Η νέα κοσμοθεωρία της Tech

Ο Σαμ Άλτμαν είναι σχεδόν ξαπλωμένος. Γέρνει πίσω στην καρέκλα του, με τα πόδια ψηλά, στη βιβλιοθήκη του σπιτιού του με θέα στη γέφυρα Golden Gate του Σαν Φρανσίσκο. Με ξεπλυμένο τζιν και μπλουζάκι, ο 37χρονος επιχειρηματίας δείχνει τόσο χαλαρός όσο θα μπορούσε ποτέ κάποιος με αχαλίνωτη φαντασία. Ωστόσο, ο διευθύνων σύμβουλος της Openai, startup που φέρεται να αποτιμάται σε σχεδόν 20 δισεκατομμύρια δολάρια, η αποστολή της οποίας είναι να κάνει την τεχνητή νοημοσύνη δύναμη για το καλό, δεν είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για ελαφρά συζήτηση. Τα μόνα σημάδια παιχνιδιάρικης διάθεσης είναι δύο ζευγάρια μποτάκια ροζ χρώματος τοποθετημένα σε κάποιο ράφι, με λογότυπα που αντιπροσωπεύουν τις δύο αγαπημένες του τεχνολογίες, την τεχνητή νοημοσύνη και την πυρηνική σύντηξη. Περιστασιακά παρασύρεται και μιλάει στη διάλεκτο των nerds. Κάποια στιγμή, θέλοντας να πείσει τον γράφοντα ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα προχωρήσει πιο γρήγορα από ό,τι πιστεύουν οι άνθρωποι, λέει, με φωνή που μοιάζει λίγο σαν ρομπότ: «Είμαι περίεργος αν αυτό σας έκανε να αναθεωρήσετε τις προτεραιότητές σας».

Ο Τζο Λονσντέιλ, 40 ετών, δεν μοιάζει σε τίποτα με τον κύριο Άλτμαν. Κάθεται στην καρδιά της Silicon Valley, ντυμένος στα λινά με τα μαλλιά του χτενισμένα πίσω με ζελέ. Ο επενδυτής τεχνολογίας και επιχειρηματίας, ο οποίος βοήθησε στη δημιουργία τεσσάρων μονόκερων συν την αξίας περίπου 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων εταιρείας ανάλυσης δεδομένων Palantir, που συνεργάζεται με στρατιωτικούς και κατασκόπους, μιλάει γρήγορα και διακόπτει συχνά. Δίπλα στην πισίνα του βρίσκεται γιγάντιος θρόνος, από το σετ του «Game of Thrones». Ταιριάζει με το μεγαλείο της κοσμοθεωρίας του ότι η Δύση, την οποία λατρεύει για τις κλασικές αξίες της ελεύθερης σκέψης και της ελευθερίας του λόγου, θα πρέπει να δίνει επική μάχη στο  εσωτερικό της για να μην ενδώσει στην απέχθεια του εαυτού της.

Ίσως να πιστεύετε ότι αυτοί οι άντρες έχουν λίγα κοινά. Αλλά είναι και οι δύο μέρος αυτού που ο κ. Λονστέιλ αποκαλεί «τάξη δημιουργών» – δηλαδή δεξαμενή εγκεφάλων νεαρών ιδεαλιστών, που περιλαμβάνει τον Πάτρικ Κόλισον, συνιδρυτή της εταιρείας πληρωμών αξίας 74 δισεκατομμυρίων δολαρίων Stripe, και άλλους (κυρίως λευκούς άνδρες) τεχνοκράτες, οι οποίοι θέτουν ερωτήματα που υπερβαίνουν κατά πολύ τα συνήθη ενδιαφέροντα των τιτάνων της Silicon Valley. Αυτά περιλαμβάνουν το μέλλον του ανθρώπου και της μηχανής, τους περιορισμούς στην οικονομική ανάπτυξη και τη φύση της διακυβέρνησης.

Μοιράζονται και άλλες ομοιότητες. Οι επιχειρήσεις τους τους προσέδωσαν την ισχύ τους, αλλά δεν φαίνεται να ικανοποιούν τις φιλοδοξίες τους. Μετρούν την κατάστασή τους όχι τόσο σε αρχοντικές επαύλεις και γιοτ όσο στην ενασχόληση με τις αναρτήσεις και τα δοκίμιά τους στα ιστολόγιά τους, μερικά απίστευτα μακροσκελή. Πίσω τους κρύβονται πολλά φρέσκα, ιδεαλιστικά κεφάλαια. Ο αριθμός των τεχνο-δισεκατομμυριούχων στην Αμερική (συμπεριλαμβανομένου του κ. Κόλισον) έχει υπερδιπλασιαστεί σε μια δεκαετία. Μερικοί από αυτούς, όπως οι Μεδίκοι στη μεσαιωνική Φλωρεντία, θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα χρήματά τους για να χρηματοδοτήσουν την πνευματική ζύμωση. Οι συλλογισμοί τους αντιμετωπίζονται με λατρευτική ευλάβεια από δεκάδες επίδοξους επιχειρηματίες.

Αυτή η ομάδα διανοητών ξεκινά από κοινό έδαφος: την απογοήτευση με αυτό που θεωρούν ως αργή πρόοδο στον κόσμο γύρω τους. Μερικοί πιστεύουν ότι ο μετασχηματισμός που επέφερε η μεγάλη τεχνολογία δεν ανταποκρίθηκε στον ενθουσιασμό -και τον πλούτο- που προκάλεσε. Όπως παρατήρησε κάποτε ο Πίτερ Τιλ, ο συνιδρυτής της εταιρείας πληρωμών PayPal, και μέντορας πολλών από αυτούς τους εικονοκλάστες, «Θέλαμε ιπτάμενα αυτοκίνητα, αντ’ αυτού πήραμε 140 χαρακτήρες». Ο κ. Άλτμαν το θέτει πιο αισιόδοξα: «Το iPhone και το cloud computing επέτρεψαν έκρηξη νέας τεχνολογίας, κάτι σαν την έκρηξη της ζωής της Κάμβριας περιόδου. Κάποια πράγματα πήγαν σωστά και άλλα πήγαν στραβά. Αλλά ένα πράγμα που πήγε περίεργα σωστά είναι ότι πολλοί άνθρωποι έγιναν πλούσιοι και είπαν «Εντάξει, και τώρα τι;»».

Η πεποίθηση ότι με χρήματα και μυαλό μπορούν να επανεκκινήσουν την κοινωνική πρόοδο είναι η ουσία αυτής της νέας νοοτροπίας, καθιστώντας την αποφασιστικά αισιόδοξη. Ωστόσο, είναι δύσκολο να μην είμαστε δύσπιστοι. Οι κυβερνήσεις κυνηγούν τη Silicon Valley για την ισχύ της μεγάλης τεχνολογίας. Οι μετοχές τεχνολογίας έχουν χτυπηθεί αλύπητα φέτος και οι εταιρείες απολύουν σωρηδόν εργαζομένους. Και το κερασάκι στη τούρτα αποτελεί η σύλληψη του Σαμ Μπάνκμαν-Φριντ, ενός επιχειρηματία κρυπτονομισμάτων που κάποτε προσπαθούσε να γίνει η επιτομή του βασιλιά φιλόσοφου, έδειξε πόσο επιφανειακή μπορεί να είναι η ηθική των υποτιθέμενων φωτισμένων ελίτ. Το ερώτημα είναι: είναι και οι υπόλοιποι από αυτός περαιτέρω στοιχεία της ύβρεως της παρηκμασμένης βιομηχανίας τεχνολογίας; Ή αντικατοπτρίζουν την αρχή μιας ευπρόσδεκτης δυνατότητας για ανανέωση;

Στο παρελθόν, η Silicon Valley έχει δείξει ασυνήθιστη ικανότητα να επανεφευρήσκει τον εαυτό της. Στη δεκαετία του 1970, επιχειρήσεις, όπως η Hewlett-Packard και η Intel, θα μπορούσαν να έχουν λανσάρει τον προσωπικό υπολογιστή, αλλά δεν το έκαναν, ανησυχώντας για τον αντίκτυπο στα παλαιού τύπου προϊόντα τους. Δύο χίπις, ο Στιβ Τζομπς και ο Στιβ Βόζνιακ, γεφύρωσαν το κενό δημιουργώντας την Apple, εγκαινιάζοντας την νέα εποχή προσωπικών υπολογιστών. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 οι συντηρητικοί επιχειρηματίες επενδυτικών κεφαλαίων έγιναν οι μπαμπούλες. Απολύθηκαν επειδή είχαν σνομπάρει τους νεοφυείς μεσσιανικούς ιδρυτές που δημιούργησαν θριαμβευτικές επιχειρήσεις όπως η Google. Σύντομα ήρθε η σειρά των οραματιστών ιδρυτών-CEO, και μαζί τους η στροφή στην επιχειρηματική φιλοσοφία τους προς κάτι πιο αδίστακτο. Όπως είπε ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ του Meta, συνιδρυτής του Facebook, «Κινηθείτε γρήγορα και σπάστε πράγματα».

Δύο γνωστοί επιχειρηματίες από εκείνη την εποχή παρείχαν το πνευματικό κεφάλαιο για μερικούς από τους σημερινούς techno nerds. Ο πιο γνωστός είναι ο επίδοξος φιλελεύθερος φιλόσοφος και επενδυτής κ Θίελ,. Ο άλλος είναι ο Πολ Γκράχαμ, συνιδρυτής του επιταχυντή νεοφυών επιχειρήσεων Y Combinator, του οποίου τα δοκίμια επί παντός επιστητού, από τη πολεοδομία μέχρι την πολιτική, θεωρούνται υποχρεωτική ανάγνωση σε πανεπιστημιουπόλεις τεχνολογίας.

Στη δεκαετία του 2000, ο κ. Θίελ υποστήριξε την εμφάνιση της μικρής κοινότητας διαδικτυακών μπλόγκερ, που ονομάστηκαν «ορθολογιστές», οι οποίοι επικεντρώθηκαν στην αφαίρεση των γνωστικών προκαταλήψεων από τη σκέψη (ο κ. Θίελ ,έκτοτε αποστασιοποιήθηκε). Αυτή η πνευματική κληρονομιά χρονολογείται ακόμη πιο πίσω, στους «cypherpunks», που ασχολούνταν με την κρυπτογραφία [σ.σ. πίστευαν ότι η κρυπτογράφηση δεδομένων θα βελτίωνε την ιδιωτικότητα και άρα την δημοκρατία], καθώς και στους «extropians», δηλαδή αυτούς που πίστευαν στη βελτίωση της ανθρώπινης κατάστασης μέσω της παράτασης της ζωής. Μετά από πολύχρονη εφηβεία, το ορθολογιστικό κίνημα έχει συναντήσει το κυρίαρχο ρεύμα. Το αποτέλεσμα είναι η ενασχόληση με μεγαλόπνοες ιδέες που οι υποστηρικτές του πιστεύουν ότι ξεπερνούν τον απλό «ρόδινο» τεχνολογικό ουτοπισμό.

Ένα αναδυόμενο παράδειγμα αυτού του κινήματος είναι οι «μελέτες προόδου», ένα κίνημα που υποστήριξαν ο κ. Κόλισον και ο Τάιλερ Κόουεν, οικονομολόγος και γνώστης του τεχνολογικού τομέα, σε άρθρο στο περιοδικό Atlantic το 2019. Η πρόοδος, πιστεύουν, είναι συνδυασμός οικονομικής , τεχνολογικής και πολιτιστικής αναβάθμισης—και αξίζει το δικό της πεδίο σπουδών. Ο κ. Κόλισον επισημαίνει σειρά επιρροών για το φετίχ του για την πρόοδο και αναφέρεται στον οικονομολόγο Ρόμπερτ Λούκας: «Από τη στιγμή που κάποιος αρχίζει να σκέφτεται [την ανάπτυξη], είναι δύσκολο να σκεφτεί κάτι άλλο». Η ιρλανδική του κληρονομιά μπορεί επίσης να συνέβαλε σε αυτό. Η χώρα γνώρισε «θαύμα» ανάπτυξης στα νιάτα του. «Είχα πάρει γερές δόσεις Λούκας από την ανατροφή μου», ομολογεί. Είναι συνιδρυτήε του Arc Institute, το οποίο έχει συγκεντρώσει 650 εκατομμύρια δολάρια για να πειραματιστεί με νέους τρόπους προώθησης της επιστήμης.

Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα αυτής της επεκτατικής κοσμοθεωρίας. Σε δοκίμιο του το 2021, ο κ. Άλτμαν παρουσίασε όραμα που ονόμασε «Νόμος του Μουρ για τα πάντα», βασισμένο σε παρόμοια λογική με αυτή της επανάστασης των ημιαγωγών. Σε αυτό, προέβλεψε ότι οι έξυπνες μηχανές, που κατασκευάζουν όλο και πιο έξυπνους διαδόχους, θα συναγωνίζονταν τις επόμενες δεκαετίες τους ανθρώπους στην αγορά εργασίας. Αυτό θα δημιουργούσε εκπληκτικό πλούτο για κάποιους, θα εξαφάνιζε τους μισθούς για άλλους και θα απαιτούσε τεράστια αναθεώρηση της φορολογίας και της αναδιανομής. Τα δύο στοιχήματά του, για την εταιρία ανάπτυξης ανοιχτής τεχνητής νοημοσύνης Openai και την πυρηνική σύντηξη, έχουν γίνει της μόδας τελευταία – το chatbot της πρώτης, με όνομα Chatgpt, έχει γίνει ανάρπαστο. Ο ίδιος έχει επίσης επενδύσει 375 εκατομμύρια δολάρια στην Helion, εταιρεία που στοχεύει στην κατασκευή αντιδραστήρα σύντηξης.

Από την πιο ιδεολογική πλευρά, ο κ. Λόνσντέιλ ο οποίος μοιράζεται την ελευθεριακή ιδεολογία με τον κ. Θίελ, έχει επικεντρώσει την προσοχή του στην προσπάθεια να διορθώσει τα μειονεκτήματα της κοινωνίας και της διακυβέρνησης. Σε δοκίμιο φέτος με τίτλο «In Defence of Us» [Σε υπεράσπιση Ημών], παίρνει θέση ενάντια στον «ιστορικό μηδενισμό» ή την υπερβολική εστίαση στις αποτυχίες της Δύσης. Έχοντας ιδιαίτερη «αγάπη» για τη ρωμαϊκή φιλοσοφία, έχει δημιουργήσει το Ινστιτούτο Cicero στο Ώστιν που στοχεύει να εισάγει αρχές της ελεύθερης αγοράς όπως ο ανταγωνισμός και η διαφάνεια στη δημόσια πολιτική. Φέρνει επίσης την κουλτούρα των startup στον ακαδημαϊκό κόσμο, στηρίζοντας ένα νέο χώρο μάθησης που ονομάζεται Πανεπιστήμιο του Όστιν, το οποίο δίνει έμφαση στην ελευθερία του λόγου.

Θόλος προβληματισμού

Και οι τρεις έχουν επιχειρηματικούς δεσμούς με τους μέντορες τους. Ως έφηβος, ο κ. Άλτμαν ήταν μέρος της πρώτης ομάδας ιδρυτών στο Y Combinator του κ. Γκράχαμ, το οποίο συνέχισε με επιτυχημένες επιχειρήσεις όπως το Airbnb και το Dropbox. Το 2014 τον αντικατέστησε ως πρόεδρός και για διάστημα είχε τον κ. Θίελ ως συνεργάτη (ο κ. Άλτμαν διατηρεί στη βιβλιοθήκη του πρωτότυπο χειρόγραφο του βιβλίου του κ. Θίελ «Μηδέν έως Ένα»). Ο κ. Θίελ ήταν επίσης από τους πρώτους υποστηρικτές του Stripe, που ιδρύθηκε από τον κ. Κόλισον και τον αδελφό του, Τζον. Ο κ. Γκράχαμ αναγνώρισε το ταλέντο του Πάτρικ Κόλισον ενώ ο τελευταίος ήταν ακόμη στο σχολείο. Σύντομα προσκλήθηκε να συμμετάσχει στο Y Combinator. Ο κ. Γκράχαμ παραμένει θαυμαστής: «Αν έριχνες τον Πάτρικ σε έρημο νησί, θα κατάφερνε να ξαναφτιάξει τη Βιομηχανική Επανάσταση», χαριτολογεί.

Ενώ ήταν στο πανεπιστήμιο, ο κ. Lonsdale επιμελήθηκε το Stanford Review, περιοδικό αντιπαράθεσης που συνιδρυτής ήταν ο κ. Θίελ. Συνέχισε να εργάζεται για τον μέντορά του και οι δύο άνδρες τελικά βοήθησαν στην ίδρυση του Palantir. Εξακολουθεί να αποκαλεί τον κ. Θίελ «ιδιοφυΐα» – αν και ισχυρίζεται ότι αυτές τις μέρες είναι λιγότερο «κυνικός» από τον γκουρού του.

Κάποιοι απορρίπτουν τον ιδεαλισμό τους ως μισθοφορικό αλλά και ως μεσσιανικό

Έχουν σημασία οι απόψεις τους για κάποιον πέρα από τον κύκλο των συνεργατών τους; Οι αποκαλύψεις από το βασίλειο κρυπτονομισμάτων του κ. Μπάκμαν-Φριντ, αφότου η πλατφόρμα συναλλαγών του ftx έκανε κακή διαχείριση κεφαλαίων πελατών αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων, σήμανε έντονα συναγερμό. Είχε υποσχεθεί να εκτρέψει μέρος του πλούτου του, που υπολογίζεται στα 26 δισ. δολάρια στο αποκορύφωμά του, για να υποστηρίξει τον αποτελεσματικό αλτρουισμό, φιλοσοφικό κίνημα που σκοπεύει να χρησιμοποιήσει αυστηρή ανάλυση κόστους-οφέλους για να πράξει το καλό. Η πτώση του είναι βέβαιο ότι θα υποσκάψει την όποια εμπιστοσύνη σε οποιονδήποτε καυχιέται ότι είναι αρκετά πλούσιος και έξυπνος ώστε να επιφέρει ριζοσπαστικές κοινωνικές αλλαγές.

Κάποιοι απορρίπτουν τον ιδεαλισμό τους ως μισθοφορικό και ως μεσσιανικό. «Η βιομηχανία της τεχνολογίας πάντα αναπαρήγαγε αυτούς τους μεγάλους μύθους για τον εαυτό της», λέει ο Έιντριαν Ντάουμπ από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και συγγραφέας του βιβλίου «What Tech Calls Thinking» [Αυτό που η Tech αποκαλεί σκέψη]. Ο κ. Ντάουμπ το βλέπει ως τρόπο να πειστούν νεοπροσληφθέντες και επενδυτές να στοιχηματίσουν στα επικίνδυνα έργα τους. “Είναι απίστευτα βολικό για τα επιχειρηματικά τους μοντέλα.”

Ωστόσο, ο αντίκτυπος θα μπορούσε τελικά να είναι θετικός. Οι απογοητεύσεις από την υποτονική αντίδραση της κοινωνίας τους έχουν ενθαρρύνει να βάλουν τα χρήματα και το μυαλό τους να δουλέψουν για προβλήματα που ποικίλουν από τη χρηματοδότηση της επιστήμης και την αναδιανομή του πλούτου μέχρι εντελώς καινοτόμα πανεπιστήμια. Η λατρεία τους για την επιστήμη μπορεί να ενθαρρύνει μεγαλύτερη εστίαση στη σκληρή τεχνολογία, αντί σε εφαρμογές του Διαδικτύου. Εάν μπορούν να εμπνεύσουν τους μελλοντικούς επιχειρηματίες να συμμετάσχουν στη σκληρή διαδικασία της οικοδόμησης αυριανών εταιρειών τρισεκατομμυρίων δολαρίων, η υψηλή τους θεωρία θα άξιζε τον κόπο.