Οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας το 2023: Άμβλυνση συγκυριακών επιπτώσεων, σχεδιασμός για την ανάκαμψη και μεταρρύθμιση του ενεργειακού τομέα

Οι πλέον πρόσφατες εκτιμήσεις του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για την παγκόσμια οικονομία κατά το 2023 υποδεικνύουν σημαντική επιβράδυνση της τάξης του 2,2% -από 3,1% που είχε εκτιμηθεί για το 2022. Αντιθέτως, ως προς την Ελλάδα, ο Οργανισμός προβλέπει ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας κατά 1,6% το 2023 (από 6,7% για το 2022). Ωστόσο, στην Έκθεση του ΟΟΣΑ περιλαμβάνεται μία εξαιρετικά σημαντική επισήμανση: εάν οι τιμές της ενέργειας συνεχίσουν και μετά τα μέσα του 2023 να είναι υψηλές, θα υπάρξουν σοβαρές επιπτώσεις στην παραγωγή και την κατανάλωση και θα ασκηθεί μεγάλη δημοσιονομική πίεση.

Την ίδια ώρα, μελετώντας τα στοιχεία του διεθνούς οίκου Ernst & Young διαπιστώνουμε ότι η χώρα μας εξελίσσεται σε μία από τις πλέον ελκυστικές χώρες του πλανήτη για επενδύσεις Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Συγκεκριμένα, η μελέτη της  Ε & Υ εμφανίζει την Ελλάδα στην 16^η θέση στον γενικό δείκτη ελκυστικότητας επενδύσεων, μεταξύ κορυφαίων οικονομιών του κόσμου, και στη 2^η θέση παγκοσμίως αναλογικά με το ΑΕΠ της.

Οι ανωτέρω θετικές προοπτικές της ελληνικής οικονομίας υποστηρίζονται από την ανάκαμψη του ενεργειακού τομέα. Ιδιαιτέρως, έπαιξε ρόλο το νομοθετικό πλαίσιο της Ελλάδας για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αλλά και ο ψηφιακός μετασχηματισμός της ΡΑΕ που επέτρεψε να επιταχυνθούν σημαντικά οι διαδικασίες αδειοδότησης έργων ΑΠΕ, μέσω της απλοποίησης και αυτοματοποίησης Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, έως τον Δεκέμβριο του 2022, είναι σε ισχύ -μετά από σχετική επικαιροποίηση των στοιχείων τους- Άδειες Παραγωγής/Βεβαιώσεις Παραγωγού μονάδων ΑΠΕ συνολικής ισχύος 96 GW (5.557 βεβαιώσεις παραγωγού), Άδειες Αποθήκευσης συνολικής ισχύος 17,6 GW (275 άδειες αποθήκευσης) καθώς επίσης και Άδειες Αποθήκευσης με ΑΠΕ συνολικής ισχύος 1,6GW που δείχνουν το εξαιρετικά υψηλό επενδυτικό ενδιαφέρον. Είναι ενδεικτικό ότι στην πρόσφατη ηλεκτρονική ανταγωνιστική διαδικασία έργων ΑΠΕ – κοινή για Αιολικές και Φ/Β εγκαταστάσεις –  του Σεπτεμβρίου 2022, η χώρα μας δημοπράτησε συνολική ισχύ 538 MW με μεσοσταθμικές τιμές 48€/MWh για Φ/Β εγκαταστάσεις και 58€/MWh για Αιολικές, σημαντικά χαμηλότερα από τις τρέχουσες τιμές της χονδρεμπορικής αγοράς. Επιπροσθέτως, η έκδοση του νέου χωροταξικού πλαισίου για τις ΑΠΕ, θα οδηγήσει στην επικαιροποίηση του γεωπληροφοριακού συστήματος της ΡΑΕ (geo.rae.gr) με τις συντεταγμένες των περιοχών αποκλεισμού, προς χρήση από την ίδια την Αρχή, τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδικοίκησης και τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες ώστε να προωθείται υπό όρους ασφάλειας δικαίου η υλοποίηση των έργων ΑΠΕ.

Η χώρα μας, λοιπόν, αναδεικνύεται σε μία από τις πιο ελκυστικές αγορές σε ό,τι αφορά τις ΑΠΕ, ιδιαίτερα για την αιολική και ηλιακή ενέργεια. Αναμφίβολα, η διείσδυση των ΑΠΕ και της Αποθήκευσης προϋποθέτει την αποτελεσματική εκπλήρωση από τους Διαχειριστές Συστήματος Μεταφοράς και Δικτύου Διανομής του σημαίνοντος ρόλου τους, για την ταχεία έκδοση όρων σύνδεσης και την κατανομή του υπολειπόμενου ηλεκτρικού χώρου με αντικειμενικότητα και διαφάνεια. Η Αρχή πρόσφατα αποφάσισε (Απόφαση ΡΑΕ 789/2022) τη μεθοδολογία επιμερισμού του κόστους των έργων επέκτασης του ΕΣΜΗΕ για τη σύνδεση Παραγωγών ή Πελατών ή του Δικτύου στο Ελληνικό Σύστημα Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΜΗΕ), το οποίο αναμένεται να επιταχύνει επενδύσεις ΑΠΕ αξιοποιώντας ηλεκτρικό χώρο σε υφιστάμενους υποσταθμούς.

Η ενεργειακή μετάβαση καθιστά αναγκαία τη στενή συνεργασία των Διαχειριστών (TSO-DSO coordination), υπό την εποπτεία της ΡΑΕ, ώστε να βελτιστοποιηθεί ο προσδιορισμός των αναγκών των δικτύων και ο σχεδιασμός ανάπτυξης τους. Για το λόγο αυτό η Αρχή πρόσφατα αποφάσισε (Απόφαση ΡΑΕ 864/2022) τον προσδιορισμό του Εύρους της ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς (ΔΣΜ), Διαχειριστών Δικτύων (ΔΣΔ) και σημαντικών χρηστών δικτύου σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2017/1485 σχετικά με τον καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών για τη λειτουργία του συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης, με την πρόσφατη Απόφασή της (ΡΑΕ 821/2022), η Αρχή τροποποίησε τον Κώδικα Διαχείρισης του Ελληνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας για την εισαγωγή Παραρτήματος αναφορικά με την Έκθεση Απόδοσης Λειτουργίας του ΕΣΜΗΕ με Κύριους Δείκτες Απόδοσης (KPIs), ώστε να αξιολογείται η επίδοση του ΑΔΜΗΕ σε σχέση με την επιτέλεση των αρμοδιοτήτων του, μεταξύ άλλων και σε σχέση με την προώθηση της υλοποίησης των έργων ΑΠΕ.

Οι στόχοι διείσδυσης των ΑΠΕ και της Αποθήκευσης αναμένεται να επικαιροποιηθούν στο νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Η λήψη αποφάσεων για τις σχετικές επενδύσεις μπορεί να επιταχυνθεί από τη δημιουργία αγοράς (market place) για τη σύναψη σχετικών μακροχρόνιων συναλλαγών αλλά και την υλοποίηση του εγκεκριμένου από τη ΓΔ Ανταγωνισμού νέου σχεδίου διαγωνισμών ΑΠΕ 2022-2025 για συνολική ισχύ έργων ΑΠΕ 3,1 – 4,1 GW. Είναι λοιπόν σαφές ότι η ένταξη στο Σύστημα και την αγορά νέων έργων ΑΠΕ θα συμβάλει στη μείωση του ενεργειακού κόστους αλλά και στη διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού. Στα πλαίσια αυτά η Αρχή, σε συνεργασία με το Χρηματιστήριο Ενέργειας, έθεσε πρόσφατα σε Διαβούλευση πρόταση για θέσπιση Πλατφόρμα Σύναψης Συμβολαίων Παραγωγής Ενέργειας από ΑΠΕ (RES PPAs Platform), ώστε να ενισχύσει την δραστηριότητα της σύναψης συμβολαίων αγοροπωλησίας ενέργειας, παραγόμενη από ΑΠΕ (RES PPAs) στην ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Παράλληλα, οφείλουμε να επισημάνουμε πως η ΡΑΕ, με την Γνωμοδότηση υπ’αριθμ. 12/2021, εισηγήθηκε τον καθορισμό του «Κόστους Νέας Εισόδου» (Cost Of New Entry – CONE) για κάθε τεχνολογία και του «Πρότυπου Αξιοπιστίας» (Reliability Standard – RS), σε εφαρμογή της παραγράφου 5 του άρθρου 12 του ν. 4001/2011, ώστε να υποστηριχθεί η μεταρρύθμιση του ελληνικού ενεργειακού συστήματος για την οικονομικά αποδοτικότερη λειτουργία.

Πέραν των επενδύσεων σε ΑΠΕ και Αποθήκευση, αλλά και σε εξοικονόμηση ενέργειας που πρέπει να είναι η ΠΡΩΤΗ προτεραιότητα στην ενεργειακή πολιτική της χώρας λόγω και της υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας, η ενεργειακή κρίση αναβαθμίζει τη γεωπολιτική θέση της χώρας μας και την υλοποίηση κρίσιμων υποδομών. Η Αρχή ανταποκρίθηκε άμεσα με την έκδοση αδειών για εγκαταστάσεις φυσικού αερίου (FSRU/FSU) σε Αλεξανδρούπολη, Κόρινθο, Βόλο, Θεσσαλονίκη και Ρεβυθούσα, ενώ παράλληλα εξέδωσε τον κανονισμό τιμολόγησης της Υπόγειας Αποθήκης Φυσικού Αερίου της Καβάλας. Πιστοποίησε την εταιρεία ICGB AD που διαχειρίζεται τον Διασυνδετήριο Αγωγό Φυσικού Αερίου Ελλάδας – Βουλγαρίας IGB ως ΙΤΟ και ενέκρινε τους όρους για το Market Test για τον Διασυνδετήριο Αγωγό Φυσικού Αερίου Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας, το οποίο ολοκληρώθηκε πρόσφατα θετικά. Ενέκρινε το σταθμό Συμπίεσης στην Κομοτηνή στο Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΕΣΦΑ, ώστε να εξασφαλισθεί η ροή 5bcm προς τη Βουλγαρία, αναβαθμίζοντας το ρόλο της χώρας ως πυλώνα ενεργειακής ασφάλειας, σταθερότητας και αξιοπιστίας στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης. Όλες αυτές οι υποδομές επιτρέπουν στην Ελλάδα να λειτουργήσει ως κόμβος διαμετακόμισης και πύλη υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) για τη Νοτιοανατολική και Κεντρική Ευρώπη.

Αναφορικά με τις διεθνείς διασυνδέσεις (αγωγούς) φυσικού αερίου στη ΝΑ Ευρώπη, είναι ήδη σε λειτουργία ή βρίσκονται προς υλοποίηση:

• Transbalkan pipeline– επιτρέπει την ανάστροφη ροή προϊόντος firm capacity bundled (από Ελλάδα προς Βουλγαρία/Ρουμανία)
• TransAdriatic Pipeline (TAP) – σε λειτουργία από 12.2020 επιτρέποντας τη ροή 10bcm ετησίως προς Ελλάδα, Ιταλία και Βουλγαρία (μέσω IGB)
• Interconnector Greece Bulgaria (IGB) – 5bcm ετησίως προς Βουλγαρία (σε εμπορική λειτουργία από 10.2022)
• Interconnector Greece North Macedonia (IGNM): North Macedonia – 1bcm ετησίως προς Βόρεια, Μακεδονία, Κόσοβο, Μαυροβούνιο, Σερβία (αναμένεται η ενημέρωση από τους Διαχειριστές για τη θετική ολοκλήρωση του δεσμευτικού Market Test και λήψη επενδυτική απόφασης)
• EastMed pipeline– 12-15bcm ετησίως από Ισραήλ/Αίγυπτος/Κύπρος προς Ελλάδα/Ιταλία (η επενδυτική απόφαση δύναται να επιταχυνθεί από τις πρόσφατες ανακαλύψεις νέων κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο)

Την ίδια ώρα, υψηλό είναι το ενδιαφέρον για επενδύσεις σε FSRU/FSU/UGS που αφορούν σε υλοποίηση/επέκταση υποδομών φυσικού αερίου:

• Alexandroupolis Floating Storage Regasification Unit – FSRU (Θέση σε λειτουργία στο τέλος 2023)
• Korinthos FSRU (Ολοκλήρωση δεσμευτικού Market Test και λήψη επενδυτικής απόφασης τον 1.2023)
• Volos FSRU (Ολοκλήρωση θετικού μη δεσμευτικού Market Test τον 12.2022)
• Salonika FSRU (Άδεια εκδόθηκε από τη ΡΑΕ)
• Thraki FSRU (Άδεια εκδόθηκε από τη ΡΑΕ)
• Revythousa FSU (Σε λειτουργία ως μεταβατικό μέτρο για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης)
• Kavala Underground Gas Storage – UGS (Διαγωνισμός παραχώρησης από το ΤΑΙΠΕΔ, με καταληκτική ημερομηνία τον 3.2023)

Σε σχέση με τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, σημειώνεται πως η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έχει εγκρίνει το Δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης Δικτύου Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (2022-2031) του ΑΔΜΗΕ, όπου έχουν ενταχθεί και οι διασυνδέσεις του Βορείου Αιγαίου και Δωδεκανήσων, πέραν των διασυνδέσεων της Κρήτης και της Δ’ Φάσης των Κυκλάδων που υλοποιούνται. Στις αρχές του 2023, η ΡΑΕ αναμένεται να εγκρίνει το Πρόγραμμα Ανάπτυξης Δικτύου Μεταφοράς (2023-2032), το οποίο περιλαμβάνει τις ακόλουθες προταθείσες από τον ΑΔΜΗΕ Διεθνείς ηλεκτρικές διασυνδέσεις, που θα ενισχύσουν τη διασύνδεση του Ελληνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας και τον κομβικό ρόλο της Ελλάδας:

• Δεύτερη διασύνδεση Ελλάδας – Βουλγαρίας (2023)
• Δεύτερη διασύνδεση Ελλάδας – Τουρκίας (2029)
• Διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου- Ισραήλ (2025)
• Διασύνδεση Ελλάδας – Αιγύπτου
• Δεύτερη διασύνδεση Ελλάδας – Ιταλίας
• Δεύτερη διασύνδεση Ελλάδας – Αλβανίας
• Αναβάθμιση διασύνδεσης Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας (2030)

Παράλληλα, ως Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, αντιλαμβανόμαστε τον ρόλο μας ως δραστήριο φορέα ανάπτυξης και συντονισμού των ενεργειακών/οικονομικών πρωτοβουλιών στη Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο, με αναμφίβολα θετικές επιπτώσεις στην περιφερειακή συνεργασία, πράγμα που γίνεται αντιληπτό και από τους εταίρους μας σε πλήθος Οργανισμών. Επιστέγασμα της αναγνώρισης της εργασίας της Αρχής και των μεθοδικών προσπαθειών της να μεγενθύνει την εμβέλεια της Ελλάδας στα ρυθμιστικά θέματα της ενέργειας σε διεθνές επίπεδο είναι η πρόσφατη ανάληψη από τη ΡΑΕ της Αντιπροεδρίας της Ένωσης Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της Μεσογείου (MEDREG).

Η Μεσόγειος, εξάλλου, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων αναφορικά με τους ενεργειακούς διαδρόμους ηλεκτρισμού, φυσικού αερίου και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Η αξιοποίηση των πόρων της Ανατολικής Μεσογείου καθώς και η υλοποίηση κρίσιμων υποδομών και των διασυνδέσεων της Ελλάδας με την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο αναμένεται να δημιουργήσουν στέρεες βάσεις για τη γεωπολιτική αναβάθμιση της χώρας και τη μείωση του ενεργειακού κόστους.

Τέλος, πρώτιστο μέλημα της Αρχής αποτελεί η περαιτέρω ενδυνάμωση των καταναλωτών και αυτό επιτυγχάνεται και μέσα από τη διασφάλιση της λειτουργίας των μονοπωλιακών δραστηριοτήτων υπό όρους διαφάνειας, ποιότητας και οικονομικής αποτελεσματικότητας. Η πλατφόρμα ενημέρωσης και υποστήριξης πελατών «MyRAE» (https://my.rae.gr/), το εργαλείο σύγκρισης τιμών, η μηνιαία ανάρτηση των Τιμολογίων Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας ανά κατηγορία Πελατών και του «Τιμολογίου Αναφοράς» Καθολικής Υπηρεσίας (https://www.rae.gr/times-kai-xreoseis/) και η πρόσφατη εκστρατεία ενημέρωσης για την Εξοικονόμηση Ενέργειας (https://www.rae.gr/katanalotes/exoikonomisienergeias/) που συμπεριλαμβάνει και το   εργαλείο υπολογισμού κόστους ηλεκτρικής ενέργειας (https://www.electricitycostcalculator.gr/) έχουν στόχο να σταθούμε αρωγοί στους καταναλωτές για να μειώσουν το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας με μικρές αλλαγές στις καθημερινές τους συνήθειες.

Το 2023 θα είναι μία χρονιά προκλήσεων για τους τομείς της ενέργειας και της οικονομίας. Η ενεργειακή κρίση που ενέσκηψε τον τελευταίο ενάμιση χρόνο έχει αναδιαμορφώσει τους σχεδιασμούς. Το γεγονός αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκη αρνητικό. Τουναντίον, οι σχεδιασμοί ενδυναμώνονται μέσα στο νέο πλαίσιο και τα εργαλεία μας καθίστανται πιο ισχυρά για το μέλλον. Άλλωστε, εμπνεόμενοι από τις βασικές αρχές του ιστορικού New Deal, κινητήριες δυνάμεις για την αντιμετώπιση των δυσχερειών και τη μετάβαση οφείλουν να είναι η άμβλυνση των συγκυριακών επιπτώσεων (relief), ο σχεδιασμός για την ανάκαμψη (recovery) και η μεταρρύθμιση (reform). Στη βάση αυτών η ΡΑΕ ασκεί τις αρμοδιότητές της, προς όφελος των Ελλήνων καταναλωτών και της εθνικής οικονομίας.

Αθανάσιος Δαγούμας, πρόεδρος ΡΑΕ αναπληρωτής καθηγητής οικονομικών της Ενέργειας Πανεπιστήμιου Πειραιώς