινητές συσκευές εγκαινιάσθηκε επίσημα τον Οκτώβριο του 2020  και ήδη αριθμεί πάνω από 35.000 εγγεγραμμένους χρήστες και 2 εκατομμύρια επισκέπτες σε περισσότερες από 150 χώρες.

4) Κεφάλαιο «Απόδημος Ελληνισμός»: Ο 21ός αιώνας βρίσκει τον πλανήτη να διανύει μια σειρά από κρίσιμες μεταβολές και ανακατατάξεις. Ισως περισσότερο από ποτέ άλλοτε, καθίσταται αναγκαία η εφαρμογή μιας σύγχρονης πολιτικής για τον απόδημο ελληνισμό που να επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις του με το μητροπολιτικό κέντρο. 

Η ΓΓΑΕΔΔ αποτελεί το θεσμικό εργαλείο της Πολιτείας για το σχεδιασμό και την εφαρμογή ομογενειακής πολιτικής. Ο Απόδημος Ελληνισμός, συνιστά ένα από τα σημαντικά, συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας στο διεθνή ανταγωνισμό. Στις μέρες μας και στο πεδίο των διεθνών σχέσεων, ισχυρές θεωρούνται οι χώρες οι οποίες διαθέτουν και ισχυρή Διασπορά. Υπενθυμίζω, ότι η εφαρμογή μιας σύγχρονης πολιτικής για τον Απόδημο Ελληνισμό συνιστά εθνική και στρατηγική επιλογή. Αυτό σηματοδοτήθηκε εξ’ αρχής με το κάλεσμα του Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη για τη στράτευση των Ομογενών σε μία ευρύτερης κλίμακας, πανεθνική προσπάθεια ανασυγκρότησης της Ελλάδας.

Η ενεργοποίηση της ελληνικής Διασποράς δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς την ενεργό συμμετοχή των εκτός συνόρων συμπολιτών μας στα κοινά της χώρας, με την ικανοποίηση του χρόνιου και δίκαιου αιτήματος για την παροχή δικαιώματος ψήφου στους Ομογενείς. Επιπλέον, με το Νόμο 4781 του 2021, ελήφθη μέριμνα για την επαναλειτουργία του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού, το οποίο έχει ως αποστολή του την θεσμική και συλλογική έκφραση όλων των δυνάμεων του εκτός συνόρων Ελληνισμού, λειτουργώντας ως συμβουλευτικό όργανο της ελληνικής Πολιτείας για θέματα που αφορούν τους Απόδημους.

Πρωταρχικός μας στόχος είναι να διασύνδεουμε τους Ομογενείς μας μεταξύ τους, αλλά και με το μητροπολιτικό κέντρο μέσα από τη δημιουργία επάλληλων και ομόκεντρων δικτύων, κατά τρόπο αμοιβαία επωφελή και λυσιτελή. Προϋπόθεση της διασύνδεσης αυτής αλλά και αποτέλεσμά της είναι η σφυρηλάτηση της εθνικής ταυτότητας και της συλλογικής συνείδησης των απανταχού Ελλήνων. Η διάθεση ιστορικών αρχείων, και μάλιστα ψηφιακά, όπως αυτών του ΒΗΜΑΤΟΣ και των ΝΕΩΝ, μπορεί να είναι υποβοηθητική για την ευόδωση του στόχου αυτού.  Ευελπιστώ δε ότι το  Ιστορικό Αρχείο θα μπορέσει στο μέλλον, με την στήριξη και πάλι της ΓΓΑΕΔΔ, να φιλοξενήσει ένα συνέδριο με θέμα την ελληνική Διασπορά και την μετανάστευση, με βάση τις πολύτιμες πηγές των δύο εφημερίδων.

5) Αναφερθήκατε στην ψηφιακή μορφή του ιστορικού αρχείου των εφημερίδων «ΤΑ ΝΕΑ» και «ΤΟ ΒΗΜΑ». Αποτελεί για εσάς προτεραιότητα η υλοποίηση μιας πολιτικής που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες προκλήσεις και να επιφέρει βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους Ομογενείς;

Ο παραδοσιακός ρόλος της ΓΓΑΕΔΔ ως γέφυρα διασύνδεσης των Ελλήνων της Διασποράς με την Ελλάδα, έχει πλέον προσαρμοστεί στα σύγχρονα δεδομένα. Σε αυτά περιλαμβάνεται η συνδρομή σε πρωτοβουλίες με παρανομαστή την ψηφιοποίηση και τις ψηφιακές υπηρεσίες. Θα ήθελα στο σημείο αυτό να υπογραμμίσω την γενικότερη πρωτεύουσα σημασία της ψηφιοποίησης στο πλέγμα δράσεων της Ελληνικής Κυβέρνησης για τον εκσυγχρονισμό της χώρας. Ειδικότερα δε να σημειώσω την ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών από πλευράς των Ελληνικών προξενικών Αρχών προς τους Ομογενείς μας, μέσω της υπηρεσίας myConsulLive, της υπηρεσίας Ψηφιακού Βοηθού Εικονικής Υποβοήθησης με χρήση τεχνητής νοημοσύνης και το πληροφοριακό σύστημα ληξιαρχικών πράξεων  «Μητρώο Πολιτών». Το σύνολο αυτών των υπηρεσιών επιλύουν χρονίζοντα γραφειοκρατικά προβλήματα.

Προδήλως, το άνοιγμα, και μάλιστα μέσω ψηφιακών διαύλων, κάθε είδους αρχειακού υλικού και τεκμηρίωσης για την Ελλάδα, υποβοηθεί την καλύτερη κατανόηση της χώρας μας και υποστηρίζει την καλύτερη και τεκμηριωμένη πρόσληψή της από όσους θα ήθελαν να έρθουν εγγύτερα  στην σημερινή Ελλάδα, όχι απλά ως ερευνητές αλλά και ως οικονομικοί δρώντες και πολίτες, βλ. επενδυτές, ταξιδιώτες, ψηφιακοί νομάδες, άτομα τρίτης ηλικίας που επιλέγουν την Ελλάδα ως τόπο διαμονής, κλπ.

6) Τέλος, θα ήθελα να κάνουμε μια αναφορά σε ένα μηχανισμό ήπιας ισχύος που κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος στην προσπάθεια των κρατών, με τα κατάλληλα πρόσωπα, να προωθήσουν τη νέα τους εικόνα στον διεθνή χώρο: Τη Δημόσια Διπλωματία.

Η ΓΓΑΕΔΔ λειτουργεί σε διευρυμένο πλαίσιο αρμοδιοτήτων, καθώς περιλαμβάνει και το εξαιρετικά δυναμικό πεδίο της Δημόσιας Διπλωματίας, το οποίο λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς τον πυλώνα της πολιτικής για τον Απόδημο Ελληνισμό. Πρόκειται για δύο πεδία αιχμής σε ό, τι αφορά την εξωστρέφεια και τη διεθνή εικόνα της χώρας μας.

Όπως δε προανέφερα, η διάθεση του πλούτου των ψηφιακών αρχείων από ΜΜΕ κύρους και ενδελεχούς καταγραφής της επικαιρότητας (newspapers of record), όπως «ΤΟ ΒΗΜΑ» – «ΤΑ ΝΕΑ», αποτελεί μια σημαντική συμβολή στην προαγωγή της τεκμηριωμένης και επιχειρηματολογικής πληροφόρησης για την Ελλάδα και την ιστορία της. Μπορεί συνεπώς να συνεισφέρει στην καλύτερη ενημέρωση όχι απλώς ερευνητών και πολιτών αλλά και διαμορφωτών γνώμης, αποτελώντας δυνητικά αρωγό κάθε δράσης στο πεδίο της δημόσιας διπλωματίας.