MΙ6: Γιατί οι γυναίκες είναι οι καλύτεροι πράκτορες της εποχής μας

Τρεις από τους τέσσερις γενικούς διευθυντές της SIS-Μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών της Βρετανίας– είναι γυναίκες. Η Κάθυ, η Ρεβέκκα και η Άντα. Τρεις γυναίκες με χαμηλό προφίλ που κανείς δεν θα μπορούσε να μαντέψει ότι είναι κατάσκοποι.

Διαβάστε επίσης: Google: Τι έψαξαν οι Έλληνες το 2023

Οπως αναφέρουν σε αποκλειστικό τους ρεπορτάζ οι FT, η Kάθυ είναι διευθύντρια επιχειρήσεων. Η Ρεβέκκα είναι η αναπληρώτρια του αρχηγού, η οποία επιβλέπει τη στρατηγική. Η πιο περιβόητη θέση από όλες ανήκει στην Άντα, η οποία είναι επικεφαλής της τεχνολογίας, γνωστή ως “Q”, παρατσούκλι βγαλμένο από τις ταινίες του Τζέιμς Μποντ.

Διαβάστε επίσης: VTB: «Άνευ προηγουμένου» κυβερνοεπίθεση στη Νο2 τράπεζα της Ρωσίας

Το χαμηλό προφίλ αυτών των τριών αξιωματικών της SIS είναι παρόμοιο με την ιστορία των γυναικών στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Στο παρελθόν οι γυναίκες αρκούνταν σε γραμματειακούς ρόλους ή, πριν από την εποχή της SIS, χρησιμοποιούνταν ως «δόλωμα» για την παγίδευση των εχθρών. Όταν ο Vernon Kell συνίδρυσε τον πρόδρομο της MI6 το 1909, χαρακτήρισε ως ιδανικούς πράκτορες, άνδρες που μπορούσαν να κρατούν σημειώσεις ενώ ιππεύουν. Οι απόψεις του για τις γυναίκες δεν είναι ευρύτερα γνωστές, αλλά κάποτε είχε πει: «Θέλω τα κορίτσια μου να έχουν όμορφα πόδια». Αν και οι γυναίκες είχαν αποδείξει ότι διέθεταν σημαντικές ικανότητες και γενναιότητα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην MI6 και την MI5 δυσκολεύτηκαν δεν προσλαμβάνονταν τακτικά ως αξιωματικοί μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970.

Ο ρόλος του Τζέιμς Μπόντ

Τον υποβαθμισμένο ρόλο των γυναικών τον βρίσκουμε και σε δημοφιλή μυθιστορήματα του Ian Fleming και του John le Carré. Ο αξιωματικός της MI6 Τζέιμς Μποντ «ρίχνεται»στη γραμματέα του, ενώ σε όλες τις ταινίες συναντάμε ελάχιστες γυναίκες κατασκόπους, με πιο διάσημη την Ρωσίδα Ρόζα Κλεμπ.
Ο σεξισμός δεν λείπει από τις ταινίες κατασκοπείας. Οι αντιλήψεις σχετικά με την κατασκοπειά μέσα από τον κινηματογράφο είναι αμφίσημες. Οι ταινίες εδωσαν στη SIS μια λάμψη, αλλά η απεικόνιση δολοφονιών και των ατομικών επιχειρήσεων δεν είναι ακριβής. Για την MI6, η απουσία των γυναικών είναι ταυτόχρονα μια σοβαρή παράλειψη αλλά είναι και ένα κρυφό όπλο. Οι κύριοι αντίπαλοι του Ηνωμένου Βασιλείου σήμερα – Κίνα, Ρωσία, Ιράν και Βόρεια Κορέα – είναι κοινωνίες με ελάχιστες γυναίκες σε θέσεις εξουσίας. Για τη γυναίκα- κατάσκοπο, αυτή η αδυναμία του εχθρού είναι «δώρο». Επειδή είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα αγνοηθούν, οι γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να γίνουν οι καλύτερες κατάσκοποι όλων.

Καμπάνια για την προσέλκυση γυναικών

Πριν από λίγα χρόνια, η SIS ξεκίνησε την πρώτη καμπάνια της για να προσλάβει περισσότερες γυναίκες. Ξεκινάει με πλάνα ενός καρχαρία που κολυμπάει μέσα στο νερό, προτού αλλάξει το πλάνο και αποκαλύψει μια άλλη πλευρά. Μια γυναίκα και ο μικρός της γιος κοιτάζουν τον καρχαρία από την άλλη πλευρά του γυαλιού του ενυδρείου. Η τελευταία ατάκα του σποτ σχεδιάστηκε για να διαλύσει τη «διαφορετικότητα»των κατασκόπων. «Κατά βάθος, είμαστε ακριβώς σαν εσάς».

Οι κατάσκοποι δεν μοιάζουν πολύ με τους υπόλοιπους ανθρώπους, και η εργασία στην MI6 είναι μια διαφορετική εμπειρία. Δεν μπορούν να πουν σε κανέναν, πέρα από τους πολύ στενούς συγγενείς τους, ποιος είναι ο εργοδότης τους, και ακόμη και αυτοί δεν επιτρέπεται να γνωρίζουν τίποτα για τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Οι πράκτορες πρέπει να απενεργοποιούν το τηλέφωνό τους πολύ πριν πλησιάσουν το αρχηγείο. Μόλις φτάσουν , το κλειδώνουν. Έχουν περιορισμένη πρόσβαση στο ίντερνετ. Η κύρια επαφή με τον έξω κόσμο γίνεται μέσω σταθερού τηλεφώνου. Επειδή δεν παρέχει ασφάλεια, η εργασία από το σπίτι είναι σπάνια. Έτσι, ενώ η SIS ενθαρρύνει την ευελιξία εργασία, η πραγματικότητα είναι ότι τις περισσότερες ώρες εργασίας τους οι πράκτορες πρέπει να τις περνούν στο γραφείο.

Η ιστορία της Κάθυ

Όταν η Κάθυ πέρασε για πρώτη φορά το κατώφλι της έδρας της SIS πριν από τρεις δεκαετίες, η ανησυχία της ήταν απλή: ήταν ικανή για τον ρόλο της; «Μην ανησυχείτε, δεν θα χρειαστεί να πυροβολήσετε με όπλα. Δεν θα πηδάτε από ελικόπτερα. Δεν πρόκειται για δουλειά του Τζέιμς Μποντ», είπε ο συνεντευκτής της. Τελικά, τοποθετήθηκε σε μια εμπόλεμη ζώνη, δουλεύοντας παράλληλα με τον στρατό, και εκπαιδεύτηκε να χειρίζεται ένα πυροβόλο όπλο για προσωπική άμυνα.

Η πορεία της στη SIS ήταν μια συνηθισμένη πορεία: ήταν στα είκοσί της, είχε πρόσφατα ολοκληρώσει ένα διδακτορικό στη λογοτεχνία και έκανε αίτηση για το πρόγραμμα εκπαίδευσης μεταπτυχιακών φοιτητών του Foreign and Commonwealth Office για δεύτερη φορά. Η Kάθυ εκτράπηκε στην κατασκοπεία μέσω μιας επιστολής που την καλούσε σε συνέντευξη για «εναλλακτικές ευκαιρίες στο εξωτερικ»”,  για τις οποίες της ζητήθηκε να μην συζητήσει με κανέναν. Πάντα ήθελε να γίνει πρεσβευτής, αλλά την ιντρίγκαραν οι τρόποι με τους οποίους σφυρηλατούσε δεσμούς με αγνώστους.

Ξεκίνησε στην SIS είκοσι ετών, ενώ είχε ολοκληρώσει ένα διδακτορικό στη λογοτεχνία και έκανε αίτηση για το πρόγραμμα εκπαίδευσης μεταπτυχιακών φοιτητών του Foreign and Commonwealth Office. Η Kάθυ ασχολήθηκε με την κατασκοπεία μέσω μιας επιστολής που την καλούσε σε συνέντευξη για «εναλλακτικές ευκαιρίες στο εξωτερικό»”, για τις οποίες της ζητήθηκε να μην συζητήσει τίποτα και με κανέναν. .

Το στερεότυπο του πράκτορα, είναι ένας λευκός άντρας της ανώτερης τάξης με μπεζ σινιέ και μπότες της ερήμου. «Δεν υπήρχαν πολλοί άνθρωποι με τοπική προφορά», θυμάται η Κάθυ. Κάθε γενιά νεοπροσληφθέντων ξεκινάει μαζί- οι περισσότεροι από την ομάδα της Kάθυ ήταν από τον πιο εύπορο νότο της Αγγλίας και είχαν φοιτήσει στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ή του Κέιμπριτζ. Εκείνη είχε μεγαλώσει στα βορειοδυτικά και είχε φοιτήσει σε ένα τοπικό γυμνάσιο. «Ήμουν λίγο χωριάτισσα», λέει. «Έπρεπε να μάθω να χρησιμοποιώ το μετρό. Νομίζω ότι είχα πάει μόνο δύο φορές στο Λονδίνο στο θέατρο με τη μαμά μου».

Η Kάθυ ξεκίνησε με μια δουλειά γραφείου που ασχολείται με ιρανικά οπλικά συστήματα, αλλά ανέλαβε στην πορεία και άλλους ρόλους. Η ζωή που περιγράφει είναι συναρπαστική: ταξιδεύει, μαθαίνει γλώσσες, «μπαίνει στο πετσί» νέων ανθρώπων και πολιτισμών. Η εργασία της είναι ακόμη πιο σημαντική. Αφηγείται τις ημέρες πριν από τα βιομετρικά στοιχεία, που περνούσε απαρατήρητη από τη μία χώρα στην άλλη, συχνά με τα πόδια, και άλλαζε μεταμφιέσεις. Η αγαπημένη της περούκα ήταν μια κόκκινη χαίτη τύπου Farrah Fawcett της δεκαετίας του 1970. Περιστασιακά, περιπλανιόταν με 50.000 λίρες στην τσάντα της, προφανώς για να πληρώσει πράκτορες, αλλά δεν το αναλύει.

Η πρόσληψη και η διαχείριση των πρακτόρων στο εξωτερικό δεν ήταν πάντα εύκολη, ειδικά όταν το πρότυπο για τον ρόλο ήταν καρτουνίστικα ανδρικό. «Στις αρχές της καριέρας μου, ένιωθα ότι υπήρχαν συγκεκριμένοι τρόποι συμπεριφοράς και διεκπεραίωσης των πραγμάτων που έμοιαζαν προκλητικοί», λέει η Kάθυ. «Υπήρχε σίγουρα κάποια μαγκιά γύρω από την ιδέα του μοναχικού χειριστή». Τότε, όπως και τώρα, οι μέθοδοι δεσμού που λειτουργούσαν στις σχέσεις μεταξύ ανδρών δεν λειτουργούσαν στις σχέσεις μεταξύ γυναικών.«Δεν θα καθόμουν απαραίτητα να πίνω ουίσκι όλη νύχτα με έναν πράκτορα», λέει, εξηγώντας ότι έπρεπε να κάνει τα πράγματα να λειτουργούν με τους δικούς της όρους, όπως το να προσκαλεί ανθρώπους στο σπίτι της, κάτι που δημιουργεί αμέσως έναν βαθμό εμπιστοσύνης. Κάποια στιγμή, άρχισε να παίζει γκολφ σε μια προσπάθεια να χτίσει σχέση με έναν υποψήφιο ατζέντη που είχε εμμονή με το άθλημα. Δεν πήγε καλά. «Ο δάσκαλός μου στο γκολφ, στο τρίτο μάθημα, απλά είπε ότι αυτό δεν είναι το παιχνίδι μου».

Οι περισσότεροι από τους στενούς φίλους της δεν γνωρίζουν ότι είναι κατάσκοπος. Όπως όλοι οι αξιωματικοί της SIS, η καθημερινή της ιστορία κάλυψης είναι ότι εργάζεται στο Υπουργείο Εξωτερικών. Όταν τη ρωτούν για τη δουλειά της, η τακτική της είναι να περιγράφει έναν ρόλο «τόσο βαρετό που δεν πρόκειται να σε ξαναρωτήσουν ποτέ. Νομίζω ότι οι καημένοι οι φίλοι μου με λυπούνται».

Άντα, η πρακτορας Q

Στα σαράντα της πλέον, ήταν η πρώτη γυναίκα που διορίστηκε στη θέση του Q σε επίπεδο γενικού διευθυντή. Ψηλή και αθλητική με κουρεμένα ξανθά μαλλιά, η Άντα έχει μια προτίμηση στις μεγάλες λαμπερές καρφίτσες σε σχήμα εντόμων. Αυτά, λέει, τείνουν να προσελκύουν ανήσυχα βλέμματα από τις επαφές της βιομηχανίας που υποψιάζονται ότι κρύβουν μέσα τους μια κάμερα ή ένα μικρόφωνο.

Η άκρα μυστικότητα γύρω από τις δραστηριότητες της Q είναι το κύριο χαρακτηριστικό της δουλειάς της. Δεδομένης της κλίμακας της τεχνολογικής απειλής που θέτουν οι εχθρικές χώρες, οι υπολογιστές έχουν μεγάλη παρουσία. Η κατασκοπεία διεξάγεται όλο και περισσότερο στην άυλη, ψηφιακή σφαίρα, χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως η τεχνητή νοημοσύνη. Η ομάδα έχει το δικό της ξεχωριστό ήθος, μια επιχειρηματικότητα γνωστή ως «κουλτούρα Q».

Παρόλα αυτά, δεν είναι μια δουλειά με καθολική απήχηση. Ενώ ο κλάδος Q έχει πλέον περισσότερες γυναίκες από άνδρες σε ανώτερα επίπεδα, υποεκπροσωπούνται στο σύνολο του τμήματος. Η Άντα επιθυμεί να το αλλάξει αυτό, αλλά η γενικότερη έλλειψη γυναικών στην επιστήμη και τη μηχανική δυσκολεύει την πρόσληψη. Η ίδια δεν έχει τεχνικό υπόβαθρο. Το δυνατό της σημείο είναι η επιχειρησιακή εμπειρογνωμοσύνη που απέκτησε κατά τη διάρκεια μιας σειράς αποσπάσεων στο εξωτερικό, όπου έμαθε αραβικά και διηύθυνε πράκτορες, μεταξύ άλλων και σε εμπόλεμες ζώνες. Κατά τη διάρκεια αυτού του χρονικού διαστήματος μεγάλωνε επίσης οικογένεια, γεγονός που παρουσίασε ασυνήθιστα πρακτικά προβλήματα. Στην αρχή μιας απόσπασης, της δόθηκε ένα θωρακισμένο αυτοκίνητο και έγινε η πρώτη αξιωματικός στην υπηρεσία που ρώτησε πού ήταν τα σημεία Isofix για να μπορέσει να τοποθετήσει το κάθισμα του μωρού της.

Όπως το περιγράφει η Άντα, οι δυσκολίες της εργασίας στο εξωτερικό με παιδιά εξισορροπούνται από πλεονεκτήματα. Σε αντίθεση με τους χαρακτήρες των ταινιών που φεύγουν με τζετ από το Λονδίνο για επείγουσες επιχειρήσεις, οι περισσότεροι αξιωματικοί της SIS εργάζονται σε ξένες πρεσβείες υπό διπλωματική κάλυψη. Ένα σχετικά μικρό μέρος του χρόνου τους αναλώνεται σε εργασίες που είναι επιχειρησιακά ευαίσθητες. «Σου δίνεται μεγάλη αυτονομία για να βρεις τον τρόπο να κάνεις τη δουλειά σου σε όποια περίσταση κι αν βρίσκεσαι», λέει η Άντα. «Όταν είσαι αποσπασμένος στο εξωτερικό, επιφανειακά, ζεις μια πολύ συνηθισμένη ζωή. Μπορούμε να κάνουμε εξαιρετικά πράγματα στην υπηρεσία της χώρας, αλλά είναι πολύ σημαντικό να φαίνεται συνηθισμένο».

Η αναπληρωτής διευθύντρια Ρεβέκκα

Όταν η Ρεβέκκα βγήκε από τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων στο Υπουργείο Εξωτερικών στα είκοσί της χρόνια και τη ρώτησαν αν ήθελε να γίνει κατάσκοπος, ήταν επιφυλακτική. Σε ένα μεγάλο αρχοντικό στο Κάρλτον Γκάρντενς, όπου την κάλεσαν για τσάι, ένας ευγενικός κύριος της περιέγραψε τι θα περιελάμβανε η δουλειά. “Σκέφτηκα … αυτό που περιγράφει αυτός ο τύπος ακούγεται αρκετά συναρπαστικό. Και όχι με την έννοια του Τζέιμς Μποντ, με συναρπαστικό τρόπο. Θυμάμαι ότι σκέφτηκα ότι η ψυχολογία αυτού του πράγματος ακούγεται πολύ ενδιαφέρουσα”, λέει. «Η βασική προϋπόθεση του γραφείου ήταν να βγούμε και να γεφυρώσουμε ένα πολιτισμικό χάσμα με κάποιον, να κάνουμε αυτό το ξένο άτομο να μας πει πράγματα που δεν θα έλεγε σε έναν διπλωμάτη».

Υπάρχει κάτι αγνό στην άποψη της Ρεβέκκας για την κατασκοπεία. Φαίνεται να μην την ενδιαφέρει το θέατρο, οι εξαπατήσεις, η μεταμφίεση. «Ένας από τους λόγους για τους οποίους δεν βλέπω στην πραγματικότητα πολλές από αυτές τις ταινίες είναι ότι  φτάνω στα μισά και σκέφτομαι, ω Θεέ μου, είναι τόσο βαρετό! Αν πραγματικά ήξεραν, θα ήταν πολύ πιο ενδιαφέρον!», αναφέρει. «Είναι αρκετά βαρετό να είσαι τυλιγμένος πάνω σε κάποιον και να αναβοσβήνεις όλα σου τα κομμάτια. Η πραγματικότητα είναι ένα δισεκατομμύριο φορές πιο ενδιαφέρουσα από αυτό». Γι’ αυτήν, «το να βρίσκεις τα κομμάτια που λείπουν από ένα παζλ… τα κομμάτια των πληροφοριών που εξηγούν γιατί οι χώρες κάνουν πράγματα ή γιατί συγκεκριμένοι εχθρικοί ηγέτες μπορεί να έχουν τις προθέσεις που έχουν… το να κάθεσαι με κάποιον σε μια συνάντηση δύο ωρών… και να τα ανακαλύπτεις μαζί, εννοώ ότι αυτό είναι μαγεία».

Η Ρεβέκκα εντάχθηκε στο SIS σε μια ομάδα 11 ατόμων- μόνο ένας άλλος νεοσύλλεκτος ήταν γυναίκα. Οι κανόνες εκείνη την εποχή απαιτούσαν ακόμη  και να ελεγχθεί ο αρραβωνιαστικός της. Στη δεκαετία του 1990, έγινε, κατά λάθος, κάτι σαν πρωτοπόρος, όταν ήταν από τις πρώτες που απέκτησαν παιδί στο εξωτερικό. Είχε τρεις μήνες άδεια μητρότητας, κατά τη διάρκεια της οποίας έπρεπε να διατηρεί επαφή με τους πράκτορες, αφήνοντας τον σύζυγό της με το μωρό, ενώ εκείνη έβγαινε για βραδινές συναντήσεις. Οι γονικές παροχές έχουν προχωρήσει πολύ, με πιο γενναιόδωρη άδεια μετ’ αποδοχών και έως και ένα έτος άδειας άνευ αποδοχών επίσης. Το προσωπικό κάλυψης αποσπάται για να χειρίζεται τις σχέσεις με τους πράκτορες κατά τη διάρκεια των απουσιών μητρότητας και «δεν επιβαρύνει σχεδόν τόσο πολύ το άτομο», λέει η ίδια.

Όταν τα παιδιά της ήταν έφηβοι, η Ρεβέκκα αποφάσισε να τους πει ότι ήταν κατάσκοπος. «Ήταν σούπερ λογικά και έκρινα ότι η πληροφορία δεν θα ήταν βάρος γι’ αυτά, ότι δεν θα το έλεγαν σε όλους». Ενώ ορισμένοι κατάσκοποι επιλέγουν να μην το πουν ποτέ στα παιδιά τους, εκείνη ήθελε να γνωρίζουν τις «ιδιαίτερες απαιτήσεις» της εργασιακής της ζωής.