Εξατομικευμένη σκέψη και επιχειρείν

« Το λιοντάρι μέσα στο κεφάλι του είχε μία επιχείρηση»
Λαφονταίν, Fable V

Είναι αποδεδειγμένο ότι η θεμελιακή διαφορά του ανθρώπου από το ζώο έγκειται στην ιδιότητα που έχει κάθε ανθρώπινο ον να λογίζεται- Επίσης, όπως αναγνωρίζουν πολλοί κορυφαίοι μελετητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ο λογισμός είναι μία τεράστια και πολύπλοκη διαδικασία εξακρίβωσης και ενσωμάτωσης γνώσεων από τον ανθρώπινο νου, που, όπως μάς διδάσκει η Ιστορία, μόνον το ανθρώπινο μυαλό μπορεί να φέρει σε πέρας.

Αν δεχθούμε, λοιπόν, αυτή την αλήθεια, ο οποία μέχρι στιγμής δεν έχει αμφισβητηθεί με σοβαρά ανθρωπολογικά επιχειρήματα, μπορούμε να διατυπώσουμε την άποψη ότι ο άνθρωπος σκέπτεται ατομικά. Συνεπώς, όπως υπογράμμιζε και η Αμερικανίδα φιλόσοφος και θεωρητική του αντικειμενισμού (objectivism) Αγη Rand, δεν υπάρχει ούτε μπορεί να υπάρξει συλλογικός νους.

Κατά την Αμερικανίδα φιλόσοφο, οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν ο ένας τον άλλον, αλλά η μάθηση απαιτεί μια διαδικασία λογισμού από πλευράς κάθε ατόμου που θέλει να μελετάει- Οι άνθρωποι μπορούν να συνεργάζονται για την ανακάλυψη νέας γνώσης η για την ολοκλήρωση κάποιου στόχου, η συνεργασία αυτή, όμως, απαιτεί την ανεξάρτητη άσκηση από κάθε επιστήμονα και ερευνητή των ορθολογικών του δυνατοτήτων και ικανοτήτων. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζων είδος που μπορεί να μεταδίδει και να επεκτείνει τα αποθέματα των γνώσεών του από γενιά σε γενιά.

Όμως, η διαδικασία μετάδοσης, από την πλευρά των ατόμων που είναι αποδέκτες, απαιτεί μία διαδικασία λογισμού συναφή μόνο με την ανθρώπινη ζωή και την εξέλιξή της.

Για να στηρίξει τη ζωή του, κάθε ζωντανός οργανισμός ακολουθεί έναν ορισμένο δρόμο δράσης, ο οποίος υπαγορεύεται από τη φύση του. Η δράση που απαιτείται για να στηριχθεί η ανθρώπινη ζωή είναι, πριν απ’ όλα, διανοητική. Κάθε πράγμα που χρειάζεται ο άνθρωπος, πρώτα το ανακαλύπτει με τον λογισμό του και στη συνέχεια το παράγει με την προσπάθειά του. Μπορούμε έτσι να πούμε ότι η παραγωγή είναι η εφαρμογή του λογισμού στο πρόβλημα της επιβίωσης-

Στο πλαίσιο, λοιπόν, αυτών των διαδικασιών, οι άνθρωποι που δεν θέλουν να σκέπτονται μπορούν να επιβιώνουν μόνον μιμούμενοι και επαναλαμβάνοντας μία εργασία ρουτίνας που άλλοι ανακάλυψαν. Όμως, αν αυτοί οι άλλοι δεν είχαν κάνει τη συγκεκριμένη ανακάλυψη, κανένας δεν θα μπορούσε να επιβιώσει. Εάν μερικοί άνθρωποι επιλέξουν την οδό της μη εργασίας και του μη λογισμού, μπορούν να επιβιώσουν πρόσκαιρα, λεηλατώντας τα αγαθά που άλλοι παράγουν. Αν, όμως, η παραγωγή των άλλων σταματήσει, τότε θα εκλείψουν και οι απαραίτητες για την επιβίωση συνθήκες.

Ο συγγραφέας και ιστορικός David Landes, στο ιστορικό έργο του «Πλούτος και Φτώχεια των Εθνών», εξηγεί γιατί στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξαν λαοί που πλούτισαν και άλλοι που ακόμα ζουν στην φτώχεια και στην ανέχεια. Εξηγεί, επίσης, τους αντικειμενικούς λόγους κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που ήταν ανίκανη να παράγει αλλά γνώριζε θαυμάσια την τέχνη της λεηλασίας.

Επισημαίνει, επίσης, γιατί είναι επικίνδυνοι οι λαοί που αντιστέκονται στη γνώση και καταδιώκουν τον λογισμό.

Ανεξάρτητα, έτσι, από τις επιλογές που γίνονται προς την κατεύθυνση τού σκέπτεσθαι από οποιονδήποτε άνθρωπο ή οποιαδήποτε ομάδα ανθρώπων, ανεξάρτητα από την ανορθόλογη, τυφλή και καταστροφική πορεία που θέλουν να ακολουθήσουν ορισμένοι άνθρωποι, υπάρχει ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός: ο λογισμός αποτελεί καίριο παράγοντα για την ανθρώπινη επιβίωση και οι άνθρωποι ευημερούν ή αποτυχαίνουν, επιβιώνουν ή εκλείπουν ανάλογα με το βαθμό της ορθολογικότητάς τους. Ας μην ξεχνάμε, από την άποψη αυτή, ότι πρώτοι οι Αρχαίοι Έλληνες ανακάλυψαν τον ορθό λόγο, αφήνοντας πίσω τους τον μύθο και τον σκοταδισμό του. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι η ανθρώπινη ζωή θα έπρεπε να υπακούει σε ορθολογικά κριτήρια και όχι σε μεταφυσικές παρορμήσεις. Αν η ανθρωπότητα στηρίζονταν στην ουτοπία, έγραφε παλαιότερα ο Έλληνας φιλόσοφος Κώστας Παπαϊωάννου, ποτέ δεν θα είχαμε ξεπεράσει το στάδιο της πρώτης γενιάς ανθρώπων.

Ο πλούτος των εθνών, υποστήριζε ο Άνταμ Σμιθ, είναι προϊόν ορθολογικής σκέψης και δράσης και όχι αφηρημένης διανοητικής κατασκευής. Δεν χωρά, έτσι, καμμία αμφιβολία ότι ο λογισμός και η ανθρώπινη πρόοδος είναι φαινόμενα αλληλένδετα και ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν επιχειρήσει αυτό που η σκέψη του έχει επεξεργαστεί. Ακόμα περισσότερο, όμως, από τότε που η γνώση, ο λογισμός και η ορθολογική δράση είναι ιδιότητες του ατόμου και από τότε που η επιλογή να ασκήσει κανείς τις ορθολογικές του ιδιότητες εξαρτάται από το άτομο, η ανθρώπινη προσπάθεια για επιβίωση υπακούει σε μία θεμελιακή απαίτηση: να είναι ελεύθεροι οι άνθρωποι που λογίζονται σε σχέση με αυτούς που αρνούνται τον λογισμό. Επίσης, από τότε που οι άνθρωποι δεν είναι ούτε πανεπιστήμονες, αλλά ούτε και άτρωτοι, πρέπει να είναι ελεύθεροι να συμφωνούν ή να διαφωνούν, να συνεργάζονται ή να ακολουθούν ανεξάρτητους δρόμους, ο καθένας σύμφωνα με τις δικές του ορθολογικές κρίσεις. Γίνεται, λοιπόν, σαφές ότι η ελευθερία είναι θεμελιακή απαίτηση του ανθρώπινου πνεύματος —όταν, βέβαια, το τελευταίο λειτουργεί ή θέλει να λειτουργήσει.

«Ο ορθολογικός νους δεν λειτουργεί, ωστόσο, κάτω από καταπιεστικές συνθήκες, δεν υποβάλλει επίσης την αντίληψή του για την πραγματικότητα σε κάποιες εντολές, ντιρεκτίβες και ελέγχους.

Δεν θυσιάζει τη γνώση και τις απόψεις του για την αλήθεια σε κάποιες αντιλήψεις τρίτων, αλλά ούτε και υποτάσσεται σε ευχές, αλήθειες και υποσχέσεις που δεν είναι δυνατό να υποστούν κριτικό έλεγχο. Υπό αυτή την οπτική γωνία, ο ανθρώπινος νους μπορεί να προπηλακίζεται, να καταδιώκεται, να φυλακίζεται, να καταστρέφεται. Δεν μπορεί, όμως, να βιάζεται, να υποχρεώνεται. Το όπλο δεν αποτελεί επιχείρημα. Η βία και η μεταφυσική δεν είναι εργαλεία υποβοηθητικά της σκέψης που θέλει να αναπτύσσεται», γράφει η Αγη Rand, εξηγώντας ταυτόχρονα γιατί ο καλώς εννοούμενος εγωισμός «είναι ζωτική πηγή της ύπαρξης».

Κατά συνέπεια, η επιχείρηση, από την πρωτογενή μορφή της μέχρι τις σημερινές διαστάσεις της, είναι η έμπρακτη απεικόνιση του ανθρώπινου λογισμού, που σε κάποια ιστορική φάση της εξελικτικής του πορείας έγινε ορθός λόγος και, στη συνέχεια, πράξη.