Τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι παρεμβαίνουν στη φύση;

Oι άνθρωποι λατρεύουν να ανακατεύονται με τον φυσικό κόσμο. Στην πραγματικότητα, επεμβαίνουμε στο περιβάλλον μας εδώ και δεκάδες χιλιάδες χρόνια, από τότε που οι πρόγονοί μας σκάλιζαν πέτρινα εργαλεία γύρω από τη φωτιά. Είτε σκόπιμα είτε άθελά μας, από τσουνάμι μέχρι επιδημίες που σκοτώνουν, πολλές ανθρώπινες παρεμβάσεις έχουν αποβεί ολέθριες.

Ο τρόπος με τον οποίο ζούμε τη ζωή μας, τα πράγματα που παράγουμε και καταναλώνουμε και ο τρόπος με τον οποίο μετακινούμαστε, επιβαρύνουν το περιβάλλον με διάφορους επιζήμιους τρόπους. Για να σώσουμε τον πλανήτη μας, πρέπει να έχουμε επίγνωση αυτών των επιπτώσεων. Καθώς καταστρέφουμε τη φύση, καταστρέφουμε τον εαυτό μας.

Ο πλανήτης δεν είναι μιας χρήσης (!)

1. Οι ινδικοί γύπες μειώνονται και ο αριθμός των κρουσμάτων λύσσας αυξάνεται

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι γύπες σε ολόκληρη την Ινδία άρχισαν να πεθαίνουν ανεξήγητα. Οι γυπαετοί με μακρύ ράμφος, ο λεπτόραμφος και ο ανατολικός ασπρογύπας μειώθηκαν στα όρια της εξαφάνισης. Ο αριθμός των τριών πιο κοινών ειδών γύπα στην Ινδία μειώθηκε κατά περισσότερο από 97% μεταξύ 1992 και 2007.

Έξι άλλα είδη μειώθηκαν επίσης απότομα. Οι επιστήμονες άρχισαν να εξετάζουν τα νεκρά πουλιά. Διαπίστωσαν ότι είχαν εκτεθεί σε δικλοφενάκη, ένα αντιφλεγμονώδες φάρμακο που χορηγούνταν συνήθως στα βοοειδή στη νότια Ασία . Οι γύπες τρέφονταν με τα κουφάρια των αγελάδων και δηλητηριάστηκαν.

Αυτή ήταν η αρχή μιας εκτεταμένης αλυσιδωτής αντίδρασης. Καθώς οι πληθυσμοί των γυπών κατέρρευσαν, τα κουφάρια αγελάδων άρχισαν να συσσωρεύονται και ο αριθμός των αρουραίων και των άγριων σκύλων αυξήθηκε κατακόρυφα. Τα σκυλιά έγιναν τα κύρια πτωματοφάγα ζώα στις χωματερές που προηγουμένως χρησιμοποιούσαν οι γύπες.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι από το 1992 έως το 2003, οι σκύλοι αυξήθηκαν κατά 7 εκατομμύρια. Ο αριθμός των δαγκωμάτων από σκύλους και οι μολύνσεις από λύσσα εκτοξεύτηκαν, προκαλώντας τον θάνατο δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων κάθε χρόνο.

2. Η σφαγή σπουργιτιών στην Κίνα πυροδοτεί επιδημίες εντόμων

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο ηγέτης της Κίνας, Μάο Τσετούνγκ, ήθελε να εκβιομηχανίσει γρήγορα τη χώρα. Αυτό περιλάμβανε την «εκστρατεία των τεσσάρων παρασίτων», με στόχο τα κουνούπια, τους αρουραίους, τις μύγες – και τα σπουργίτια.

Διέταξε να θανατωθούν όλα τα σπουργίτια της χώρας επειδή πίστευε ότι τρέφονταν με ρύζι και σιτηρά και μείωναν τη διαθέσιμη ποσότητα για τους ανθρώπους. Οι πολίτες είχαν εντολή να πυροβολούν τα πουλιά, να γκρεμίζουν τις φωλιές τους, να σπάνε τα αυγά τους και να χτυπούν τις γλάστρες, ώστε να τρομάζουν στον ουρανό και να πέφτουν εξαντλημένα στο θάνατο.

Τα σπουργίτια οδηγήθηκαν σχεδόν σε εξαφάνιση στην Κίνα. Αυτό που δεν είχαν συνειδητοποιήσει οι αξιωματούχοι είναι ότι τα σπουργίτια βασίζονται στα δημητριακά για ένα μικρό μόνο μέρος της διατροφής τους: το μεγαλύτερο μέρος της αποτελείται από έντομα. Μετά τη μαζική θανάτωση, υπήρξε μια έκρηξη εντομολογικών παρασίτων που κατέστρεψαν τις καλλιέργειες της χώρας.

«Αυτή η οικολογική καταστροφή σε συνδυασμό με την πολυετή ξηρασία και τις καταστροφικές γεωργικές πολιτικές οδήγησαν σε μια από τις πιο καταστροφικές πείνες στην ιστορία. Υπολογίζεται ότι πέθαναν περίπου 45 εκατομμύρια άνθρωποι», λέει ο καθηγητής Marc Cadotte, οικολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο.

3. Ο φονικός μύκητας των βατράχων προκαλεί ελονοσία

Ένας θανατηφόρος μύκητας chytrid που ονομάζεται Batrachochytrium dendrobatidis (Bd) έπληξε τον Παναμά και την Κόστα Ρίκα. Από τη δεκαετία του 1980 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990, εξαφανίστηκαν δεκάδες είδη αμφιβίων. Ορισμένοι επιστήμονες υπολογίζουν ότι ο αριθμός ανέρχεται σε 90. Στο αποκορύφωμά της υπήρξε πενταπλασιασμός των κρουσμάτων ελονοσίας.

Περιγράφηκε ως «η μεγαλύτερη απώλεια βιοποικιλότητας που αποδίδεται σε ασθένεια». Οι περισσότεροι άνθρωποι, όμως, θα αγνοούσαν την τραγωδία. Μετά τους θανάτους, υπήρξε μια οκταετής έξαρση των κρουσμάτων ελονοσίας στην Κεντρική Αμερική. Τα κουνούπια ευδοκίμησαν, επειδή δεν υπήρχαν βάτραχοι, σαλαμάνδρες και άλλα αμφίβια για να κυνηγήσουν τα αυγά τους.

«Αν επιτρέψουμε να συμβούν μαζικές διαταραχές του οικοσυστήματος, αυτό μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ανθρώπινη υγεία με τρόπους που είναι δύσκολο να προβλεφθούν εκ των προτέρων και δύσκολο να ελεγχθούν όταν έχουν ήδη ξεκινήσει», τονίζει ο Μάικλ Σπρίνγκμπορν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις και κύριος συγγραφέας της μελέτης.

4. Η απώλεια μαγκρόβιων δέντρων επιδεινώνει το ασιατικό τσουνάμι

Το 2004, ένας σεισμός και ένα τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό σκότωσαν περισσότερους από 230.000 ανθρώπους. Οι χώρες που επλήγησαν περισσότερο ήταν η Ινδονησία, η Σρι Λάνκα, η Ινδία και η Ταϊλάνδη. Είχαν υποστεί προηγουμένως σημαντική μείωση της κάλυψης των μαγκρόβιων δασών, σύμφωνα με έκθεση του Ιδρύματος Περιβαλλοντικής Δικαιοσύνης.

Από το 1980 έως το 2000, η έκταση που καλύπτεται από μαγκρόβια στις χώρες αυτές μειώθηκε κατά 28%. Στα μέρη όπου τα δέντρα είχαν καταστραφεί, τα κύματα εισχωρούσαν πιο βαθιά στην ενδοχώρα, σκοτώνοντας περισσότερους ανθρώπους και επιδεινώνοντας την καταστροφή σπιτιών και μέσων διαβίωσης.

«Τα δάση μαγκρόβιων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διάσωση ανθρώπινων ζωών και περιουσιών», αναφέρει η έκθεση. Τα μαγκρόβια απορροφούν τον αντίκτυπο των κυμάτων και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας με τα μεγάλα ριζικά τους συστήματα.

«Η διατήρηση και η αποκατάσταση των παράκτιων περιοχών μαγκρόβιων δασών είναι απαραίτητη για να μπορέσουν οι παράκτιες κοινότητες να ανακάμψουν και να προστατευθούν από παρόμοια γεγονότα», καταλήγει η έκθεση.

5. Kαθώς οι μέλισσες εξαφανίζονται, τα οπωροφόρα δέντρα στην Κίνα γονιμοποιούνται με το χέρι

Στην επαρχία Σιτσουάν, στη νοτιοδυτική Κίνα, η εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων σε συνδυασμό με την καταστροφή των οικοτόπων σημαίνει ένα πράγμα: Οι αγρότες πρέπει να μεταφέρουν γλάστρες με γύρη για να επικονιάσουν οι ίδιοι τις αχλαδιές και τις μηλιές. Χρησιμοποιούν ένα πινέλο συνδεδεμένο σε ένα μακρύ κοντάρι μπαμπού για να ταμπονάρουν μέσα σε κάθε λουλούδι.

Περίπου το 30% των αχλαδιών της Κίνας επικονιάζονται τεχνητά. Τα έντομα είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη επισιτιστική ασφάλεια – τα τρία τέταρτα των καλλιεργειών εξαρτώνται από αυτά. Είναι επίσης ζωτικής σημασίας για άλλα άγρια ζώα, ως πηγή τροφής και ως επικονιαστές άγριων φυτών.

Αλλά η έλλειψη άγριων επικονιαστών επηρεάζει την παραγωγή τροφίμων σε όλο τον κόσμο. Στις ΗΠΑ, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η έλλειψη μελισσών επηρεάζει την ποσότητα των τροφίμων που μπορούν να καλλιεργηθούν, συμπεριλαμβανομένων των μήλων, των βατόμουρων και των κερασιών.

6. Τα φυτοφάρμακα σκοτώνουν περισσότερα από τα βλαβερά παράσιτα

Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η κύρια άμυνά μας κατά των εχθρών των καλλιεργειών ήταν τα τεχνητά φυτοφάρμακα. Αλλά αυτά τα χημικά σκοτώνουν επίσης χρήσιμα έντομα, όπως οι παρασιτοειδείς σφήκες, οι δάφνες και οι πασχαλίτσες. Αυτά κυνηγούν κοινά παράσιτα και παρέχουν υποστήριξη στους γεωργούς και τους κηπουρούς.

Ερευνητές στη Βραζιλία διαπίστωσαν ότι τα μυρμήγκια μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικά από τα φυτοφάρμακα στο να βοηθήσουν τους αγρότες να παράγουν τρόφιμα. Ταυτόχρονα μειώνουν τις ζημιές στα φυτά και να αυξάνουν τις αποδόσεις. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι είναι «γενικευμένοι» θηρευτές, κυνηγώντας παράσιτα που βλάπτουν καρπούς, σπόρους και φύλλα.

Οι επιστήμονες εξέτασαν τις επιπτώσεις 26 ειδών μυρμηγκιών σε 17 καλλιέργειες. Διαπίστωσαν ότι τα πάνε καλύτερα σε διαφοροποιημένα συστήματα καλλιέργειας, όπως η αγροδασοπονία και οι σκιερές καλλιέργειες, αφού υπάρχουν περισσότερα μέρη για να φωλιάσουν.

7. Η απώλεια των κοραλλιογενών υφάλων αφήνει απροστάτευτες τις παράκτιες περιουσίες

Όπως τα μαγκρόβια, έτσι και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αποτελούν φυσικό εμπόδιο στα κύματα και τις καταιγίδες. Λόγω των σκληρών, οδοντωτών σχηματισμών τους μπορούν να προστατεύσουν τις παράκτιες κοινότητες και να μειώσουν την απειλή της διάβρωσης. Κάνουν τα κύματα να σπάne εκτός ακτής, μειώνοντας την ενέργεια των κυμάτων κατά 97% μέχρι να χτυπήσουν την ξηρά.

Υπολογίζεται ότι σχεδόν 200 εκατομμύρια άνθρωποι σε παράκτιες περιοχές σε όλο τον κόσμο εξαρτώνται από την προστασία των κοραλλιογενών υφάλων. Η έρευνα δείχνει ότι στις ΗΠΑ παρέχουν περισσότερα από 1,8 δισ. δολάρια ετησίως σε οφέλη από την προστασία από πλημμύρες.

Ωστόσο, οι αναπτύξεις, όπως οι μαρίνες και οι αποβάθρες, καθώς και η ρύπανση, βλάπτουν αυτούς τους υφάλους. Τα κοράλλια καταστρέφονται επίσης από την άνοδο της θερμοκρασίας, η οποία οδηγεί σε μαζική λεύκανση. Οι έρευνες δείχνουν ότι σχεδόν όλα τα κοράλλια στον πλανήτη θα υποφέρουν από σοβαρή λεύκανση αν η παγκόσμια θερμοκρασία αυξηθεί κατά 1,5C.

* Η Βασιλίνα Ριστάνη σπουδάζει στη New Media Studies