Ο μοναχικός Έλλην που «έβλεπε» και «βλέπει» ότι η νέα κρίση θα είχε διάρκεια άνω των 17 ετών!

Ο γνωστός  oμότιμος καθηγητής Οικονομικών στο Stern School of Business του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης  Nouriel Roubini πρόβλεψε τη  χρηματοπιστωτική αναταραχή στις ΗΠΑ  το 2007 και τη διεθνή οικονομική κρίση το 2008, αλλά όχι και τη διάρκειά της. Μάλιστα, τελευταία υποστηρίζει ότι εδώ και έναν χρόνο η αύξηση του πληθωρισμού θα είναι επίμονη, ότι οι αιτίες της περιλαμβάνουν όχι μόνο κακές πολιτικές αλλά και αρνητικούς κλυδωνισμούς προσφοράς και ότι η προσπάθεια των κεντρικών τραπεζών να τον καταπολεμήσουν θα προκαλούσε απότομη οικονομική προσγείωση, προειδοποιώντας ότι όταν έρθει η ύφεση,  θα είναι σοβαρή και παρατεταμένη, με εκτεταμένη οικονομική δυσπραγία και σοβαρή στασιμοπληθωριστική κρίση χρέους . Όλα αυτά  τρομάζουν τη χώρα μας καθώς  ο καθοδικός οικονομικός κύκλος που άρχισε το 2007 βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, επιβαρυνόμενος πρόσθετα από δύο άλλες κρίσεις, την υγειονομική και ενεργειακή!

Η  Άγγελα Μέρκελ, η τότε καγκελάριος της Γερμανίας, είχε δηλώσεις  στις 5 Νοεμβρίου  του 2011στο εβδομαδιαίο μήνυμά της προς τους Γερμανούς στην ιστοσελίδα της, πως η Ευρώπη θα χρειαστεί μια δεκαετία για να εξυγιάνει τα οικονομικά της και να βγει από την κρίση χρέους. Επίσης, μια ημέρα μετά τη σύνοδο της G20 στις Κάννες, τόνισε ότι η επίλυση της κρίσης χρέους «είναι ένας δρόμος που απαιτεί πολλές προσπάθειες, στον οποίο θα προχωρήσουμε βήμα-βήμα» και ότι θα χρειαστεί μια δεκαετία για να βρεθούμε και πάλι σε μια καλύτερη θέση», προσθέτοντας ότι «οι χώρες της ευρωζώνης είναι αναγκαίο να περιορίσουν τα ελλείμματά τους, ο καθένας στην Ευρώπη πρέπει να καταβάλει προσπάθειες και να εκπληρώσει τα καθήκοντά του».

Ένα χρόνο πριν, το 2010, ο πρώην υπουργός Οικονομίας της Ιταλίας   Τομάσο Παντόα Σιόπα προσδιόρισε σε δέκα χρόνια το διάστημα για την πλήρη έξοδο της Ελλάδας από την κρίση που διανύει. Συγκεκριμένα, μιλώντας στο συνέδριο «Η ώρα της ελληνικής οικονομίας: Ανακτώντας την αξιοπιστία μας» που διοργάνωσε  το Ελληνοαμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, ο Τομάσο Σιόπα τόνισε, μεταξύ των άλλων: «Η αποκατάσταση της ελληνικής αξιοπιστίας έχει αρχίσει, αλλά θα χρειαστούν χρόνια, όχι μήνες» και συμπλήρωσε πως «αν υποθέσουμε ότι μία γενιά είναι τριάντα χρόνια, θα χρειαστεί το ένα τρίτο μιας γενιάς» για να εξέλθει της κρίσης η χώρα, ενώ χαρακτήρισε ως λανθασμένη την άποψη ότι η χρεοκοπία της Ελλάδας είναι αναπόφευκτη».

Με βάση τις προβλέψεις της πρώτης συμφωνίας (Πρώτο Μνημόνιο) το δημόσιο χρέος θα έπρεπε να περιοριστεί στο 120% του ΑΕΠ το 2020. Τελικά έφτασε στο 206,3 % του ΑΕΠ!

Όλες αυτές τις δηλώσεις ή προβλέψεις για τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης σχολίαζα κάθε φορά στις εφημερίδες με τις οποίες συνεργαζόμουνα, στην ιστοσελίδα μου και τα βιβλία μου που κυκλοφόρησαν μετά το 2010 («Στη Φυλακή», «Οι Ανίκανοι» κλπ), υπενθυμίζοντας  τις δικές μου προβλέψεις σύμφωνα με τις οποίες η διάρκεια της οικονομικής κρίσης  θα είναι άνω  των 17 ετών  έως 20 ετών!

Με τον κίνδυνο να κατηγορηθώ  για έλλειψη σεμνότητας, υπενθυμίζω ότι σχολιάζοντας, για παράδειγμα, τότε τις παραπάνω προβλέψεις  της Μέρκελ και του Σόπα για δεκαετή διάρκεια της οικονομικής κρίσης, αντιδρούσα έντονα, σημειώνοντας ότι θα έχει σχεδόν διπλάσια. Ως επιχείρημα παρέθετα, μεταξύ άλλων, το άρθρο μου υπό τον τίτλο «Στη δίνη  ενός νέου καθοδικού οικονομικού κύκλου», που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Παρόν της Κυριακής» (13 Ιανουαρίου 2008), δηλαδή πολύ πριν ακόμα γίνει αισθητή η οικονομική κρίση στην Ελλάδα  ή όταν κυριαρχούσε η γνωστή  ιαχή του τότε προέδρου του ΠΑΣΟΚ Γιώργου Παπανδρέου «Λεφτά Υπάρχουν»! Συγκεκριμένα, τότε, πολύ πριν από τις εκλογές του Οκτωβρίου 2009, έγραφα  στην εφημερίδα «Παρόν της Κυριακής τα εξής:

Οι προβλέψεις μου για διάρκεια κρίσης άνω των 17 ετών!

«Η διαπίστωση είναι μελαγχολική: καθώς η ελληνική οικονομία απειλείται από νέα διεθνή κρίση ή διεθνή καθοδικό κύκλο, εμφανίζεται ξανά απροετοίμαστη για την αντιμετώπισή της, γιατί η χώρα μας δεν αξιοποίησε τα σημαντικά οφέλη από την ένταξή της στη ζώνη του ευρώ, τον πακτωλό των κοινοτικών πόρων και, φυσικά, το μακρόχρονο προηγούμενο ευνοϊκό ευρωπαϊκό και διεθνές οικονομικό περιβάλλον, που άρχισε μετά το 1994 και φαίνεται ότι τελείωσε το 2007. Οι παράγοντες που συνέβαλαν και στη νέα κρίση είναι πάλι οι διεθνείς τιμές – ρεκόρ του πετρελαίου και η αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Τώρα το κλίμα έχει αλλάξει σημαντικά. Γιατί οι αβεβαιότητες στο ευρωπαϊκό και διεθνές οικονομικό περιβάλλον, οι οποίες, όπως εκτιμάται, αναμένεται να επηρεάσουν δυσμενώς την ελληνική οικονομία, επιβεβαιώνονται από τις πρόσφατες δυσμενείς προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τις εξελίξεις στη διεθνή και ευρωπαϊκή οικονομία. Οι αβεβαιότητες αυτές μπορούμε να πούμε ότι είναι πάλι «υψηλές» και η ύφεση είναι πάλι «συγχρονισμένη».

 Όλα αυτά σημαίνουν ότι  ευρισκόμεθα στην αρχή ενός νέου καθοδικού κύκλου στην παγκόσμια οικονομία και θυμίζουν τις γνωστούς «κύκλους Κοντράτιεφ»! Έτσι, η χώρα μας  εμφανίζεται να απειλείται από νέα οικονομική δίνη, από την οποία θα μπορούσε να εξερχόταν αλώβητη, αν προωθούνταν έγκαιρα οι περιβόητες διαρθρωτικές αλλαγές, βελτιωνόταν η ανταγωνιστικότητά της και ολοκληρωνόταν η δημοσιονομική εξυγίανση. Διότι μόνο έτσι θα απελευθερώνονταν κεφάλαια για την προώθηση μεγάλων έργων υποδομής, τη δημιουργία μεγάλων επιχειρηματικών μονάδων, την προστασία του καταναλωτή, την ενίσχυση  της νέας τεχνολογίας, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Από την άλλη μεριά, εκτιμάται ότι η αποδυνάμωση των ρυθμών ανάπτυξης θα συνοδευθεί ξανά από λιτότητα και περιοριστικές οικονομικές και εισοδηματικές πολιτικές και μείωση της κατανάλωσης για να αυξηθούν τα κέρδη και να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα. Και οι Έλληνες εργατοϋπάλληλοι και φορολογούμενοι έχουν εφιαλτικά βιώματα από τέτοιες πολύχρονες περιοριστικές πολιτικές (από το 1985 έως σήμερα σχεδόν).

Σοβαρά επιβαρημένος ο νέος καθοδικός κύκλος

Ο νέος καθοδικός οικονομικός κύκλος χαρακτηρίζεται από ύφεση, επιβράδυνση της ανάπτυξης, πτώση των μετοχικών αξιών, αύξηση της ανεργίας και νέα απειλή του πληθωρισμού. Η αντιστροφή του κλίματος αυτού εξαρτάται από πολλές προϋποθέσεις που εμπεριέχουν υψηλή αβεβαιότητα, όπως αύξηση της καταναλωτικής ζήτησης, μείωση του πραγματικού εισοδήματος και αποδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής.

Όταν , λοιπόν, επισημαίνονται από τους διεθνείς οργανισμούς τόσο πολλά ανασχετικά προβλήματα διεθνώς και ιδιαίτερα στη ζώνη του ευρώ αντιλαμβάνεται κανείς πόσο δυσοίωνες διαγράφονται οι προοπτικές για την ελληνική οικονομία. Η κρίση αυτή, λοιπόν, βρίσκει ξανά την ελληνική οικονομία να μην έχει πλεονάσματα. Αντίθετα, εμφανίζεται να έχει υψηλό δημόσιο χρέος, που δεν επιτρέπει, μαζί με τα ελλείμματα, την εφαρμογή επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής και την προώθηση της αναγκαίας φορολογικής μεταρρύθμισης για να ανταποκριθεί στον ευρωπαϊκό φορολογικό ανταγωνισμό. Ύστερα, παρά τον υπερδιπλάσιο ρυθμό ανάπτυξης σε σύγκριση με εκείνο της ευρωζώνης, η χώρα μας δεν έχει τη δυνατότητα περαιτέρω ενίσχυσης της ανάπτυξης, της απασχόλησης και ανταγωνιστικότητας, αφού δεν προωθήθηκαν εγκαίρως και δεν προωθούνται οι αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές. Και είναι γνωστό ότι σε περίοδο ύφεσης και διεθνούς κρίσης είναι σχεδόν αδύνατο να γίνουν όσα δεν έγιναν όταν το εγχώριο και διεθνές περιβάλλον ήταν προκλητικά ευνοϊκότερο.

Δυστυχώς, ουδέποτε σχεδόν η εφαρμοσθείσα οικονομική πολιτική παρέσχε «αγκυροβόλιο» για τους εργαζόμενους, τους φορολογούμενους, τους καταναλωτές και τους επιχειρηματίες. Γιατί στον βωμό των κομματικών σκοπιμοτήτων και της διατήρησης με κάθε τρόπο της εξουσίας θυσιάζονταν τα συμφέροντα της χώρας μας.

Δεν θα ήταν υπερβολή αν αναφέραμε ότι η διάθεση πολύτιμων εθνικών κεφαλαίων χωρίς να πιάνουν τόπο ή, όπως λένε οι οικονομικοί νόμοι, χωρίς να έχουν έστω κι έναν ελάχιστο συντελεστή απόδοσης, είναι η βασική κακοδαιμονία της ελληνικής οικονομίας και η κυριότερη αιτία της μόνιμης παθογένειάς της. Το εκπληκτικό είναι ότι τις δυσμενείς  συνέπειες της φιλέκδικης αυτής συμπεριφοράς των οικονομικών νόμων από τη σπάταλη διαχείριση των δημόσιων πόρων τίς πλήρωσαν μόνον και αποκλειστικά οι Έλληνες εργατοϋπάλληλοι και οι φορολογούμενοι και όχι, φυσικά, οι εκάστοτε διαχειριστές, οι οποίοι πάντοτε σχεδόν ανταμείβονταν στις εκλογές με την ανάδειξή τους στο αξίωμα του πρωθυπουργού, του υπουργού, του υφυπουργού και του βουλευτή. Σημειώνεται ότι η διαχείριση των εθνικών πόρων δεν γινόταν ποτέ στη χώρα μας με βάση την οικονομική αυτή αρχή, δηλαδή να πιάνουν οπωσδήποτε τόπο οι δημόσιες δαπάνες. Έτσι, η διάρκεια της νέας οικονομικής κρίσης  θα είναι μεγάλη, δηλαδή άνω των 17 ετών.    

Γίνεται, λοιπόν, σαφές ότι η καθυστέρηση στην προώθηση τολμηρών ρυθμίσεων έχει εξελιχθεί σε εφιάλτη για τη χώρα, αφού πρέπει να γίνουν πρωτόγνωρες σε σκληρότητα παρεμβάσεις στην οικονομία. Οι δυσμενείς προβλέψεις  διεθνών οργανισμών (ΔΝΤ, ΟΟΣΑ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή) για επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ και για ύφεση στην ευρωπαϊκή και την αμερικανική οικονομία, οι δυσμενείς εξωγενείς παράγοντες που κάνουν επισφαλή τη σταθερότητα των τιμών και επιδεινώνουν τις εξελίξεις στην ελληνική οικονομία, την οποία έτσι τα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα την καθιστούν συνεχώς ευάλωτη σε κρίσεις κυρίως από εξωγενείς παράγοντες και αβεβαιότητες. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνεται συνεχώς από το 1973 έως σήμερα».

Οι πέντε ανοδικοί και καθοδικοί κύκλοι από το 1879 έως  σήμερα

Όλες αυτές οι προβλέψεις μου για τη μεγάλη διάρκεια της νέας οικονομικής κρίσης, που άρχισε  στην πραγματικότητα το 2007, στηρίζονταν στην επεξεργασία του παρατιθέμενου πίνακα  με τις μακροχρόνιες κυκλικές διακυμάνσεις από το 1789 έως σήμερα, τον οποίο είχα καταρτίσει και δημοσιεύσει στο παραπάνω άρθρο και τα βιβλία μου.

Από την εμπειρία των τεσσάρων καθοδικών κύκλων στην παγκόσμια και, φυσικά, στην ελληνική οικονομία μετά το 1816 προέκυπτε  ότι, με εξαίρεση τον πρώτο καθοδικό κύκλο (1816 – 1847), η διάρκειά τους είναι περίπου 20 ετών (1879 – 1896, 1920 – 1945 και 1973 – 1994).     Ο νέος καθοδικός κύκλος στην παγκόσμια οικονομία άρχισε από τα μέσα του 2007, σηματοδοτώντας το τέλος του πέμπτου ανοδικού κύκλου, που είχε αρχίσει το 1994. Οι παράγοντες που συνέβαλαν και στη νέα κρίση είναι πάλι οι διεθνείς τιμές – ρεκόρ του πετρελαίου και η αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Το κλίμα είχε  αλλάξει  δραματικά και οι αβεβαιότητες στο ευρωπαϊκό και διεθνές οικονομικό περιβάλλον είχαν γίνει πολύ  έντονες, όπως προέκυπτε από τις τότε  δυσμενείς προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) για τις εξελίξεις στη διεθνή και ευρωπαϊκή οικονομία.

Οι αβεβαιότητες ήταν  πάλι «υψηλές» και η ύφεση πάλι «συγχρονισμένη», όπως ήταν και στη διάρκεια της προηγούμενης οικονομικής κρίσης (1973 – 1994). Ο νέος καθοδικός οικονομικός κύκλος χαρακτηριζόταν  από ύφεση, επιβράδυνση ή δραματική συρρίκνωση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, πτώση των μετοχικών αξιών, αύξηση της ανεργίας, νέα απειλή του πληθωρισμού και μείωση του πραγματικού εισοδήματος.