Γιατί οι πετρελαϊκές δυνάμεις του Κόλπου στοιχηματίζουν στην καθαρή ενέργεια

Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα βρίσκονται σε περιοχή πλούσια σε υδρογονάνθρακες. Η εθνική εταιρεία πετρελαίου Adnoc είναι από τους κορυφαίους παραγωγούς υδρογονανθράκων στον κόσμο. Πριν από δύο μήνες, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα φιλοξένησαν περίπου 140.000 αντιπροσώπους στη μεγαλύτερη παγκοσμίως συνάθροιση των κλάδων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Στο πλαίσιο της χειρότερης ενεργειακής κρίσης των τελευταίων δεκαετιών, ίσως να περίμενε κανείς αφθονη κομπορρημοσύνη για το πώς οι εξαγωγές υδρογονανθράκων του Περσικού Κόλπου συνέβαλαν στην αποφυγή ενός μεγαλύτερου ενεργειακού σοκ. Αυτό έκανε ακόμη πιο αξιοσημείωτη την κεντρική ομιλία του Σουλτάνου Αλ Τζάμπερ, υπουργού βιομηχανίας των ΗΑΕ. Ο κ. Αλ Τζάμπερ τόνισε επανειλημμένα τη σημασία του «πρασινίσματος» αυτής της πιο ρυπογόνας βιομηχανίας. «Η Adnoc κάνει την ενέργεια του σήμερα πιο καθαρή ενώ επενδύει στις καθαρές ενέργειες του αύριο», τόνισε.

Στο παρελθόν, οι μεγάλοι της ενεργειακής βιομηχανίας του Κόλπου περιορίζονταν στην υπεράσπιση των ορυκτών καυσίμων. Τώρα πολλοί, όπως ο κ. Αλ Τζάμπερ, δεσμεύονται για την απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα. Η Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ έχουν ανακοινώσει στόχους για μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2060. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ομάν λένε ότι θα πιάσουν τον στόχο μέχρι το 2050. Το Κατάρ δεν έχει μηδενικό στόχο, αλλά λέει ότι θα μειώσει τις εκπομπές κατά ένα τέταρτο έως το 2030, πράγμα που προϋποθέτει ότι τα πράγματα θα κυλήσουν ομαλά. Όλες οι χώρες του Κόλπου έχουν υπογράψει την Παγκόσμια Δέσμευση Μεθανίου, η οποία τις δεσμεύει να μειώσουν τις εκπομπές αυτού του πολύ δραστικού αερίου θερμοκηπίου. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα φιλοξενήσουν ακόμη και την ετήσια σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα το 2023.

Κάποιοι υποπτεύονται ότι πρόκειται για greenwash (ξέπλυμα δραστηριοτήτων με δήθεν πράσινες ενέργειες): μόνο καθησυχαστικά λόγια και αδύναμοι στόχοι μετά από χρόνια άρνησης της κλιματικής επιστήμης και παρεμπόδισης των προσπαθειών για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, οι κυβερνήσεις του Κόλπου εξαρτώνται υπερβολικά από τα έσοδα των εθνικών ενεργειακών εταιρειών —οι οποίες αντιπροσωπεύουν μεγάλο μερίδιο των κρατικών προϋπολογισμών— ώστε να μιλάνε σοβαρά για την απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα. Ωστόσο, μια εξέταση των επενδυτικών σχεδίων των κορυφαίων εταιρειών αποκαλύπτει απτό -και σε ορισμένες περιπτώσεις μάλλον μεγάλο- στοίχημα στις πράσινες τεχνολογίες.

Αυτό αξίζει να εξεταστεί, επειδή οι εταιρείες πίσω από την προσπάθεια είναι σημαντικές πέρα από την περιοχή τους. Οι εθνικές ενεργειακές εταιρείες σε άλλα μέρη του κόσμου βλέπουν τα μεγαθήρια του Κόλπου, και ειδικά την Adnoc και τη Saudi Aramco, τον πετρελαϊκό κολοσσό του αραβικού βασιλείου, ως παραδείγματα προς μίμηση. Εκεί που πηγαίνουν δύο από τις μεγαλύτερες εταιρείες ενέργειας στον κόσμο τεχνολογικά και στρατηγικά, συχνά ακολουθούν οι κρατικές εταιρείες τους αλλού.

Η προσέγγιση των πρωταθλητών πετρελαίου του Κόλπου βασίζεται σε δύο πυλώνες. Ο πρώτος είναι βαθιά ρυπογόνος: περιλαμβάνει την εντατικοποίηση άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ενισχυμένες από τις υψηλές τιμές του αργού, οι ενεργειακές εταιρείες της περιοχής επενδύουν σε μεγάλο βαθμό για την επέκταση της παραγωγής. Οι κεφαλαιουχικές δαπάνες της Aramco το 2022 θα ανέλθουν στα 40-50 δις δολάρια. Υπόσχεται ακόμη μεγαλύτερα ποσά τα επόμενα χρόνια, καθώς στοχεύει να αυξήσει την παραγωγική της ικανότητα από περίπου 12 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως (b/d) σε 13 εκατομμύρια έως το 2027. Η Adnoc θα δαπανήσει 150 δις δολάρια σε κεφαλαιουχικά έργα έως το 2027 με στόχο της αύξησης της χωρητικότητας από περίπου 4 εκατομμύρια σε 5 εκατομμύρια b/d. Η Qatar Energy θα επενδύσει 80 δισεκατομμύρια δολάρια μεταξύ 2021 και 2025 για να επεκτείνει την παραγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου (lng) κατά δύο τρίτα έως το 2027.

Για τις περισσότερες ενεργειακές εταιρείες, ο διπλασιασμός των ορυκτών καυσίμων κατά τη μετάβαση σε κόσμο περιορισμένων εκπομπών άνθρακα θα ήταν οικονομική ανοησία. Κάθε εθνική εταιρεία πετρελαίου στον κόσμο «θέλει να είναι η τελευταία», παρατηρεί ο Πάτρικ Χέλερ της αμερικανικής ΜΚΟ Ινστιτούτο Διακυβέρνησης Φυσικών Πόρων,. Φυσικά, «δεν μπορούν να είναι όλοι τελευταίοι». Οι γίγαντες του Κόλπου, με τα τεράστια αποθέματα χαμηλού κόστους τους, είναι πιο πιθανό να επικρατήσουν. Ως εκ τούτου, οι τεράστιες επενδύσεις τους σε νέα παραγωγή θα μπορούσαν να αποδώσουν, πιστεύει ο κ. Χέλερ, «ακόμη και αν η παγκόσμια ζήτηση μειωθεί δραματικά τα επόμενα χρόνια».

Το στοίχημα των πετρελαιοειδών στο πετρέλαιο δεν είναι κάτι καινούργιο. Αλλά τα τελευταία στοιχήματα των γιγάντων του Κόλπου δείχνουν ότι πλέον δεν στρουθοκαμηλίζουν για το μέλλον της ζήτησης πετρελαίου. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι καλύτεροι πελάτες τους στον ανεπτυγμένο κόσμο πρόκειται να καταπολεμήσουν τις εκπομπές άνθρακα, υποστηρίζει η Μαριάμ Αλ-Σάμα της ερευνητικής εταιρείας s&p Global. Πολιτικές όπως ο φόρος άνθρακα στα σύνορα της ΕΕ, τις λεπτομέρειες του οποίου ενέκριναν τα κράτη μέλη της ΕΕ στις 18 Δεκεμβρίου, είναι σημάδι για το τι πρόκειται να ακολουθήσει. «Για να είσαι ο τελευταίος παραγωγός, χρειάζεσαι περισσότερα από το να έχεις χαμηλότερο κόστος», λέει. Για να εξασφαλίσουν τη μακροζωία τους, τα πετρελαϊκά μεγαθήρια του Κόλπου σκοπεύουν επίσης να είναι οι καθαρότεροι παραγωγοί ορυκτών καυσίμων.

Οι χώρες του Κόλπου απολαμβάνουν φυσικό πλεονέκτημα. Τα αποθέματά τους σε υδρογονάνθρακες απαιτούν λιγότερες εκπομπές άνθρακα για εξόρυξη (βλ. διάγραμμα). Τα Εμιράτα και οι Σαουδάραβες έχουν κάνει επίσης προσπάθεια να μειώσουν περαιτέρω αυτήν την ένταση άνθρακα με υψηλή λειτουργική απόδοση και χαμηλή ανάφλεξη αερίου, σημειώνει η Όλγκα Σαβένκοβα της ερευνητικής Rystad Energy. Η Adnoc δαπανά 3,6 δισεκατομμύρια δολάρια σε υποθαλάσσια καλώδια ρεύματος και άλλα συστήμαατα για να αντικαταστήσει το φυσικό αέριο που καίγεται στις υπεράκτιες εγκαταστάσεις της με καθαρή ενέργεια από την ακτή. Αυτό είναι πράσινη αλλά και, δυνητικά, καλή επιχείρηση: η κ. Αλ-Σάμα εκτιμά ότι οι ποιότητες αργού που παράγονται με λιγότερες εκπομπές ρύπων θα έχουν υψηλότερη τιμή στο μέλλον, τάση που έχει ήδη παρατηρηθεί στην αγορά LNG.

Ο δεύτερος πυλώνας της στρατηγικής του Κόλπου παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Περιλαμβάνει την επένδυση μέρους των σημερινών απροσδόκητων κερδών σε τεχνολογίες καθαρής ενέργειας του αύριο. Οι κυβερνήσεις της περιοχής βάζουν μερικά από τα μεγαλύτερα στοιχήματα στον κόσμο για τη δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το υδρογόνο. «Κύμα έργων χαμηλών εκπομπών άνθρακα δημιουργείται στη Μέση Ανατολή», αναφέρει με θαυμασμό ένας αναλυτής.

«Η Σαουδική Αραβία έχει σημαντικά πλεονεκτήματα στην απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα», λέει ο Τζιμ Κρέιν του Πανεπιστημίου Rice στο Τέξας. Επισημαίνει τις τεράστιες εκτάσεις άδειας, ηλιόλουστης γης με γεωλογία φυσικά διαμορφωμένη για την αποθήκευση άνθρακα που εκπέμπεται από παρακείμενες βιομηχανικές περιοχές. Η Aramco σχεδιάζει να αναπτύξει ικανότητα δέσμευσης, αποθήκευσης και χρήσης 11 εκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως και εγκατάσταση 12 γιγαβάτ (gw) αιολικής και ηλιακής ενέργειας έως το 2035.

Συνολικά, η Σαουδική Αραβία σκοπεύει να δημιουργήσει 54 gw δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έως το 2032. Για να μην μείνουν πίσω, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα προσβλέπουν σε 100 gw δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έως το 2030, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, έναντι επενδύσεων 15 gw το 2021. Η Masdar, εταιρεία καθαρής ενέργειας που ελέγχεται από το κράτος στην οποία συμμετέχει η Adnoc, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία ανάπτυξης καθαρής ενέργειας στον κόσμο. Πρόσφατα αγόρασε βρετανική εταιρεία που αναπτύσσει τεχνολογία αποθήκευσης ενέργειας.

Τα μεγαλύτερα πράσινα στοιχήματα του Κόλπου αφορούν το υδρογόνο. Αν γίνεται με χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε αντίθεση με το φυσικό αέριο, το υδρογόνο είναι καθαρό καύσιμο. Οι επενδύσεις στην απαιτούμενη υποδομή πολλαπλασιάζονται σε όλο τον κόσμο, από το Γκουτζαράτ μέχρι το Τέξας. Το 2021 τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εγκαινίασαν το πρώτο τέτοιο εργοστάσιο «πράσινου υδρογόνου» στην περιοχή τους. Η Acwa Power, εταιρεία κοινής ωφελείας της Σαουδικής Αραβίας, έχει σχεδόν ολοκληρώσει τη χρηματοδότηση ενός έργου πράσινου υδρογόνου ύψους 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το Ομάν, του οποίου τα αποθέματα πετρελαίου είναι μικρότερα και πιο ακριβά στην εκμετάλλευση από αυτά των μεγαλύτερων γειτόνων του, μιλά για επένδυση 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε αυτό που θα μπορούσε να είναι το μεγαλύτερο εργοστάσιο υδρογόνου στον κόσμο. Έχει ιδρύσει κρατική οντότητα υδρογόνου για να προσφέρει παραχωρήσεις έργων πράσινου υδρογόνου στις ειδικές οικονομικές ζώνες του.

Οι Σαουδάραβες και τα Εμιράτα κοιτάζουν επίσης στο εξωτερικό. Η Masdar επενδύει σε μια επιχείρηση υδρογόνου 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αίγυπτο, ανάπτυξη 4 gw έργων πράσινου υδρογόνου και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο Αζερμπαϊτζάν, και έχει επενδύσει σε εταιρεία που αναπτύσσει πράσινο υδρογόνο στη βόρεια Αγγλία. Η Acwa Power εξετάζει έργα πράσινου υδρογόνου αξίας πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αίγυπτο, τη Νότια Αφρική και την Ταϊλάνδη. Μέχρι το 2030 τόσο τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα όσο και η Σαουδική Αραβία θέλουν να ελέγχουν το ένα τέταρτο ή περισσότερο της παγκόσμιας εξαγωγικής αγοράς καθαρού υδρογόνου.

Ο Μπεν Κέιχιλ της δεξαμενής σκέψης Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών βλέπει τις δύο χώρες να κινούνται επιθετικά για το υδρογόνο και την αμμωνία (που μπορούν να χρησιμεύσουν ως λιγότερο πολύπλοκα μέσα για τη μεταφορά του αερίου). Θέλουν να αποκτήσουν πλεονέκτημα πρώτης κίνησης εξασφαλίζοντας συμφωνίες με αγοραστές από την Ασία και την Ευρώπη. Το Κατάρ ξοδεύει πάνω από 1 δισεκατομμύρια δολάρια για μονάδα παραγωγής «μπλε αμμωνίας» από φυσικό αέριο. Έχει προγραμματιστεί να ξεκινήσει το 2026. Εάν η οικονομία του υδρογόνου απογειωθεί, εκτιμά η εταιρεία συμβούλων Roland Berger θα μπορούσε να αποδίδει από 120 δισεκατομμύρια έως 200 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια έσοδα για τις χώρες του Κόλπου έως το 2050. Αυτό είναι πολύ μικρότερο από ό,τι βγάζουν τώρα από το πετρέλαιο και αέριο? Μόνο η Aramco είχε πωλήσεις άνω των 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων το πρώτο εξάμηνο του 2022. Αλλά αυτά είναι σοβαρά χρήματα – και, δεδομένου του πραγματικού κινδύνου τερματισμού της πετρελαϊκής παραγωγής, υποδηλώνει ότι οι πράσινες προσπάθειες του Κόλπου πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.